Vergilemede zaman aşımı ve önemi-özel haller
Vergilemede zaman aşımı, vergi idaresinin vergi alacağını tarh etme ve tahakkuk etmiş alacağını tahsil edebilme yetkisini ortadan kaldıran bir durumdur. Vergi hukukunda tarh tahsil ve düzeltme zaman aşımı olmak üzere üç tür zaman aşımı mevcuttur. Bu gün yazımızda tarh ve düzeltme zamanaşımı ile ceza kesme zaman aşımı ele alınacak; tarh zaman aşımına ilişkin özel haller üzerinde durulacaktır. Tahsil zaman aşımı konusu daha sonraki yazılarımızda ele alınabilecektir.
Tarh zaman aşımı
Tarh zaman aşımı esas olarak Vergi Usul Kanunu’nda 113 ve 114'üncü maddelerde düzenlenmiştir. 113'üncü maddede "zaman aşımı, süre geçmesi suretiyle vergi alacağının kalkmasıdır. Zaman aşımı, mükellefin bu hususta bir müracaatı olup olmadığına bakılmaksızın hüküm ifade eder" şeklinde belirlenmiştir.
Vergi hukukunda vergi idaresinin vergi alacağını talep etme bakımından zaman aşımı süreleri belirlenmek suretiyle sınırlanması kamu yararı ilkesine dayanmaktadır. Devletin vergiden doğan alacağını uzun bir süre sonra istemesi hem vergi dairesi hem de mükellef yönünden sorunlar yaratmaktadır. İdare kanıt yönünden güçlüklerle karşılaşabilir. Mükelleflerin de takip ve tahsil yönünden uzun süre belirsizlik içinde kalmaları, uzun süre defter ve belgeleri saklamak durumunda olmaları önemli sorunlar ortaya çıkarabilir. Zaman aşımı süreleri belirlenmesi çıkabilecek sorunlar için en uygun çözümdür.
Zaman aşımı süreleri
Vergi Usul Kanunu’nun 114'üncü maddesinde zaman aşımı sürelerine yer verilmiştir. Vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak beş yıl içinde tarh ve mükellefe tebliğ edilmeyen vergiler zaman aşımına uğrar. Şu kadarki, vergi dairesine matrah takdiri için takdir komisyonuna başvurulması zaman aşımını durdurur. Duran zamanaşımı takdir komisyonu kararının vergi dairesine tevdiini takip eden günden itibaren kaldığı yerden işlemeye devam eder. Ancak işlemeyen süre her hal ve takdirde bir yıldan fazla olamaz. Mücbir sebep hallerinde zaman aşımı mücbir sebepler ortadan kalkıncaya kadar durmakta ,kalkınca kaldığı yerden işlemeye devam etmektedir. Mükellefe vergi ve ceza ihbarnameleri tebliğ edilmesi de zaman aşımını durdurmaktadır. Şarta bağlı istisna ve muafiyet uygulamaları (yatırım indirimi, döviz kazandırıcı faaliyetlerde vergi resim ve harç istisnası gibi) sonucu kısmen veya tamamen alınamayan vergilere ilişkin zaman aşımı süresi, istisna veya muafiyet şartlarının ihlal edildiği tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren başlar.
Damga vergisine tabi olup vergi ve ceza zaman aşımına uğrayan evrakın hükmünden tarh zaman aşımı süresi dolduktan sonra faydalanıldığı takdirde söz konusu evraka ait damga vergisi alacağı yeniden doğar. Görüleceği üzere zaman aşımı süreleri çeşitli yönleriyle maddede düzenlenmiştir.
Zaman aşımı ile ilgili özel durumlar
Yukarıda zaman aşımı bazı yönleri ile açıklanmıştır. Zaman aşımı süresi beş yıldır. Bazı vergilerin özellikleri ve bazı müesseselerin işleyişi gereği zaman aşımı süresinin işlemeye başlaması farklılıklar göstermektedir. Başlıcaları aşağıda kısaca açıklanmıştır.
Kurumların tasfiyesinde zaman aşımı
Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 17/ç maddesine göre, bir yıldan fazla süren tasfiyelerde tarh zaman aşımı, tasfiyenin sona erdiği dönemi izleyen yılın başından başlar.
