Vergide terazinin kefesi biraz daha eğildi

Ekonomi yönetimi, vergide “adalet” ve etkinliği sağla­ma hedefiyle hazırlık çalış­malarını tamamladığı yeni vergi paketini TBMM’ye sunarken, dün açıklanan haziran ayı bütçe ger­çekleşmeleri vergide kronik hale gelen adaletsizliğin bu yılın ilk altı ayında daha da artarak devam etti­ğini ortaya koydu.

Gelir, kâr ve servetten alınan “doğrudan” vergilerin pastada­ki payı bu yıl ocak-haziran döne­minde yüzde 34,9 düzeyinde kaldı. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in yeni vergi paketi ile ar­tırılacağını açıkladığı söz konusu vergilerin payı geçen yılın aynı dö­nemine göre 1,6 puan düştü. İlk ya­rıda toplanan her 100 liralık ver­ginin 65,9 lirasını ise tüketiciler ödedi.

Tüketimden alınan dolaylı vergilerin pastadaki payı geçen yı­la göre 2,1 puan arttı. Başka deyişle toplam tahsilatın üçte birini gelir sahipleri ve holdingler dahil kâr el­de eden kurumlar ile servet sahip­lerinden alınan doğrudan vergiler, üçte ikisini ise yurttaşların tüket­tiği mal ve hizmetlere ödediği, fiya­tın içinde yer alan KDV ve ÖTV gibi “dolaylı” vergiler oluşturdu.

Bütçe vergi ile vergi dolaylıdan

Tedarik zinciri içinde yasal yük­lenicisi nihai tüketiciler olan do­laylı vergiler devletin başlıca fi­nansman kaynağı olmaya devam ederken, gelir düzeyine bakılmak­sızın herkesten aynı tutarda alın­dığı için bu kalemlerin var olan yüksek payı, vergide adaleti bozu­yor.

Dolaylı vergilerin pastadaki üçte ikilik payı, terazide dengenin tamamen tüketici aleyhine bozuk olduğunu gösteriyor.

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı verilere göre ocak-hazi­ran döneminde geçen yılın eş dö­nemine göre yüzde 103,8 artışla 3 trilyon 831,4 milyar liraya ulaşan toplam merkezi yönetim bütçe ge­lirinin yaklaşık yüzde 84’lük kıs­mı vergi tahsilatı yoluyla elde edil­di.

Altı ayda kasaya giren vergi geli­ri yüzde 99,1 artışla 2 trilyon 730,3 milyar liraya ulaştı. Vergi gelirleri­nin ise 2 trilyon 118,6 milyarı dolay­lı, 1 trilyon 94,1 milyarı doğrudan vergilerden geldi. Geçen yılın eş dö­nemine göre doğrudan vergilerde tahsilat yüzde 91,5 artarken, dolay­lı vergi tahsilatındaki artış yüzde 107,3’ü buldu. Buna bağlı olarak ver­gide dolaylının payı daha da arttı.

Gelir vergisi ücretliden

Doğrudan vergiler kapsamın­da Gelir Vergisi mükelleflerinden yapılan tahsilat yüzde 126,7 artış­la 587,5 milyar lira oldu ve toplam pastanın yüzde 18,3’ünü oluştur­du. Ancak bunun 542,4 milyar li­ra ile tamamına yakınını memur maaşları ve özel sektör çalışanları­nın ücretleri üzerinden kaynağın­dan yapılan Gelir Vergisi Tevkifatı oluşturdu.

Ticari kazanç, zirai ka­zanç, serbest meslek kazancı, men­kul sermaye iradı ve gayrimenkul sermaye iradı elde edenlerden be­yana dayalı, basit usulde ve geçici nitelikte tahsil edilen toplam Gelir Vergisi geliri ise sadece 45,2 milyar lira oldu ve bunun bütçedeki payı da yüzde 1,6’da kaldı.

Kurumlarda düşük tahsilat artışı

Doğrudan vergilerden Kurum­lar Vergisinde altı aylık tahsilatta geçen yıla göre artış yüzde 60,2’le son bir yıldaki enflasyonun al­tında kaldı. Bu kalemde altı ayda 465,8 milyar liralık vergi tahsil edildi. Kurumlar Vergisi tahsilatı­nın toplam pastadaki payı altı ay­lık dönemlere göre yüzde 18,1’den yüzde 14,5’e indi. Yine “doğru­dan” nitelikteki Motorlu Taşıtlar Vergisinde altı aylık tahsilat yüz­de 93,9 artışla 37,9 milyar lira olur­ken, Veraset ve İntikal Vergisinde yüzde 38,7’lik bir artışla 2,8 milyar ve Değerli Konut Vergisinde yüzde 54,3’lük bir artışla sadece 59,7 mil­yon liralık bir tahsilat gerçekleşti.

Altı ayda 1,1 trilyon liralık KDV

Dolaylı vergiler içinde en yay­gını olan Katma Değer Vergisin­de (KDV) altı aylık tahsilat, nere­deyse gelir ve kurumlar vergisi ile mülkiyetten alınan tüm vergiler­den elde edilen toplam gelire yak­laştı. Ocak-haziran döneminde dahilde üretilen malların satışın­dan 436,5 milyar lira, ithal ürünler­den de 630,8 milyar lira KDV tahsil edildi.

