Yabancı yatırımcı ne istiyor?
BİLGÜTAY YAŞAR
Geçen hafta katıldığım bir toplantıda hükümet yetkililerinden, Türkiye’deki tasarruf açığı sorunu nedeniyle, yatırım için yabancı sermaye katkısının ne kadar önemli olduğu konusunda oldukça uzun bir konuşma dinledim. Aslında, her ne kadar bürokrasi düzeyindeki uygulamalar her zaman bu doğrultuyu tutturamasa da, Türkiye’de doğrudan yabancı sermayenin artırılması siyasi parti fark etmeksizin geçmişteki hükümetler tarafından da her zaman desteklenmiştir. Dolayısıyla ülkemizdeki yabancı sermayenin teşvik edilmesi konusunda gerek eski – yeni hükümetler arasında, gerekse de ana siyasi partiler arasında bir ortak görüş mevcut.
Yabancı sermayenin gerekliliği konusunda bir tartışma yaşanmazken, daha fazla yabancı sermaye çekmenin nasıl gerçekleşeceği konusunda ise farklı görüşler ve yaklaşımlar söz konusu. Bu yazımda, konuya biraz yabancı sermayenin gözü ile bakmaya çalışacağım. Biz onları istiyoruz da onlar bizden ne bekliyor, esas konu bu. Yabancı sermayenin yatırım yeri olarak tek seçeneği biz değiliz, dolayısıyla bu konuda diğer ülkelerle rekabet edebilmemiz gerekiyor.
Yabancı yatırımcı kâr potansiyeli daha yüksek gelişmekte olan ülkeler yerine, kâr potansiyeli daha düşük ancak daha güvenilir gelişmiş ekonomilere yatırımı tercih ediyor
PwC tarafından her yıl 77 ülkede 1.322 Şirket lideri ile yapılan görüşmeye dayanan 2015 PwC Yıllık Global CEO Araştırmasına göre; CEO’lar önümüzdeki 12 aylık dönemde daha çok gelişmiş ekonomilerde büyüme planları yapıyorlar.
CEO’ların verdiği cevaba göre önümüzdeki 12 aylık sürede büyümeyi planladıkları ilk 10 ülke şöyle sıralanıyor; ABD, Çin, Almanya, Brezilya, Hindistan, Japonya, Rusya, Endonezya ve Avustralya.
Sıralamadan anlaşılacağı üzere yabancı sermeyenin yönü yine gelişmiş ekonomiler ve büyük ekonomilere doğru ve Türkiye henüz bunlar arasında yok. Ancak listede Brezilya, Endenozya gibi ülkelerin olması Türkiye için de ilk onun ulaşılamaz bir hedef olmadığını gösteriyor.
Yabancı yatırımcılar 2015’de dünya ve Türkiye’te yatırım ortamının 2014’e göre daha iyi olacağı konusunda karamsarlar
Yine Türkiye’de yabancı yatırımcının nabzını tutan en iyi kurum olan Uluslararası Yatırımcılar Derneği’nin (YASED) düzenli olarak hazırlamış olduğu 2014/II Barometre Anketi’ne göre üyelerinin %47’si dünyada ve Türkiye‘de uluslararası doğrudan yatırım ortamının bugüne göre daha olumsuz olacağını düşünüyor. Daha olumluya gidecek diyenlerin oranı ise %16 düzeyinde.
Merkez Bankası verileri esas alınarak hazırlanan ve Ekonomi Bakanlığı’nın internet sahifesinde yer alan rakamlara göre ise ocak-kasım dönemi ile ilgili olarak 2014 yılında Türkiye’ye gelen yabancı sermaye %1,5 düzeyinde azalma göstermiş. (2013 Ocak-Kasım döneminde 10.7 milyar dolar olan sermaye girişi 2014’ün aynı döneminde 10,6 düzeyinde gerçekleşmiş.)
