Vergi incelemelerinde uyulacak esaslar, yeni bakış

Vergi incelemelerinde uygulanacak esaslarla ilgili yönetmelik 31.10.2011 tarihi ve 28101 sayılı Resmi Gazete'de yayımlandı. Bilindiği gibi, incele uyulacak esasları düzenleyen Vergi Usul Kanunu'nun 140'ıncı maddesi 6009 Sayılı Kanun'la,01.01.2011 de yürürlüğe girmek üzere değiştirilmişti.

Bu değişiklikten sonra, 646 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile incelemeye yetkili denetim kuruluşları birleştirilmiş Maliye Bakanı'na bağlı Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı kurulmuştur. Vergi denetimine yetkili inceleme elemanlarının unvanları da vergi müfettişi olarak birleştirilmiştir.

Yukarıda anılan yeni yönetmelikle birinci sınıf tüccarların büyük mükellef ya da küçük veya orta ölçekli mükellefler guruplarına ayrılmalarının ölçüleri (satış tutarı, aktif toplamı veya öz kaynakları) belirlenmiş; vergi incelemelerinde uyulacak usul ve esaslar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Vergi incelemelerinde uyulacak usul ve esaslar ana hatları ile aşağıda açıklanacaktır. Belirtelim ki, yeni yönetmelikle geçmişte sorun olarak karşılaşılan birçok konuya çözüm getirilmeye gayret edilmiştir. Denetim sürecinin daha belirgin bir işleyişe kavuşması, mükellef haklarının incelemenin her aşamasında özenle gözetiliyor olması yönetmeliğin getirdiği başlıca yenilikler sayılabilir.

Vergi İncelemelerinde uyulacak temel ilkeler

Yönetmeliğe göre, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların, vergi incelemelerini yürütürken, uyacakları temel ilkeler şunlardır;

- Yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini, mükellefin hak ve hukukunu da gözetmek suretiyle denetlemek.

- Kanun hükümlerini uygularken kamu hak ve hukukunun korunmasında gerekli özeni göstermek.

- Mükelleflere ve diğer şahıslara karşı nazik, ölçülü ve mesleki saygınlığın gerektirdiği şekilde tutarlı davranmak.

- Mensubu oldukları kurumun amaçlarına ve misyonuna uygun davranmak, mesleğin gerektirdiği itibar ve güvene layık olunduğunu davranışlarıyla da göstermek.

- Görevin yerine getirilmesinde sürekli gelişimi, saydamlığı, tarafsızlığı, dürüstlüğü, kamu yararını gözetmeyi, hesap verebilirliği ve öngörülebilirliği esas almak.

- Tüm eylem ve işlemlerde yasallık, adalet ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda hareket etmek, tarafsızlıklarını engelleyecek herhangi bir etkiye izin vermemek.

- Temel amacın hazineye gelir sağlamak değil, ödenmesi gereken vergi tutarını doğru olarak tespit etmek olduğunu daima göz önünde bulundurmak ve bu çerçevede inceleme sonucunda, gerekmesi halinde, mükellef lehine düzeltmelerin de yapılmasını sağlamak.

- Görevlerini, unvanlarını ve yetkilerini kullanarak kendileri, yakınları veya üçüncü kişiler lehine menfaat sağlamamak.

- Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı'nca belirlenen diğer ilke ve standartlara bağlı kalmak.

Vergi incelemesinde uyulması gereken usuller

İşe başlama, incelemeye hazırlık ve süreler

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, inceleme görevinin verilmesinden itibaren en geç on gün içinde işe başlarlar. Bu süre içinde işe başlanılamaması halinde durum gerekçeli bir yazı ile bağlı bulunan birime bildirilir. İlgili birim, işe başlanılmamasını haklı kılan bir mazeretin varlığı halinde en fazla on gün ilave süre verebileceği gibi inceleme görevini başka bir inceleme elemanına da verebilir.

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından mükellefin kendisine veya bulunduğu sektöre yönelik olarak yapılan her türlü araştırma, inceleme, bilgi isteme ve yazışma gibi faaliyetler işe başlandığını gösterir.

