Wikipedia’yı anlayamayan, blockchain’i de anlayamaz

Yeni teknolojiler hayatımızı değiştiriyor. Yarının bugün gibi olmayacağını biliyoruz. Ama doğrusu ya, nasıl olacağını da tam olarak bilmiyoruz. Neden? Yeni teknolojilerin ne getirdiğini, getirebileceğini, bugünkü karar alma süreçleri ile, mevcut kamu politikası tasarlama yöntemleri ile, bugünkü idari altyapımızla ele alabilmek esasen mümkün değil. Öncelikle bundan böyle kamu politikası tasarım süreçlerine daha fazla sayıda mühendis ve temel bilimcinin katılması gerekiyor. Ayrıca 20inci yüzyılın kavramlarını unutup, bir an önce 21inci yüzyılın manasını kavrayan bir idari altyapı düşünmek gerekiyor. Gelin ne demek istediğimi anlatmaya çalışayım.

Yeni teknolojileri mevcut idari altyapımızla idrak etmek zor duruyor

Doğrusu ya, Türkiye’de halen bu durumun farkında gibi görünmüyoruz. Burada sözüm yalnızca Türkiye ile sınırlı da değil, onu da öncelikle ifade edeyim. Geçenlerde Dünya Bankası’nın Washington’daki merkezinde “Yeni teknolojiler, İstihdam, Büyüme ve Kalkınma Sempozyumu” vardı. Amaç, yeni teknolojiler ile birlikte kalkınma gündeminin nasıl değişeceğini tartışmaktı. Üç gözlemimi aktarayım. Birincisi, toplantıda hiç mühendis ve temel bilimci yoktu. İnovasyon sürecinin içinden kimse olmayınca, herkes yeni teknolojilerden müphem bir biçimde bahsediyordu. Teknoloji derken, sanki kurumlar der gibi müphemdiler. Kimse ne olduğunu tam olarak bilmiyordu alanda.

Ayrıca kimsenin kafasında bu dönemdeki teknolojik değişime ilişkin somut bir genel çerçeve de yoktu. Bu da ikinci gözlem. Değişim sürecinin tam ortasında, körlerin fili tarifine benziyordu halimiz. Hal böyle olunca, tartışma esasen otomasyon üzerine oturuverdi. Herkes en çok onun ne manaya geldiğini görebiliyordu. En çok çalışma orada vardı. Halbuki, yeni teknolojiler, otomasyondan çok daha geniş bir kavram iş süreci açısından baktığınızda. İş sürecindeki değişim çok daha geniş ölçekli olacak gibi duruyor.

Konu otomasyon üzerine odaklanınca, sonuç olarak herkes bildiği konuya geliverdi, robotların olası işgücü piyasası etkisi üzerine konuşulmaya başlandı. O vakit, teknolojik değişim sanki bir fenaymış gibi bir sonuca hemen varılıyor. Halbuki yeni teknolojilerin kalkınma gündemine etkisi bir tek iş gücü piyasası etkisinden asla ibaret değil. Bizim gibi ülkelerde, yeni teknolojilerle daha hızlı sıçrayabilmek ve yıllardır çözemediğimiz sorunları daha kolay çözebilmek bile mümkün. Bu da toplantıdan üçüncü gözlemim. Tabii, yararlanabilmek için önce ne olduğunun farkında olmak gerekiyor. Demem o ki, yeni teknolojilerin olası etkileri konusunda daha dikkatli düşünmemiz gerekiyor. Gelin ilk sorumu sorayım, birlikte düşünelim.

Brittanica’dan Wikipedia’ya değişen nedir?

Yeni teknolojilerin niteliği ve olası etkilerini nasıl düşünmek lazım? İsterseniz Brittanica’dan Wikipedia’ya geçerken, neyin değiştiğine bakalım öncelikle. Bir nevi, 20inci yüzyıldan 21inci yüzyıla geçiş örnek olayı gibi ortadaki hikaye.

Ben doğduğumda 20inci yüzyılın ortasını geçeli 10 yıldan fazla olmuştu. O vakit değil internet, evde televizyon ya da telefon olması bile bir olaydı. İşte o yıllarda, evde gelir durumuna göre mutlaka bir veya bir kaç ansiklopedi de bulunurdu. Ansiklopediler sayesinde dünyada ne olduğunu öğrenirdik. Britannica Ansiklopedisi’de bunlardan bir tanesiydi.

Şimdi Wikipedia’ya göre Britannica Ansiklopesi ilk olarak 1768-1771 arasında 3 cilt olarak yayımlanmış. Son basılı Britannica ise 2010 yılında, 32 cilt halinde, çıkmış. Şimdi artık o da dijital. Britannica’nın o 32 cildi çıkartabilmek için, 100 adet maaşlı editörü ve 4000 civarında katkıda bulunan uzman yazarı varmış. Bunlara 110 adet Nobel ödüllü uzman ve 5 tane de Amerikan cumhurbaşkanı dahilmiş.

