Vergilemede yoklama ve yeni sistem

Vergi sistemimiz diğer pek çok ülkede olduğu gibi beyan esasına dayanmaktadır. Beyan esasında mükelleflere, beyanlarının oluşmasına ilişkin kayıtlarda, belgelerde ve bunlara dayanarak matrahlarının tespitinde kanunlarla çizilen sınırlar içinde bir serbesti tanınmaktadır. Bununla birlikte mükellefler tamamen vergi idaresinin bilgisi ve ilgisi dışında da bırakılmamaktadır. İşte vergi dairesinin, mükelleflerin kanunlarla belirlenen ödevlerini yapıp yapmadıklarını tespit etmesi için Vergi Usul Kanunu’nda (VUK) yoklama ve inceleme müessesesini düzenlenmiştir. 

Bu gün yazımızda VUK’un 127-133'üncü maddesinde düzenlenmiş olan yoklama ve yeni ihdas edilen elektronik yoklama üzerinde duracağız.

VUK'ta düzenlenen yoklamada ise sadece mükellefin bulunup bulunmadığı değil, vergiyi doğuran olayla ilgili pek çok hususun tespiti söz konusu olmaktadır.

VUK'un 127'nci maddesi yoklamanın amacını "mükellefleri ve mükellefiyetle ilgili maddi olayları, kayıtları ve mevzuları araştırmak ve tespit etmek" şeklinde belirtmiştir. 

Yoklamaya yetkili memurlar, ayrıca vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili olarak:
a) Maliye Bakanlığı'nca belirlenmiş usuller dahilinde özel yetki verilmiş olmak kaydıyla günlük hâsılatı tespit etmek,
b) 3100 Sayılı Kanun'un kapsamına girip ödeme kaydedici cihaz kullanmak mecburiyetinde olanların bu mecburiyete uyup uymadıklarını, bu cihazları belli edilmiş esaslara göre kullanıp kullanmadıklarını ve günlük hâsılatı tespit etmek,
c) Günü gününe kayıt yapılması zorunlu defterlerin iş yerlerinde bulundurulup bulundurulmadığına tasdikli olup olmadığını usulüne göre kayıt yapılıp yapılmadığını, vergi kanunları uyarınca düzenlenmesi icap eden belgelerin usulüne göre düzenlenip düzenlenmediği ile kullanılıp kullanılmadığını, faturasız mal bulunup bulunmadığını, levha asma veya kullanma mecburiyetine uyulup uyulmadığını tespit etmek, kanunî defter ve belgeler dışında kalan ve vergi kaybının bulunduğuna emare teşkil eden defter, belge ve delillerin tespit edilmesi halinde bunları almak,
d) Nakil vasıtalarını, Maliye Bakanlığı’nın belirleyeceği özel işaretle durdurmak ve taşıtta bulundurulması icap eden taşıt pulu, yolcu listesi, fatura veya sevk irsaliyesi, yolcu bileti ile taşıma irsaliyelerinin muhtevası ile taşınan yolcu ve malların miktar ve mahiyetlerini ölçmek, tartmak, saymak suretiyle tespit etmek,
e) Taşıma İrsaliyesi, sevk irsaliyesi ve faturanın taşıtta bulunmaması halinde bu belgelerin ibrazına kadar nakil vasıtalarını trafikten alıkoymak, taşınan malın sahibi belli değilse tespitine kadar malı bekletmek ve muhafaza altına almak, (Beklemeye ve muhafazaya alınan malların bozulmaya ve çürümeye maruz mallar olması halinde derhal, diğer mallar ise üç ay sonra Maliye Bakanlığı’nın belli edeceği esaslar dahilinde tasfiye olunur.)yetkisini haizdirler

Yoklamaya yetkili olanlar ve yoklamanın başlangıcı

Vergi dairesi müdürleri, yoklama memurları, yetkili makamlar tarafından yoklama işi ile görevlendirilenler, gelir uzmanları ve vergi incelemesine yetkili olanları tarafından yapılır.

Yoklama yapanların elinde yoklama yetkilerini gösteren fotoğraflı resmi bir vesika bulunur. Yoklama yapanlar bu vesikayı, kendilerinden sorulmasa bile, nezdinde yoklama yapılan kimseye gösterirler. Yoklama yoklamaya yetkililerce, her zaman yapılabilir. Yoklamanın ne zaman yapılacağı ilgiliye haber verilmez.

Yoklama sonuçlarının tespiti ve bildirilmesi -yoklama fişi

Yoklamaya yetkili olanlarca yoklama işinin tamamlanması üzerine tespit edilen hususular - yoklama sonuçları tutanak mahiyetinde olan "yoklama fişine" geçirilir.

Bu fişler yoklama yerinde iki nüsha olarak düzenlenir ve tarihlenir, nezdinde yoklama yapılana veya yetkili adamına imza ettirilir; imzaya yetkililer bulunmaz veya imzadan çekinirlerse bu durum yoklama fişine yazılır ve yoklama fişi polis, jandarma, muhtar ve ihtiyar meclisi üyelerinden birine imzalatılır. Yoklama fişlerinin birinci nüshası yoklaması yapılan şahıs veya yetkili adamına bırakılır. Bunlar bulunmazsa bilinen adresine 7 gün içinde posta ile gönderilir.

Yoklama fişlerinin ikinci nüshaları vergi dairesine tevdi olunur.

Elektronik yoklama

Yukarıda kısaca açıkladığımız yoklama sistemi uzun süreden beri uygulanmaktadır. Gelir İdaresi internet ve elektronik iletişim alanında ortaya çıkan önemli gelişme ve değişiklikler Vergi İdaresi'ni yoklama konusunda bu ilerlemelerden yaralanmaya yöneltmiş, yoklama faaliyetlerinin elektronik ortamda yapılabilmesi ve sonuçlarının etkin bir şekilde izlene bilmesi amacıyla 6637 Sayılı Kanun’la VUK’a 132/A maddesi eklenmiştir (yürürlük 7.4.2015). gerekçeler aşağıda olduğu gibidir.

