Vergide terazi daha da şaştı
Uygulanan ekonomik program ve “vergiyi tabana yayma” doğrultusunda gidilen çeşitli vergi düzenlemeleri, dar ve sabit gelirlilerden oluşan tüketicilerin vergi yükünü biraz daha ağırlaştırdı.
Yeni vergiler ve vergi artırımlarına rağmen bütçe açığının büyümeye devam ettiği son bir yılda kamu mali dengelerinde henüz somut düzelme görülmezken, vergide adalet terazisi tüketiciler aleyhine; gelir, kâr ve servet sahibi kesimler lehine daha da bozuldu.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın kasım ayı bütçe verileri yıllıklandırıldığında son bir yılda toplanan verginin 7 trilyon 38,3 milyar liraya ulaştığı belirlendi. Bunun 4 trilyon 639,9 milyar lirası, yüklenicisi nihai tüketiciler olan, satın alınan mal ya da hizmetin fiyatının içinde yer alan ve devletin başlıca finansman kaynağını oluşturan “dolaylı vergiler”den elde edildi. Gelir, kâr ve servet sahiplerinden alınan “doğrudan” vergilerde son bir yıldaki tahsilat ise 2 trilyon 397,2 milyar lirada kaldı.
Buna göre vergilerin ağırlaştırıldığı son bir yıldaki vergi pastasının yüzde 65,9’unu dolaylı, yüzde 34,1’ini doğrudan vergiler oluşturdu. Başka deyişle bu dönemde toplanan her 100 TL verginin 65,90 TL’sini KDV, ÖTV vb. adlar altında tüketiciler, 34,10 TL’sini gelir, kâr ve servet sahipleri ödedi.
Gelir düzeyine bakılmaksızın herkesten aynı tutarda alındığı için vergi adaletini bozan dolaylı vergilerin pastadaki payı Kasım 2023 itibarıyla son bir yılda yüzde 64,7 olmuştu. Buna göre son bir yılda dolaylı vergi oranı daha da yükseldi.
Verginin yarısı KDV ve ÖTV’den
Son bir yılda dahilde üretilip satılan ürünlerden 952,4 milyar ve ithal ürünlerden 1 trilyon 307,5 milyar liralık KDV tahsil edildi. ÖTV’de son bir yıldaki tahsilat da 1 trilyon 395 milyar lira oldu. Söz konusu iki dolaylı vergi kaleminden bir yılda elde edilen 3 trilyon 655 milyar lira, toplam vergi gelirinin yarıdan fazlasını oluşturdu.
Vergilendirme alanlarına göre son bir yılda gerçekleşen ÖTV tahsilatı şöyle:
-Sıfır motorlu taşıt satışlarından 509,2 milyar TL
-Akaryakıt ve doğal gaz tüketiminden 383,8 milyar TL
-Sigara ve diğer tütün mamulleri tüketenlerden 301,3 milyar TL
-Alkollü içki tüketenlerden 101,3 milyar TL
-Kolalı gazoz satışlarından 11,5 milyar TL
-Dayanıklı tüketim malları ve diğer ürünlerden toplam 87,8 milyar TL.
Diğer dolaylı vergilerde tahsilat
Son bir yılda diğer dolaylı vergilerden, Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi’nde (BSMV) 327,6 milyar liralık tahsilat gerçekleştirildi. İthal ürünlerden sekiz ayda alınan 221,5 milyar liralık Gümrük Vergisi de nihai tüketiciye yansırken, ehliyet, pasaport gibi resmi evraktan alınan harçlardan 193,2 milyar, Damga Vergisi’nde 141,2 milyar, Şans Oyunları Vergisi’nde 37,4 milyar, Özel İletişim Vergisi’nde 29,1 milyar, dijital hizmet vergisinde 19,5 milyar, Konaklama Vergisi’nde 11,5 milyar liralık tahsilat gerçekleşti.
Gelir vergisi ücretlilerden
Doğrudan vergiler kapsamında ise son bir yılda Gelir Vergisi mükelleflerinden yapılan tahsilat 1 trilyon 426,6 milyar lira olurken, bunun 1 trilyon 327,6 milyar lira ile tamamına yakınını, memur maaşları ve özel sektör çalışanlarının ücretleri üzerinden kaynağından yapılan Gelir Vergisi Tevkifatı oluşturdu. Ticari kazanç, zirai kazanç, serbest meslek kazancı, menkul sermaye iradı ve gayrimenkul sermaye iradı elde edenlerden beyana dayalı, basit usulde ve geçici nitelikte tahsil edilen toplam Gelir Vergisi gelirinde ise yıllık tahsilat sadece 99,1 milyar lira ve bunun pastadaki payı sadece yüzde 1,4 oldu.
Şirketlerin payı yüzde 12,6
Anonim, limited ve komandit niteliğinde kurulmuş sermaye şirketleri ile kooperatifler, iktisadi kamu kuruluşları, yabancı iktisadi kamu kuruluşları, dernek veya vakıflara ait iktisadi işletmeler ve iş ortaklıklarının ödediği, doğrudan nitelikteki Kurumlar Vergisinde ise son bir yılda 889,9 milyar liralık tahsilat gerçekleşti.
Kurumlar Vergisi tahsilatının toplam pastadaki payı sadece yüzde 12,6 oldu. Doğrudan nitelikte ve mülkiyet üzerinden alınan vergilerden Motorlu Taşıtlar Vergisinde yıllık tahsilat 74,4 milyar, Veraset ve İntikal Vergisinde 49,9 milyar olurken, Değerli Konut Vergisinde tahsilat 97 milyon lira ile sembolik kaldı. Son bir yılda mülkiyet üzerinden alınan vergilerin toplam pastada payı sadece yüzde 1,1 düzeyinde gerçekleşti.