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, incelemeye başlamadan önce, nezdinde inceleme yapacakları kişilere ve konulara ilişkin olarak görev yazısı ekinde verilen belgeler ile ilgililerin vergi dairesindeki dosyalarını incelerler. Ayrıca, gerekirse harici araştırmalar da yapmak suretiyle bunların faaliyetleri, iş ve iş kolları ile çalışma şekilleri hakkında bilgi edinirler.

İnceleme dosyası

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, işe başlama ve incelemeye hazırlık evresi dahil, inceleme görevi sırasında tespit ettikleri hususları ihtiva eden bir inceleme dosyası oluştururlar.

İnceleme dosyasında; görevlendirme yazısı, işe başlama ve incelemeye hazırlık evresinde tespit edilen hususlar, mükellefin vergi incelemesi kapsamında incelenen hesapları, harici olarak yapılan araştırmalarda tespit edilen konular, mevzuata aykırı işlemleri, bulunan matrah farkı, vergi farkı ve bunların hesaplanma yöntemlerine ilişkin bilgiler ile bu kapsamda yapılan yazışmalar, düzenlenen tutanaklar ve ilgili diğer belgeler yer alır.

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca görevin devredilmesi gerektiği durumlarda inceleme dosyası da devredilir.

İnceleme dosyasında yer alacak bilgilerin kısmen veya tamamen elektronik ortamda tutulması mümkündür.

İnceleme dosyası, ilgili rapor değerlendirme komisyonunun rapora ilişkin nihai değerlendirmesinin incelemeyi yapana iletildiği tarihi takip eden 15 gün içerisinde ilgili inceleme ve denetim birimine iletilir.

İncelmeye başlama ve incelemeye başlama tutanağı

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, inceleme görevinin verilmesinden itibaren en geç otuz gün içinde incelemeye başlarlar. Bu süre içinde incelemeye başlanılamaması halinde durum gerekçeli bir yazı ile bağlı bulunan birime bildirilir. İlgili birim, incelemeye başlanılamamasını haklı kılan bir mazeretin varlığı halinde en fazla on beş gün ilave süre verilebileceği gibi inceleme görevini başka bir inceleme elemanına da verebilir.

Vergi incelemesine, incelemeye tabi olan nezdinde düzenlenecek '' İncelemeye Başlama Tutanağı'' ile başlanır. Düzenlenen tutanağın bir örneği nezdinde inceleme yapılana teslim edilir. Tutanağın bir örneği vergi incelemesi yapmaya yetkili olanın bağlı bulunduğu inceleme ve denetim birimine, bir örneği ise mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine gönderilir.

İncelemeye başlama tarihi, mükellefin tutanağı imzaladığı tarihtir. Tutanakta mükellefin imzasının bulunmaması halinde tutanağın vergi dairesi kayıtlarına intikal ettiği tarih incelemeye başlama tarihi olarak kabul edilir; bu durumda incelemeye başlama tutanağının bir örneği ayrıca mükellefin bilinen adresine vergi dairesince gönderilir.

İnceleme ve inceleme tutanağı düzenlenmesi

Vergi incelemelerine başlandıktan sonra incelemenin her aşamasında ortaya çıkan bazı hususların tutanakla tespit edilmesi gerekebilir. Bu, inceleme elemanının incelemesi dolayısıyla olabileceği gibi mükellefin gerekli gördüğü bazı hususların kayda geçirilmesini istemesi halinde de söz konusu olabilir. Genellikle incelemenin sonunda tutanak düzenlenmesi doğaldır. Esas itibariyle;

- Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, inceleme esnasında gerekli görülen hallerde,   vergilendirme ile ilgili olayları ve hesap durumlarını tutanaklar ile tespit ve tevsik ederler

- İlgililerin itiraz ve mülahazaları varsa bunlar da tutanağa geçirilir. Tutanaklarda incelemeyi yapanın kanaatini belirten yorum, hüküm ve ifadelere yer verilmez.

- Düzenlenen tutanakların birer nüshasının tutanakları imza edenlere verilmesi zorunludur.

- Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, ilgilileri tutanakları imzalamaları için zorlayamazlar. İlgililer tutanakları imzalamaktan çekindikleri takdirde tutanakta bahis konusu edilen olaylar ve hesap durumlarını ihtiva eden defter ve belgeler, nezdinde inceleme yapılandan rızasına bakılmaksızın alınır ve inceleme neticesinde tarh edilen vergiler ve kesilen cezalar kesinleşinceye kadar geri verilmez. İlgililer her zaman bu tutanakları imzalayarak defter ve belgeleri geri alabilirler.

- Suç delili olan defter ve belgeler mükellefin rızasına bakılmaksızın alıkonulur.

- Alıkonulan defter ve belgeler yazı ile mükellefin bağlı bulunduğu vergi dairesine gönderilerek muhafazası sağlanır. Vergi dairesi, kendisine gönderilen defter ve belgelerin muhafazası için gerekli tedbirleri alır.

Vergi inceleme raporlarının düzenlenmesi

Vergi incelemeleri sonucunda tespit edilen hususlar yukarıda belirtildiği gibi tutanağa bağlanır. Tutanakla tespit edilen konular inceleme elemanınca değerlendirilerek vergi inceleme raporu düzenlenir.

Vergi inceleme raporları, vergi türü ve dönemi itibarıyla ayrı ayrı düzenlenir. Vergilendirme dönemi bir yıldan daha kısa olan vergilere ilişkin vergi inceleme raporları, her bir döneme ilişkin matrah ve / veya vergi farkları ayrı ayrı gösterilmek suretiyle ve takvim yılı aşılmamak koşuluyla tek bir rapor olarak düzenlenebilir.

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlarca kendilerine verilmiş vergi inceleme görevleri ile ilgili olarak tespit edilen ve birden fazla vergi türünde(kurumlar vergisi ve Katma Değer Vergisi gibi) eleştiri gerektiren hususlara ilişkin raporlar ayrı ayrı düzenlenir.

Tarhiyat önerisi içeren vergi inceleme raporları; giriş, usul incelemeleri, hesap incelemeleri, eleştirilen hususlar ile sonuç bölümlerinden oluşur. Mükellefin inceleme esnasında ileri sürdüğü hususlar ve buna ilişkin değerlendirmelere eleştirilen hususlar bölümünde yer verilir. Mükellef hakkında tarh edilmesi önerilen vergi ve ceza tutarları, herhangi bir tereddüde yer vermeyecek açıklıkta ve anlaşılır bir şekilde vergi inceleme raporlarının sonuç bölümünde gösterilir.

Vergi kanunlarına göre yapılan incelemeler sonunda eleştiriyi gerektiren bir hususa rastlanmaması halinde bu durum, incelemeyi yapan tarafından düzenlenecek bir rapor ile nezdinde inceleme yapılana bildirilir.

Vergi inceleme raporları, başkanlığın bilgi işlem sistemi ile uyumlu olacak şekilde düzenlenir ve bir örneği elektronik ortamda kurul başkanlığı'na gönderilir.

Vergi inceleme raporlarının rapor değerlendirme komisyona gönderilmesi

Vergi müfettişleri tarafından düzenlenen vergi inceleme raporları, ilgili rapor değerlendirme komisyonuna, bağlı olunan grup veya ekip başkanlığı aracılığıyla; Merkezi Rapor Değerlendirme Komisyonu'na gönderilmesi gereken vergi inceleme raporları ise söz konusu komisyona iletilmek üzere ilgili grup başkanlığı tarafından kurul başkanlığına gönderilir. Raporların elektronik ortamda gönderilmesi halinde durum rapor değerlendirme komisyonu tarafından bir tutanakta tespit olunur.

Vergi incelemesi yapmaya yetkili kılınan diğer memurlar tarafından düzenlenen vergi inceleme raporları, Gelir İdaresi Başkanlığı merkez ve taşra birimlerinde oluşturulacak rapor değerlendirme komisyonlarına gönderilir.

İncelemenin tamamlanması

Vergi inceleme raporlarının, rapor değerlendirme komisyonlarına intikal ettirilmek üzere ilgili inceleme ve denetim birimine teslim edildiği tarih, incelemenin tamamlandığı tarih olarak kabul edilir.

Ancak, incelemenin tamamlanmış olması, ilgili rapor değerlendirme komisyonu kararına göre raporun düzeltilmesine engel değildir.