Yabancının konut talebinde sert düşüş
Yurt dışı yerleşiklere taşınmaz satışı yoluyla elde edilen döviz geliri marttan bu yana geriliyor. Yabancıya gayrimenkul satışından elde edilen gelirler 2023’ün ilk 11 ayında % 41 düşüşle 3,3 milyar dolara düştü. Yabancılara satılan konut sayısı da 33 bin adet dolayına geriledi.
Yabancıların Türkiye’ye sermaye yatırımlarında gerileme sürerken 2023, yabancıların gayrimenkul talebinin de hızla azaldığı bir yıl oldu. Vatandaşlık kampanyalarının da etkisiyle son yıllarda hızla artarak sermaye yatırımlarını yakalayan yabancıya gayrimenkul satış gelirinde mart ayından bu yana ise kesintisiz ve sert bir düşüş süreci yaşandı.
On bir aylık gelir 3,3 milyar dolarla önceki yılkinin yüzde 41 altında kaldı. Merkez Bankası’nın açıkladığı Ocak-Kasım 2023 dönemi ödemeler dengesi verilerine göre, yurt dışı yerleşiklere gayrimenkul satışlardan elde edilen döviz geliri bu dönemde 3 milyar 346 milyon dolarla, önceki yılın aynı dönemindekinin yüzde 41 altına indi. 2022’nin ilk on bir ayında yabancıya gayrimenkul satışından 5 milyar 668 milyon dolar döviz girişi kaydedilmişti.
Nisan’dan itibaren sert düşüş yaşandı
Banka’nın, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü’nden elde ettiği ve yurt dışı yerleşiklerin alımını yaptıkları gayrimenkullerin bedeli üzerinden toplulaştırılmış verilere göre hesapladığı söz konusu gelirler, 2023’ün ilk çeyreğinde önceki yılın eş dönemine göre yüzde 28,2 artarken, nisandan itibaren ise kesintisiz sert düşüş dönemi yaşandı.
Yabancıya gayrimenkul satış geliri geçen yıl, önceki yılın aynı aylarına göre nisanda yüzde 62,3, mayıstaki yüzde 40, haziranda yüzde 81,6, temmuzda yüzde 31,6, ağustosta yüzde 53,6, eylülde yüzde 50,7, ekimde yüzde 43,4, kasımda yüzde 47,4 düşüş gösterdi.
Yabancı gayrimenkul yatırımları, son yıllarda başta Ruslar ve Orta Doğu ülkeleri yurttaşları olmak üzere yabancıların konut alımları ile hızlı bir artış göstermişti. 2000’li yılların başlarında toplam doğrudan yatırım girişlerinde küçük bir paya sahip olan yabancı gayrimenkul yatırımları yoluyla Türkiye’ye giren döviz miktarı, 2022’nin tümünde 6 milyar 273 milyon dolarla en yüksek düzeyine ulaşmış ve aynı zamanda doğrudan yabancı sermaye yatırımlarını yakalamıştı.
Satılan konut sayısı yarıya indi
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre de yabancılara satılan konut sayısı 2023’ün ilk on bir ayında önceki yıldakinin yaklaşık yarısı düzeyinde kaldı. Buna göre 2022’nin yılın ocak-kasım döneminde yabancılar Türkiye’den 61 bin 741 konut alırken, 2023’ün aynı dönemde bu sayı 33 bin 191 adette kaldı.
Yabancıya satılan konut sayısı on bir aylık dönemlere göre yüzde 46,2 azaldı. Merkez Bankası verilerine göre gayrimenkul satış gelirlerinde önceki yılın aynı ayı ile karşılaştırıldığında Mart 2023’ten bu yana sert düşüş yaşanırken, TÜİK verilerine göre aylık konut satış sayısındaki düşüş ise Temmuz 2022’den bu yana kesintisiz biçimde devam ediyor.
TÜİK’in, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü veri tabanı TAKBİS sisteminde yabancı olarak tanımlanan, Türk asıllı olmayan ve vatandaşlıktan çıkarılma ile ilgili 4112 sayılı kanuna tabi olmayan kişilere yapılan satışların toplulaştırılmışı olan TÜİK verilerinde, aylara göre yıllık gerilemenin özellikle haziran ayında yüzde 69,6’ya ulaştığı, kasım ayındaki düşüşün de yüzde 61,6 ile onu yakınsadığı dikkati çekiyor.
Çıkan Türk sermayesinde artış
Toplam doğrudan yatırım girişlerindeki düşüşe karşılık, Türk sermayesinin yurt dışına doğrudan yatırımlarında ise artış yaşanıyor. 2023’ün ilk on bir ayında Türkler yurt dışına 4 milyar 972 milyon dolar doğrudan sermaye yatırımı gerçekleştirdi.
Söz konusu tutar önceki yılın eş dönemine göre yüzde 13,5 arttı. 208 milyon dolarlık tasfiye ve 480 milyon dolarlık grup içi kaynak aktarımı sonrası Türklerin dışarıya net doğrudan yatırımı yüzde 19,3 artışla 5 milyar 244 milyon dolar oldu. Doğrudan yatırımlar yoluyla Türklerin yurt dışına aktardığı döviz, yabancıların gayrimenkul alımı ve grup şirketlerine kaynak takviyesi hariç, sermaye yatırımı olarak fiilen getirdiği tutarı aştı.
Gayrimenkul alımları ve grup içi transferler de dahil gelen toplam doğrudan yatırımdan, dışarıya giden yerli sermaye düşüldüğünde cari işlemler kapsamında on bir aydaki net girişin sadece 3 milyar 988 milyon dolar olduğu belirlendi. Net giriş, önceki yılın eş dönemindekinin yüzde 51,3 altında kaldı.
Sermaye yatırımlarında düşüş eğilimi de sürüyor
Ekonomiye, bir seferlik katkı sunan gayrimenkul yatırımlarının yanı sıra, yabancıların tesis kurma, satın alma, modernize etme yoluyla, üretim ve ihracat yapan; istihdam yaratan, teknoloji transfer eden, ulusal ekonomiye devamlı etki ile milli gelir büyümesine katkı veren ve cari açığın sağlıklı finansmanına yarayan doğrudan sermaye yatırımlarında düşüş eğilimi de sürüyor.
Geçen yıl ilk 11 ayda doğrudan sermaye yatırımları kapsamında ülkeye 4 milyar 773 milyon dolarlık bir giriş yaşanırken, tasfiyeler düşüldükten sonra net giriş ise 4 milyar 472 milyon dolar oldu.
Bu dönemde yabancı firmalar Türkiye’deki grup şirketlerine 1 milyar 414 milyon dolar da kaynak kullandırdı. Sermaye yatırımı, grup şirketlerine aktarımlar ve gayrimenkul yatırımı olmak üzere ülkeye giren yabancı doğrudan yatırım miktarı ilk 11 ayda 9 milyar 232 milyon dolarla, önceki yılın aynı dönemindeki girişin yüzde 26,7 altında gerçekleşti. Bu hacim, 2022’nin aynı döneminde 12 milyar 588 milyon dolar olmuştu.