Vergi yükünü yine ‘taban’ sırtlanacak

Kamuda bozulan mali dengeleri “rasyonel ze­mine oturtmak” hede­fiyle uygulanan parasal sıkılaş­tırma programı devam ederken, bu kapsamda gidilen çeşitli dü­zenlemelerle önemli oranda ar­tırılan vergi yükünde 2025 yılın­da da en büyük payı tüketiciler sırtlanacak.

Gelecek yıl 11 trilyo­nu aşması hedeflenen net vergi gelirlerinin 7,3 trilyon lira ile üç­te ikilik bölümü, tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatı içinde çeşitli adlar altında yer alan dolaylı ver­gilerden sağlanacak. Ekonomi yönetiminin dolaylı vergi oranı­nı düşürme vaatlerine karşılık, gelir, kar ve servet sahiplerinin pastadaki toplam payı yine yak­laşık üçte bir düzeyinde kalacak.

1,5 trilyon liralık ret ve iade

TBMM Başkanlığı’na sunu­lan 2025 Mali Yılı Merkezi Büt­çe Teklifinde “brüt” vergi ge­liri 12 trilyon 651,5 milyar lira olarak öngörülüyor. Buna gö­re 2024 yılının tümünde brüt 8 trilyon 700,2 milyar lira olarak gerçekleşeceği tahmin edilen tutara göre tahsilat gelecek yıl yüzde 45,4 artacak. 2025 yılın­da gerçekleşmesi öngörülen 1 trilyon 512,7 milyar liralık “ret ve iade” sonrası “net” vergi tah­silatının ise 11 trilyon 138,8 mil­yar lira olması bekleniyor. Bu da bu yılın tümünde 7 trilyon 605,5 trilyon lira olarak öngö­rülen net vergi geliri gerçekleş­me tahminine göre yüzde 46,5 oranında bir artışı ifade ediyor.

Tüketici fiyatları (TÜFE) ba­zında yüzde 17,5 olarak hedefle­nen enflasyonla indirgendiğin­de, 2025’te devletin kasasına gi­recek vergide “reel” bazda artış yüzde 24,6’ya karşılık geliyor.

Üçte ikisini tüketici ödeyecek

Öngörülen bütçe büyüklük­lerine göre 2025’te toplam net vergi gelirinin yüzde 65,2 ora­nındaki 7 trilyon 256,5 milyar liralık bölümü, yurttaşların yaşamsal ihtiyaçları için tü­kettikleri mal ve hizmetlerin fiyatı içinde yer alan ve satın alırken ödedikleri Katma De­ğer Vergisi (KDV), Özel Tüke­tim Vergisi (ÖTV) gibi “dolay­lı” vergilerden bekleniyor.

Buna karşılık gelir, kar ve mül­kiyet üzerinden alınan “doğru­dan” vergilerde net gelir hede­fi 3 trilyon 881,8 milyar lira. Bu kapsamda, Gelir Vergisinde yıl­lık tahsilat 2 trilyon 129,7 mil­yar lira olarak öngörülüyor. Bu­nun ise tamamına yakınını çalı­şanların ücret ve maaşlarından tevkifat şeklinde kaynağından yapılan kesintiler oluşturuyor. Ticari, sınai ve zirai işletmele­rin (şirketler) ödediği Kurum­lar Vergisinde 2025’te beklenen tahsilat da 1 trilyon 636,8 milyar lira. Buna göre 2025 vergi pasta­sında gelir ve kar üzerinden alı­nan vergilerin toplam payı yüz­de 33,8 düzeyinde.

Yarıdan fazlası KDV ve ÖTV’den

Motorlu Taşıt, Veraset ve İn­tikal ve Değerli Konut gibi mül­kiyet/servet üzerinden alınan vergilerde beklenen yıllık tah­silat ise sadece 115,4 milyar lira ve bu da toplam pastanın sade­ce yüzde 1’ini oluşturuyor. Bu­nun da 106,4 milyar lirası, her yıl iki taksitte ödenen Motorlu Taşıt Vergisinden bekleniyor.

En yaygın dolaylı vergi ola­rak neredeyse tüm mal ve hiz­metlere uygulanan “dahilde alınan KDV”de 2025 yılı brüt tahsilat hedefi 2 trilyon 884,1 milyar lira olurken, bu vergide 1 trilyon 387,7 milyar liralık ret ve iade öngörülüyor. Buna göre dahilde alınan KDV’de gelecek yıl beklenen net gelir 1 trilyon 496,4 milyar lira olacak. 2025 yılında tüketilecek ithal ürün­lerde gerçekleşmesi beklenen KDV tahsilatının net tutarı ise 2 trilyon 103 milyar lira düze­yinde bulunuyor.

Lüks tüketim malları, çev­reye zararlı ürünler ve sağlık açısından risk taşıyan ürün­ler gibi kategorilerde değerlen­dirilen birçok üründen alınan ÖTV’den de yılın tümünde 2 trilyon 121,3 liralık net tahsilat hedefleniyor.