Madde hükmü şöyledir; “Yoklama neticeleri, yoklama yerinde bu kanunun 131'inci maddesinde yer alan yoklama fişi ile aynı mahiyette olan, elektronik ortamda tanzim olunan "yoklama fişi" ile de kayıt altına alınabilir. Bu fiş, nezdinde yoklama yapılan veya yetkilisi tarafından elektronik imza araçlarıyla imzalanır. Yoklama fişinin elektronik imza araçlarıyla imzalanmaması durumunda yoklama fişini temsil eden ve yoklama fiş muhteviyatının değiştirilemeyeceğini güvence altına alan benzersiz bir kodun üzerine yazıldığı bir form imzalanır.

Maliye Bakanlığı elektronik ortamda kayıt altına alınan yoklama fişleri ile birinci fıkrada belirtilen formların şekil ve muhteviyatını tespit etmeye, bunların şifre, elektronik imza veya diğer güvenlik araçları konulmak suretiyle imzalanması usul ve esaslarını belirlemeye, bunları internet de dâhil olmak üzere her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamında ilgili kişilere göndermeye ve elektronik ortamda yürütülecek yoklama faaliyetlerine ilişkin diğer usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.

Maliye Bakanlığı belirleme yetkisini yayımlanan 453 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu'nun Genel Tebliği ile düzenleme yapılmıştır. Tebliğe göre sistem ve işleyişi aşağıda olduğu gibidir.

Elektronik yoklama sistemi

Elektronik Yoklama Sistemi ile yoklama talebinin oluşturulması, oluşturulan talebin yoklamaya yetkililere iletilmesi, yoklama fişinin oluşturulması, kayıt altına alınması ve onaylanması ile yoklama fişinin ilgilisine iletilmesi işlemleri elektronik ortamda gerçekleştirilecektir.

Yoklama fişlerinin elektronik ortamda oluşturularak kayıt altına alınması, bunların elektronik imza araçları ile onaylanması ya da formun ıslak olarak imzalanması, bu şekilde hazırlanacak olan bilgi ve belgelerin internet de dahil olmak üzere her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamında ilgili kişilere gönderilmesi esas olmakla birlikte, yoklama faaliyetinin herhangi bir nedenle elektronik ortamda yürütülememesi halinde söz konusu işlemler genel hükümler doğrultusunda yerine getirilecektir.

Sistemin uygulanmasına 1 Eylül 2015 tarihinde başlanacaktır.

e-Yoklama Fişi'nin oluşturulması, imzalanarak onaylanması ve iletilmesi

e-Yoklama Fişleri, yoklamaya yetkililer tarafından yoklama faaliyetinin amaç ve içeriğine göre belirlenmiş iş kuralları çerçevesinde, mobil cihazlar aracılığıyla elektronik ortamda oluşturulur. Yoklama sırasında tespit edilen hususlar, nezdinde yoklama yapılana veya yetkilisine mobil cihaz ekranında ön izleme yaptırılmak suretiyle okutulur ve doğruluğu noktasında karşılıklı olarak mutabık kalınması halinde;

- Nezdinde yoklama yapılanın elektronik imza aracı bulunması durumunda; nezdinde yoklama yapılan kişi veya yetkilisi tarafından elektronik imza aracı kullanılarak e-Yoklama Fişi imzalanır,
- Nezdinde yoklama yapılanın elektronik imza aracı bulunmaması durumunda; yoklamaya ilişkin özet bilgilerle benzersiz kodun üzerine yazıldığı e-yoklama imza formu, tarih yazılmak suretiyle yoklamaya yetkililer ve nezdinde yoklama yapılan kişi veya yetkilisi ile birlikte karşılıklı olarak ıslak imza ile imzalanır.

Elektronik ortamda yoklama fişinin tanzimi sırasında, nezdinde yoklama yapılan veya yetkilisi bulunmaz veya imzadan imtina ederlerse bu durum mobil cihaz üzerinde ve e-Yoklama İmza Form'unda kayıt altına alınır. Bu durumda yoklama fişi yoklamaya yetkili memur tarafından başka bir işleme gerek kalmaksızın tek taraflı olarak onaylanır ve e-Yoklama İmza Formu'nun bir örneği ilgilisine bırakılır.

e-Yoklama Fişi, internet vergi dairesi üzerinde yer alan "Elektronik Yoklama Görüntüleme" menüsünden görüntülenebilir ve çıktısı alınabilir. Aynı şekilde bağlı bulunulan vergi dairesi/mal müdürlüğüne mükellef ya da yetkilisi tarafından başvurulması halinde kağıt ortamında bir örneği verilir. Elektronik ortamda yoklama fişinin tanzimi sırasında nezdinde yoklama yapılana veya yetkilisine ulaşılamazsa, e-Yoklama Fişi'nin çıktısı alınarak mükellefin bilinen adresine 7 gün içerisinde gönderilir.

Yoklama faaliyetinin teknik imkansızlık ya da yapılacak işin niteliği gereği elektronik ortamda yapılamaması halinde, yoklama fişi kağıt ortamında üç örnek olarak düzenlenir ve nezdinde yoklama yapılana veya yetkilisine imzalatılır. Nezdinde yoklama yapılan veya yetkilisi bulunmaz veya imzadan imtina ederse durum fişe yazılır. Yoklama fişlerinin birinci örneği nezdinde yoklama yapılana veya yetkilisine bırakılır. Bunlar bulunmazsa ilgilisine 7 gün içerisinde gönderilir.