VOB'da vadeli emtia işlemlerinin başlatılması gerekir
İzmir'de kurulu Vadeli İşlemler Borsası (VOB) vadeli emtia alım satım işlemleri yapmak amacıyla kuruldu.
Ama giderek İMKB 30 Endeksi'nin işlem gördüğü bir borsa haline geldi.
Vadeli emtia alım satımları ile ilgili işlemler yurtdışındaki borsalarda yapılmaya başlandı.
Bu işlemlere de İş Yatırım aracılık ediyor.
Vadeli işlem borsalarının kuruluş nedeni, reel ekonomide (yatırımda, üretimde) risk alanların, uzun vadeli kontratlarla/anlaşmalarla risklerinin boyutunu sınırlamak istemeleridir. Kendilerini güvence altına almalarıdır.
Örneğin bir yıl sonra dolar satacaklar veya dolar satın alacaklar, bir yıl sonra dolar fiyatı 1.50 TL mi, yoksa 2.00 TL mi olacak belisizliğinden kurtulmak için vadeli işlem borsasına giderek, (örneğin bir doları için 1.65 TL fiyat ile) alım-satım kontratı/anlaşması yapabilirler.
Bu uzun vadeli kontratın riskini (zararını) ya alıcı, ya satıcı ödeyecektir. Dolar bir yıl sonra 1.90 TL'den işlem görür ise, doları 1.65'ten alma hakkını kazanan alıcı kazanacak, piyasa fiyatı ile satış fiyatı arasındaki farkı (1.90-1.65= 0.25 TL) satıcı ödeyecek, zarar edecektir.
Eğer bir yıl sonra dolar 1.65 TL yerine 1.40 TL'den işlem görür ise, bu defa satıcı kazanacaktır. Alıcı 1.40 TL'lik dolar fiyatı ile 1.65 TL'lik kontrat/anlaşma fiyatı arasındaki farkı (1.65-1.40=0.25 TL) ödeyecek, zarar edecektir.
Girişimciler için vadeli işlemler çok önemli araçlardır. Girişimciler bu araçlar sayesinde faiz, döviz kuru, parite değişimlerine karşı kendilerini korumakta/güvenceye almakta/riskleri önlemektedir.
Finansal kontratlar yanında emtia kontratları çok daha önemlidir. Emtia kontratlarına altın, gümüş gibi değerli madenler, bakır, alüminyum gibi sanayi girdileri ve buğday, şeker, pirinç, mısır, soyayağı gibi tarım ürünleri konu olmaktadır.
Vadeli işlemler borsalarının esas kuruluş amacı ve ana işlevleri gerçek emtia ticareti olmasına karşın, zamanla spekülatif işlemlerin ağırlığı da artmaya başlamıştır.
Vadeli işlemlerde girişimciler güvence ararken, spekülatörler de kâr arar. Faiz, döviz, parite ve emtia ile ilişkisi olmayanlar da vadeli işlem kontratları yaparak kazanç arayışına girebilir. Belki "kumar" deyimini kullanmak, olan biteni küçültür ama, spekülatörler için vadeli işlem kontratları bir tür kumardır.
Vadeli işlem kontratında satış emri verenlerin ellerinde mal olması, alım için talepte bulunanların malı alma zorunluluğunun olmaması nedeniyle, vadeli işlem kontratlarının gerçek ihtiyaca mı, yoksa spekülasyona mı dayandığını ayırmak imkansızdır.
Kontrat bedelinin belli miktarını (genelde %5-20 arasında değişen bir tutarı) teminat gösteren, belli büyüklükteki kontratlardan istediği kadarıyla hisse senedi, döviz, petrol alım satım kontratını alıp satabilir. Neticede kontrat konusu değer ve mal nasıl olsa teslim edilmeyecek, kağıt üzerinden kâr/zarar tasfiye edilecektir.
Günümüzde hemen her ülkede vadeli işlemler için özel borsalar faaliyet gösteriyor. Ama dünyada 2 önemli borsa var. Bunlar: (1) Chicago Board of Trade (Chicago Borsası), (2) London Metal Exchange (Londra Metal Borsası).
İş Yatırım, Türkiye'deki gerçek/çağdaş girişimciler vadeli işlem borsalarının nimetlerinden yararlanabilmeleri için bir hizmet geliştirdi.
TradeMaster adıyla bir elektronik işlem platformu oluşturdu. Girişimcilerimiz bu platform üzerinden Chicago, New York, Paris ve Londra gibi birçok hisse senedi ve vadeli işlem borsalarına ulaşabiliyorlar. Uzun vadeli mukavelelerle altın, bakır, alüminyum, petrol alıp satabiliyorlar. Kahve, soya, buğday, mısır üzerine işlem yapabiliyorlar. Bu işlemlerde her kontrat için yatırılması gereken teminat, İş Yatırım üzerinden işlemin yapıldığı borsalara gönderiliyor. Daha sonra işlem sahipleri bilgisayar ekranından vadeli olarak borsalarda işlem gören her türlü değeri ve malı alıp satabiliyor.
Şimdilerde VOB ile İMKB arasında vadeli hisse senedi işlemleri ile yetkinin paylaşımı tartışması var. Hisse senedi işlemlerinin komisyon geliri tabii ki önemli. VOB yönetimi bu geliri emtia işlemlerini geliştirmenin finansmanında kullanır ve hızlı bir şekilde VOB'da emtia işlemlerinin artmasını sağlayabilir ise, hisse senedi işlemlerinin önemi azalır.
Tabii ki emtiada vadeli işlemleri engelleyen sorunlar var. Ama sorunları öne çıkararak bu ana işlev konusunu ihmal etmek yanlış olur.