Daha çok yabancı doğrudan yatırım çekmek istiyorsak yabancı yatırımcıların ne istediklerine kulak vermemiz gerek
Bu rakamları şunun için yazıyorum; gerek Dünya da gerekse de Türkiye’de yatırım yapmak isteyen yabancılar düne göre daha çekingenler. Yatırım yapacakları ülkeyi ince eleyip sık dokuyorlar. Dolayısıyla Ülkemize daha fazla doğrudan yabancı sermaye çekmek istiyorsak, daha fazla şey yapmamız gerekiyor. Peki, neler yapılabilir? Bu konuda yine YASED Barometre Anketi ile geçen aylarda Türkiye’deki şirketleri arasında bir anket yapan yabancı bir ülke yararlanacağım. YASED Barometre Anketi’ne göre önümüzdeki 6 aylık dönemde Türkiye’deki yabancı yatırımları doğrudan etkileyecek en önemli 6 faktörün başında ekonomik istikrar gelmekte.
Yabancı yatırımcı bunlara önem veriyorsa yapılacak şey aslında basit; ekonomik ve siyasi istikrarı sağlayacağız, hukuk güvenliğini oluşturacağız, bürokrasiyi azaltıp öngörülebilir olacağız.
Yabancı yatırımcıların beklentileriyle yerli yatırımcıların beklentileri ve talepleri örtüşüyor
Aslında yabancı sermayeli kuruluşların dile getirdikleri ve talep ettikleri konular Türkiye deki yerli sermayenin taleplerinden farklı talepler değil. Herhangi bir yabancı yatırımcı sadece kendisi için özel ayrıcalıklar istemiyor. Dolayısıyla Ülkenin ekonomik ve siyasi istikrar içinde olması, hukuk güvenliği ve öngörülebilirlik gibi konular yabancı –yerli her girişimci için gerekli olan koşullar. Yani bir taşla iki kuş vurmak mümkün. Yazımı noktalamadan bir konunun altını ısrarla çizmek istiyorum. Yatırımcı için gerekli ortamı sağlamak için gereken yasal düzenlemelerin yapılması tek başına yeterli değil, mutlaka siyasi otoritenin bunun uygulamasını çok yakından takip etmesi gerek. Mikro düzeydeki katı ya da hatalı bir uygulamanın gelecekte büyük bir yatırımın başka bir ülkeye kaçmasına neden olabileceği akıllardan çıkarılmamalıdır.
Yabancı sermaye için yatırımın önündeki engeller
Yararlandığım ikinci anket daha mikro düzeyde sorunları gündeme getiren bir çalışma. Şirketlerin ne tür sorunlarla karşılaştığını örneklerle ortaya koyan bir anket. Buna göre yabancılar şu konuları sorun olarak görüyorlar;
1- Çalışma ve oturma izinlerinde karşılaştıkları sorunlar. Örneğin; 1 yabancı çalışma izni için 5 Türk istihdam edilmesinin sıkıntılar yarattığını söylüyorlar.
2- Verilen yatırım teşviklere rağmen, özellikle Kaynak Kullanımı Destekleme Primi, KDV, Gümrük ve Damga Vergileri gibi işlem vergilerini yüksek buluyorlar.
3- Vergi iadeleri ile ilgili prosedürleri zor ve iade sürelerini uzun buluyorlar.
4- Hem girdilerin hem de ürünün ÖTV’ye tabi tutulması gibi bazı durumlarda çifte vergileme yapıldığını düşünüyorlar.
5- Mevzuatın çok hızlı değiştiğini ve yeni sisteme uyum için bir süre verilemediğini, bunun da kendilerini zor durumda bıraktığını belirtiyorlar.
6- Sadece danışmanların değil Devlet yetkililerinin de aynı konuda farklı görüş verebildiğini, bu durumda Şirket risklerinin yönetilmesinde zorlandıklarını söylüyorlar.
7- Esnek çalışma sisteminin gelişmemiş olmasını bir dezavantaj olarak belirtiyorlar.
8- Sosyal güvenlik anlaşması olmadığı durumlarda hem Türkiye’de hem de kendi ülkelerinde sosyal güvenlik primi ödemek zorunda kaldıklarını söylüyorlar.
9- İthalatta özellikle yiyecek ve hayvan ürünlerinde çok zorlandıklarını dile getiriyorlar.