Böylece altı aydaki toplam KDV tahsilatı 1 trilyon 67,4 milyar liraya ulaştı. Geçen yılın aynı dö­nemine göre dahilde KDV tahsila­tında yüzde 246,6, ithalden alınan KDV’de yüzde 75,8 artış yaşandı. Geçen yıl ilk yarıda yüzde 30,3 olan toplam KDV gelirinin toplam vergi pastasında payı, bu yıl aynı dönem­de yüzde 33,2’ye çıktı.

ÖTV’den 608,7 milyar TL

Yılın ilk yarısında ÖTV tahsila­tı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 87,3 artışla 608,7 milyar li­raya ulaştı ve toplam vergi geliri­nin yüzde 18,9’unu oluşturdu. ÖTV tahsilatı tek başına, gelir ve kurum­lar vergilerinin her birinin tahsilat tutarlarının üzerinde gerçekleşti. ÖTV gelirinin en büyük bölümü­nü oluşturan sıfır motorlu taşıt sa­tışlarından alınan ÖTV’de ilk altı aydaki tahsilat, bu piyasadaki ya­vaşlama dolayısıyla yüzde 37,3’lük düşük artışa rağmen 225,2 milyar lira oldu.

Benzin, mazot gibi akar­yakıtlar ile doğal gazdan alınan ÖTV’de ise altı aylık tahsilat yüzde 326,3’lük rekor artışla 169,8 milyar liraya ulaştı. Aynı dönemde tütün mamulleri tüketenler 126,9 milyar, alkollü içki tüketenler 41,5 milyar, kolalı gazoz tüketenler 4,7 milyar lira ÖTV ödedi. Dayanıklı tüketim malları ile diğer ürünlerin satışın­dan elde edilen toplam ÖTV geliri de 40,6 milyar lira oldu.

 Tablo değişecek mi?

Vergi paketine ilişkin değerlendirmelerde bulunan Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, “Çok kazanandan çok, az kazanandan az vergi alınması” ilkesi doğrultusunda hazırladıkları paketin dar gelirlilere yük getirmeyeceğini belirtti. Şimşek, kayıt dışılığı önleyecek, vergide etkinlik, adalet ve verimliliği sağlayacak düzenlemeler yaptıklarını, vergi güvenliğini önceliklendirdiklerini ve istisnaların kaldırılması yönünde adım attıklarını kaydetti.

Taslağa son şeklini verirken tarafların taleplerine yönelik de düzenlemelere gittiklerini ifade eden Şimşek, “Çalışmalarımızı, Türkiye’de vergilendirilmemiş alan bırakılmaması amacıyla yürütmeye devam edeceğiz. Kayıt dışılıkla kararlı mücadele ve gönüllü uyumu artıracak, bu yolla mali disiplini güçlendirecek adımlar atacağız” diye konuştu.

 Yeni paketten dengeye iyileştirici etki

 TBMM Başkanlığına sunulan 53 maddelik yeni vergi paketi yarın Plan ve Bütçe Komisyonunda görüşülecek. Paketin daha sonra Genel Kurulda görüşülerek yasalaşması bekleniyor. İş dünyasının karşı çıktığı “asgari gelir vergisi” ve “ciro üzerinden asgari kurumlar vergisi” gibi düzenlemeler paketten çıkarılmakla birlikte, getirilen vergi tedbirleri esas olarak doğrudan vergi mükelleflerini ilgilendiriyor.

Ödenecek verginin, indirim ve istisnalar öncesi kurum kazancının yüzde 10’undan aşağı olmayacağı şeklindeki yurt içi asgari kurumlar vergisi, YİD modeli ile KOİ Projelerinden elde edilen kazançlardan yüzde 30 kurumlar vergisi, doktorlar, diş hekimleri vb. serbest meslek kazancı ve restoran, kafe gibi ticari kazanç yönünden gelir vergisi mükelleflerinin yılın belirli zamanlarında hasılatlarının tespitine yönelik düzenlemeler, hasılatları ile beyanları arasında yüzde 20’yi aşan uyumsuzluk olanların izaha çağrılması ve kayıt dışı faaliyette bulunanlara kesilecek cezaların artırılması gibi düzenlemeler bu nitelikte. Bu düzenlemelerin vergi adaletini sağlama, doğrudan-dolaylı dengesindeki çarpıklığın azaltılması yönünde sınırlı da olsa bir katkı sağlaması bekleniyor.

 Diğer dolaylı vergiler

 Yılın ilk yarısında diğer dolaylı vergilerde tahsilat, Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi’nde (BSMV) 146,5 milyar, ehliyet, pasaport gibi resmi evraktan alınan harçlardan 87,5 milyar, Damga Vergisi’nde 66,2 milyar, Şans Oyunları Vergisi’nde 18,1 milyar, Özel İletişim Vergisi’nde 12,6 milyar, dijital hizmet vergisinde 7,6 milyar, Konaklama Vergisi’nde 2,6 milyar lira olarak gerçekleşti. İthal ürünlerden altı ayda alınan 99,2 milyar liralık Gümrük Vergisi de nihai tüketiciye yansıdı. Geçen yıla göre BSMV’de yüzde 205,9, Konaklama Vergisi’nde yüzde 162,6, Dijital Hizmet Vergisi’nde yüzde 135,4, Şans Oyunları Vergisinde yüzde 99,6, Özel İletişim Vergisinde yüzde 100,1, Damga Vergisinde yüzde 85, Gümrük Vergisinde yüzde 84, toplam harç gelirinde yüzde 62,9 artış yaşandı.