Vergi öncelikle tavana yayılmalı
Vergi literatüründe sıkça kullanılan; “vergi tabana yayılmalı” ve “vergi yol su elektrik olarak vatandaşa geri dönmeli” deyimleri maalesef ülkemiz için çok geçerli olmaktan çıkmış görünmekte.
Uzun yıllardır uygulamaya bakıldığında vergiler yüksek gelir kesiminden (tavan) ziyade düşük gelir kesiminden (taban) alınmakta. Ülkemizde, vergi sistemi kurulduğu günden itibaren “vergiler yol su elektrik olarak vatandaşa geri döner” denilmekte iken, geldiğimiz noktada ise yola, suya ve elektriğe tüketiciler yüksek ücretler ödemekte.
Vergi gelirlerinin tür itibariyle dağılımı
Merkezi yönetim bütçe gelirleri 2023 Ocak-Mart dönemi itibarıyla 794 milyar 728 milyon TL, vergi gelirleri 631 milyar 36 milyon TL, genel bütçe vergi dışı gelirleri ise 134 milyar 121 milyon TL olarak açıklanmıştır. Aşağıdaki tabloda 2023 Ocak-Mart dönemi vergi gelirleri ve bu vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı gösterilmiştir.
Dolaylı vergilerin ağırlığı her geçen gün artıyor
Devleti yönetenlerin temel amaçlarından biri halkın zenginliğini arttırarak refah içerisinde bir yaşam standardına kavuşmalarını sağlamaktır. Bir ülkenin halkı ne kadar zenginse ve gelir dağılımı bir ülkede ne kadar adil ise, o ülke o kadar zengindir denilebilir. Devletin gelir dağılımına müdahale için kullanabileceği araçlardan biri de vergidir. Vergiler, yüksek gelir sahibi kişilerden düşük gelir sahibi olanlara kaynak aktarılmasında önemli bir araçtır.
Düşük gelirlilerden az vergi almak, buna karşılık artan oranlı gelir ve kurumlar vergisi tarifesiyle üst düzey gelir sahipleri ve kurumlardan daha yüksek oranda vergi almak, emek gelirlerini sermaye gelirlerine nazaran daha az vergilendirmek vergide adaleti sağlayacaktır. Dolaylı vergilerin toplam vergiler içindeki payının %66’yı geçmekte olması dikkat çeken bir husustur. Verginin dar bir kesim tarafından değil, toplumun tüm kesimleri tarafından paylaşılması gerekir.
Anayasamızın amir hükmü olan “mali güce göre vergileme” ilkesi, çok kazanandan çok, az kazanandan az alınmasıdır. Geçmiş uygulamalarda olduğu gibi, son günlerde artırılan vergilere (KDV, ÖTV, Harçlar v.b.) bakıldığında, harcama üzerinden alınan dolaylı vergilere ağırlık verildiği görülmektedir.
Dolaylı vergiler, mal veya hizmetlerde fiyat artışına yol açarak sonuçta tüketiciye yansıyacaktır. Netice itibariyle; harcama ve servet üzerinden alınan dolaylı vergiler yerine, gelir üzerinden alınan dolaysız vergilere ağırlık verilmesi, verginin tabana değil tavana yayılması gerekiyor. Vergiyi, harcayandan ziyade kazanandan almak daha adil bir politika olacaktır. Ayrıca, vergi idaresinin vergi bilincini ve vergiye ilişkin yeni sloganlar geliştirmesi gerekiyor.