Buna göre sadece KDV ve ÖTV olmak üzere iki dolaylı vergi kaleminden beklenen yıl­lık net gelir 5 trilyon 720,7 mil­yar lira ile yıllık vergi pastası­nın yüzde 51,4’ünü oluşturuyor.

“Verginin de vergisi” var

KDV ve ÖTV’de ürünlere göre değişen oranlar uygula­nıyor. Ürünün niteliğinde gö­re KDV oranı yüzde 1’le yüzde 20; ÖTV oranları ise yüzde 10’la yüzde 220 arasında değişiyor. Akaryakıt, alkollü içki ve tütün ürünlerinde ise maktu ÖTV alınıyor. ÖTV, genellikle ürü­nün vergisiz satış fiyatına ek­leniyor, bu şekilde elde edilen toplam üzerinden KDV hesap­lanıyor. Buna göre ürünün ana fiyatının yanı sıra bunun üze­rine binen ÖTV tutarı kadarına da o ürün için geçerli oran üze­rinden ÖTV ekleniyor. Böylece, halk arasındaki deyişle “vergi­nin de vergisi” ödenmiş oluyor.

2025’te kim ne kadar ÖTV ödeyecek?

Devlet yıllar itibarıyla en fazla ÖTV gelirini, son yıllarda görece durgunluk yaşanmasına rağmen motorlu taşıt satışlarından elde ediyor. 2025 yılında devletin ka­sasına girmesi hedeflenen top­lam ÖTV’nin de en büyük bölü­mü bu alandan bekleniyor.

2025 yılı merkezi yönetim büt­çe hedeflerine göre gelecek yıl;

-Motorlu taşıt satın alanlar 818,8 milyar,

-Akaryakıt ve doğal gaz tü­ketenler 538,2 milyar,

-Sigara tiryakileri ve diğer tütün mamulleri tüketenler 455,7 milyar,

-Alkollü içki içenler 170,8 milyar,

-Dayanıklı tüketim ve di­ğer ürünleri satın alanlar 144,9 milyar TL ÖTV ödeyecek.

İthal tüketimden kasaya 2,4 trilyon

İthalden alınan KDV’nin ya­nı sıra, ithal ürünlerin fiyatına binen ve tüketim zinciri içinde son halka olarak nihai tüketici­nin ödediği Gümrük Vergisin­de 339,9 milyar ve diğer kalem­lerden elde edilecek 6,4 milyar lira ile birlikte dış ticaretten elde edilecek toplam net geli­rin 2025 yılında 2 trilyon 449,3 milyar liraya ulaşması hedef­leniyor. Buna göre vergi cephe­sinde 2025’te bu alandan bek­lenen yüksek vergi geliri, sıkı para politikasına rağmen ithal tüketimdeki artışın devam ede­ceği öngörüsünü yansıtıyor.

BSMV’den 544 milyar TL bekleniyor

2025 yılında yüksek tutarda tahsilat beklenen bir diğer do­laylı vergi kalemi de Bankacılık ve Sigorta Muameleleri Vergisi (BSMV). Gelecek yıl bu vergide devletin kasasına girmesi bek­lenen tutar 544,4 milyar lira.

2024 yılının tümünde 214,1 milyar lira olarak hedeflenen BS­MV’de tahsilat, yılın ilk dokuz ayında 238,1 milyar liraya ulaşa­rak yıllık hedefi aştı. Bu artış iv­mesini sürdürmesi durumunda BSMV’de tahsilatın bu yılın tü­münde 350 milyar liraya ulaşma­sı olası gözüküyor. Bu da 2025’te öngörülen yüksek tutarda BSMV hedefini anlamlı kılıyor.

Harçlardan beklenen 278,7 milyar TL

2025 yılında harçlardan bek­lenen toplam tahsilat, 278,7 milyar lira. Bazı kamu hizmetle­rinden yararlanan yurttaşların bu hizmetlerin maliyetine belli ölçüde katılmaları ya da bazı iş­lemleri yapmaları sırasında ko­nulan ve zor unsuruna dayanan mali yükümlülük olan harçlar, dolaylı vergi niteliği taşıyor. Bu yükümlülük; yargı, noter, tapu, vergi, pasaport, gemi ve liman, imtiyaz name-ruhsatname, dip­loma ve trafik harçları gibi geniş bir yelpaze oluşturuyor.

Gelecek yıl diğer dolaylı ver­gilerden beklenen tahsilat tu­tarı da Damga Vergisinde 216,2 milyar, Şans Oyunları Vergi­sinde 56,5 milyar, Özel İletişim Vergisinde 45,2 milyar, Dijital Hizmet Vergisinde 29,4 mil­yar, Konaklama Vergisinde 19,1 milyar lira.