Veraset ve intikal vergisinde zaman aşımının başlangıcı
Veraset ve intikal vergisinde de zaman aşımı beş yıl olmakla beraber zaman aşımı ,idarenin ivazsız intikale veya mirasa ıttıla kesbettiği (bilgi sahibi olduğu)tarihte başlar. Zaman aşımı beyanname verildiği durumlarda beyannamenin verildiği, beyannamede gösterilmeyen mallar bulunması veya beyanname verilmemesi hallerinde intikal eden malların idarece tespit edildiği tarihten başlar. Terekenin tahriri, defter tutma veya resmi tasfiye hallerinde süresi zaman aşımı bu işlemlerin tamamlandığı tarihte başlar.
Emlak vergisinde durum
Emlak Vergisi Kanunu’nun 40'ncı maddesine göre bildirim dışı kalan bina ve arazinin vergi ve cezalarında zaman aşımı bu bina ve arazinin beyan edilmediğinin idare tarafından öğrenildiği tarihi takip eden yılın başından itibaren başlamaktadır.
Yıllara sari inşaat ve onarma işlerinde zaman aşımı süresi başlangıcı
Gelir Vergisi Kanunu’nun 42-44'üncü maddelerinde yer verilen düzenlemelere göre yıllara sari inşaat ve onarma işlerinde kar-zarar işin bittiği yılda belirlenmekte ve işin bittiği yıl gelir veya kurumlar vergisi beyannamesi ile beyan edilmektedir. Bunun doğal sonucu olarak zaman aşımı süresi de işin bittiği yılı takip eden yılın başından başlamaktadır.
Düzeltme zaman aşımı süreleri
Vergi hataları ve nasıl düzeltileceği Vergi Usul Kanunu’nun 116-125'inci maddelerinde düzenlenmiştir. Kanun koyucu vergi hatalarının düzeltilmesi bakımından 5 yıllık zaman aşımı süresine 126'ncı maddede düzenleme yaparak aşağıdaki eklemeleri öngörmüştür.
- Zaman aşımı süresinin son yılı içinde tarh ve tebliğ edilen vergilerde zaman aşımı süresi hatanın yapıldığı tarihten başlayarak bir yıldan az olamaz.
- İlan yolu ile tebliğ edilip vergi mahkemesinde dava konusu yapılmadan tahakkuk eden vergilerde zaman aşımı süresi mükellefe, ödeme emrinin tebliğ edildiği tarihten başlayarak bir yıldan az olamaz.
- ihbarname ve ödeme emri ilan yolu ile tebliğ edilen vergilerde düzeltme zaman aşımı süresi 6183 sayılı kanuna göre haczin yapıldığı tarihten başlayarak bir yıldan az olamaz.
Vergi cezaları ve ceza kesme zaman aşımı
Vergi ziyaı cezası , usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları ile ilgili ceza kesme zaman aşımı Vergi Usul Kanunu’nun 374'ncü maddesinde düzenlenmiştir. Ceza mahkemelerinde yargılanmayı gerektiren hileli vergi suçlarında zaman aşımı süreleri ise Ceza Kanunumuzda belirlenmiştir. Vergi ziyaı cezasında zaman aşımı süresi cezanın bağlı olduğu vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın birinci gününden başlayarak beş yıldır. VUK’un 353 ve mükerrer 355'inci maddelerine göre kesilen özel usulsüzlük cezalarında da zaman aşımı süresi beş yıldır. VUK’un 114'üncü maddesinde yer alan matrah takdiri için takdir komisyonuna sevk yapılmasının zaman aşımının işleyişini durdurması hükmü yukarıdaki cezalar içinde geçerlidir. Kanun’un 351 ve 352'nci maddelerinde düzenlenen usulsüzlük cezalarında zaman aşımı süresi usulsüzlüğün yapıldığı yılı takip eden yılın birinci gününden başlayarak iki yıldır.
Ancak, cezayı gerektiren tek bir fiil ile vergi ziyaı cezası ile usulsüzlük cezası söz konusu olduğunda (cezaların birleşmesi) sadece bunlardan ağır olanı kesilir. Bu nedenle, bu durumda usulsüzlük cezasında da zaman aşımı beş yıl olmaktadır. Türk Ceza Kanunu’na göre hileli vergi suçlarında dava açma zaman aşımı süresi sekiz yıldır.