Neden? Britannica Ansiklopedisi’ne kredibilite kazandıran, ona bir kaynak olarak değer veren işte bu bireysel uzmanlıktı. Hepimiz konunun uzmanlarının madde yazdığı, otorite sahibi bir metni okuduğumuzu düşünürdük. Ansiklopedicilik böyle bir işti geçen yüzyılda.

Şimdi yukarıdaki bilgileri derlediğim Wikipedia’da ise böyle bir örgütlenme filan yok. İsteyen istediğini ekleyebiliyor, maddeleri istediği gibi yeniden yazabiliyor.

Peki, bu durumda, Wikipedia’ya bir bilgi kaynağı olarak kredbilite kazandıran nedir? Her an, her bilginin, kolaylıkla elden geçirilerek, değiştirilebilir olmasıdır. Britannica bireysel aklı ve uzmanlığı öne çıkarırken, Wikipedia kollektif/ortak akla dayalı bir bileşke sunmaktadır. Wikipeida’ya kredibilite kazandıran kollektif kontroldür.

Wikipedia’da bir makalenin beğenmediğimiz, yanlış olduğunu düşündüğünüz bölümünü değiştirebilirsiniz. Zaten en son nelerin değiştiğini, her maddenin yanındaki ilgili tuşa basarsanız, siz de görebiliyorsunuz. Değişikliği kimlerin yaptığını da, yine aynı Wikipedia’da tespit edebilmek mümkündür. Hatta yapılan değişikliklerin bir bölümünün bu amaçla tasarlanmış bilgisayar programları (bot) olduğunu da görebilmek mümkündür. Bu kollektif kontrol mekanizması sayesinde Wikipedia esasen ortak aklın ve konrolün bileşkesini yansıtmaktadır. Bitcoin’in dayalı olduğu blockchain teknolojisi de böyledir. 21inci yüzyıl budur.

Wikipedia yasaklanmaz, tashih edilir

Şimdi yeni teknolojilerin manasını bilen bir idari altyapı olmadan, 21inci yüzyıla geçilmez derken ne dediğimi biraz daha somutlayabilirim sanırım. Biliyorsunuz Wikipedia’ya Türkiye’den normal şartlarda erişmek mümkün değil. Ama bilenler, VPN filan da kullanmadan nasıl erişeceğini biliyor zaten. Ne oldu? Mahkemelerimizin ve dahi idaremizin Wikipedia’nın ne olduğunu bilmediğini, teknoloji özürlü olduğunu aleme ilan etmiş olduk yalnızca.

Neden? Yukarıda söyledim. Wikipedia’dan sanki bir merkezi editörler kuruluna sahipmiş gibi makaleleri tashih etmesi istenmez. Sistemin özü, beğenmediğinizi girip kişisel olarak tashih etmenize dayanıyor zaten. Peki, bizim yaptığımız nedir? Şaka gibidir. Ne yapmamız gerekirdi? Kendi bot’larımızı kurup, beğenmediğinizi değiştirmeniz yeterlidir. Bir daha değişirse, bir daha değiştirirsiniz yalnızca. Nedir? Yeni teknolojileri idrak edemediğimizi, ne olduğunu kavrayamadığımızı resmileştirmek iyi değildir.

20inci yüzyıl merkezi otoritenin güçlü olduğu bir yüzyılsa, 21inci yüzyıl ademi merkeziyetçiliğin ön plana çıktığı bir yüzyıldır. Bu teknolojik dönüşümün karakteri ademi merkeziyettir. Ama Türkiye halen çok merkeziyetçidir. Wikipedia kararı, alemi kendimiz gibi sanma halidir bu çerçevede.

Wikipedia’yı anlamayan, blockchain teknolojsini hiç anlayamaz

Ben idaremizin wikipedia ile ilgili kararını önemsememiz gerektiğini düşünüyorum. eğer Wikipedia’nın işleyişini anlayamıyorsanız, mesela blockchain teknolojisinin hayatımızı nasıl değiştireceğini de kavrayamazsınız. Ne olur? Türkiye, dördüncü sanayi devrimini de uzaktan izler. Neden? Yönetim kapasitemiz son derece 20inci yüzyıldan kalma olduğu için elbette. 21inci yüzyıl meselelerine 20inci yüzyıl refleksleri ile yaklaşamayız. İşte bu nedenle bu yeni teknolojilerin ne manaya geldiği üzerine düşünmemiz gerekiyor.

Türkiye’nin kendi idari kapasitesinin erozyonu üzerine zaten dikkatle düşünmesi gerekiyordu. Şimdi yeni teknolojilerin dünyayı süratle değiştiriyor olması, idari kapasite erozyonunu sandığımızdan daha akut bir problem haline getirdi. Kamu idari reformu tasarlarken gündeme alınması gereken başlıklardan biri de budur.