Vergi yükünün küresel artış eğilimi

Yeni yayınlanan OECD raporuna göre, pande­mi ve ardından gelen enflasyonist dönemde işletmeler ve bireyler üzerindeki vergi yükünün azalması eğilimi yavaşlama ve tersine dönme be­lirtileri gösteriyor.

Vergi Politikası Reformları 2024 Raporu’nun 9. edisyonu*, 2023 yılında tüm OECD ülkeleri dahil olmak üzere 90 ülkedeki ver­gi reformları üzerine kapsamlı bir inceleme sun­maktadır. Rapor, aynı zamanda uzun vadeli re­form eğilimlerini de tanımlayarak hükümetlerin birbirini izleyen krizlere, yüksek enflasyon se­viyelerine ve uzun vadeli yapısal zorluklara ya­nıt vermek için kullandıkları vergi politikalarını ele alıyor.

Temel gözlem

Rapor, hükümetler, ek iç kaynak ihtiyacını hane halklarını ve işletmeleri etkileyen hayat pahalılığı krizini hafifletecek tedbirlerle den­gelemeye çalışırken değişen vergi politikası ortamının ana hatlarını belirlemektedir. Bu­na göre, COVID-19 salgını ve ardından gelen yüksek enflasyon döneminde uygulamaya ko­nulan vergi azaltıcı reformlardan, oran artışla­rı ve taban genişletme girişimlerini içeren da­ha dengeli yaklaşımlara doğru bir geçiş gözlen­mektedir.

Kurumlar vergisi

Küresel finansal krizden bu yana gözlemle­nen kurumlar vergisi oranlarındaki düşüş eği­limi tersine dönmüş ve 2023'te kurumlar ver­gisi oranlarında genel bir artış göstermiştir. Kurumlar vergisi oranlarının tarihi düşük se­viyelerde olması nedeniyle, avantajlı kurumlar vergisi muamelesi arayan ülkeler, oran düşüş­leri yerine matrah daraltıcı önlemleri tercih etmiştir.

Ayrıca, büyük çok uluslu işletmelerin efektif vergi oranları için dünya çapında yüz­de 15'lik bir eşik oluşturan Küresel Asgari Ver­gi'nin (KAV) uygulanmasına yönelik önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Nisan 2024 itiba­riyle, 60 ülke KAV’i uygulamayı düşündükleri­ni veya bu yönde adımlar attıklarını açıklamış­tır. Otuz altı ülke KAV’nin 2024'ten itibaren uygulanmasına yönelik adımlar atmakta ve ba­zıları da 2025'ten itibaren yürürlüğe girecek mevzuatı beklemektedir.

Gelir vergisi

Gelir vergisi kesintileri ekonomik toparlan­ma ve hane halkı gelirlerini desteklemek için bir araç olmaya devam etse de rapor kapsamın­daki ülkeler sosyal güvenlik katkı paylarını ar­tırmaktadır. Pandemi sırasında, gelir vergisi ve sosyal güvenlik reformları hane halklarına ver­gi kolaylığı sağlamak için çok önemliydi. Ancak pandemiden bu yana, nüfusun yaşlanması, ar­tan sağlık hizmetleri maliyetleri ve sosyal ko­ruma finansmanına duyulan ihtiyacın artması gibi demografik değişimler karşısında, SGK'la­rın genişletilmesi ve artırılması yönünde artan bir eğilim söz konusudur. Gelir vergisi reform­ları genellikle düşük ve orta gelirli hane halkla­rını desteklemeye odaklanmıştır.

Üç ülke Danimarka, Estonya ve Kenya gelir vergisi oranlarında artışa gitmiştir. Estonya ve Kenya'da reformların amacı öncelikle ver­gi gelirleri artırmak ve vergi sistemlerini geliş­tirmek olmuştur. Danimarka'da hükümet, be­lirli bir gelir dilimi için yüzde 15 olan en yük­sek vergi oranını yarıya indirerek kapsamlı bir gelir vergisi reformunu yürürlüğe koymuştur.

Katma Değer Vergisi (KDV)

Artan enerji maliyetleri ve enflasyona kar­şı enerji ürünlerine yönelik önemli katma de­ğer vergisi indirimlerinin ardından, bazı ülke­ler KDV indirimlerini sınırlamıştır. Oldukça sınırlı sayıda ülke 2023 yılında standart KDV oranını artırmıştır.

Elektrikli araçlar için indirimli oranlar ve­ya güneş panelleri için sıfır oranlar yoluyla da­ha düşük karbon ekonomilerini teşvik etmek için indirimli KDV kullanımı giderek yaygın­laşmaktadır. Bazı ülkeler de elektrikli araç­lar için satın alma sırasında vergi teşviklerini genişletmiştir. Eş zamanlı olarak, bazı ülkeler düşük karbon ekonomisine geçişi desteklemek için karbon vergilerini artırmıştır.

Tüketim vergileri

Sağlıklı yaşam tarzlarını teşvik etmek ve halk sağlığını iyileştirmek amacıyla, bazı yük­sek ve üst-orta gelirli ülkeler tütün, alkollü içe­cekler, şekerle tatlandırılmış içecekler ve ku­mar üzerindeki sağlıkla ilgili tüketim vergile­rini güçlendirmiştir.

Rapordan, anlaşıldığı kadarıyla Türkiye, po­zisyonu itibariyle küresel gelişmelere uyumlu bir maliye politikası sürdürmektedir. Bunun­la birlikte, özellikle düşük ve orta gelirli hane halklarını desteklemek amacıyla gelir vergisi dilimleri üzerinde yeni bir değerlendirme ya­pılması ihtiyacı bulunmaktadır.

*https://www.oecd.org/en/publications/ tax-policy-reforms-2024_c3686f5e-en.html