Vergi geliri arttı, bütçe açığı azaldı
Merkezi yönetim bütçesi, 2022 yılında özellikle vergi gelirleri cephesinde kaydedilen rekor gelir artışının etkisiyle, kamu mali yönetimi açısından son yılların en iyi performansını ortaya koydu. Bütçe açığı, başlangıç hedefleri ve Orta Vadeli Program (OVP) tahminlerinin de oldukça altında çıkarken, bütçede üç yıl aradan sonra ve yüksek tutarda faiz dışı fazla elde edildi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı yıllık verilere göre 2022’de toplam bütçe harcamaları önceki yıla göre yüzde 83,4 artışla 2 trilyon 941,4 milyar lira, bütçe gelirleri ise yüzde 99,9 artışla 2 trilyon 802,4 milyar lira olarak gerçekleşti ve bunun sonucunda bütçe açığı yüzde 31 küçülerek 139,1 milyar lira oldu. Önceki üç yıl faiz harcamaları hariç tutulduğunda da açık veren bütçe 2022’de 171,8 milyar lira faiz dışı fazla verdi.
Hedef-tahmin ve gerçekleşme
Temmuz ayında Resmî Gazete’de yayımlanan ek bütçe yasası ile 2022’de bütçe harcamaları 2 trilyon 831,5 milyar, bütçe gelirleri 2 trilyon 553,1 milyar, bütçe açığı 278,4 milyar ve faiz dışı bütçe fazlası 51,4 milyar lira olarak hedeflenmişti. Ekim ayında hazırlanan 2023-2025 OVP’de ise 2022 yılında harcamaların 3 trilyon 133,7 milyar, gelirlerin 2 trilyon 672,5 milyar, açığın 461,2 milyar lira olacağı, 131,4 milyar liralık da faiz dışı açık verileceği tahmini yapılmıştı.
2022 bütçesinde harcamalar OVP tahmininin 192,3 milyar lira altında kalırken, gelirler tahmini 129,9 milyar lira aştı. Böylece bütçe, başlangıç hedefinden 139,3 milyar, OVP hedefinden ise 322,1 milyar lira daha düşük bir açıkla yılı kapadı. Bütçe harcamalarında yüzde 3,9’luk aleyhte; gelirlerinde ise yüzde 9,8’lik bir lehte sapma meydana geldi. OVP’deki yüksek tutarlı faiz dışı açık öngörüsüne karşılık, yüksek tutarda faiz dışı fazla elde edildi.
Vergi gelirleri ikiye katlandı
Geçen yıl bütçe performansındaki iyileşmede, piyasada yaşanan hızlı fiyat artışları paralelinde vergi gelirlerindeki artış etkili oldu. Özellikle bankalar başta kurum karlarının tüm zamanların rekorunu kırdığı 2022 yılında kurumlar vergisindeki yüksek oranlı artışın da etkisiyle toplam vergi gelirleri yüzde 102 artışla 2 trilyon 353,3 milyar liraya ulaştı. Geçen yıl vergi dışındaki bütçe gelirlerinde de yüksek oranlı artışlar kaydedildi.
Harcamada yatırım faizi geçti
Harcamalar yönüyle bakıldığında ise personel ödemeleri, cari transferler, mal ve hizmet alımları, yatırımlar gibi faiz dışı bütçe giderleri yüzde 84,9 artışla 2 trilyon 630,5 milyar lira, faiz ödemelerinin ise yüzde 71,9 artışla 310,9 milyar lira olduğu belirlendi.
Faiz dışı bütçe giderleri kapsamında “sermaye giderleri” ve “sermaye transferleri” kalemlerinde izlenen toplam kamu yatırımları, 2022 yılında yüzde 107,4 artışla 325,2 milyar lira oldu. 2021’de yüzde 86,7 olan yatırım/faiz dengesi 2022’de yüzde 104,6’ya yükseldi. Böylece yatırıma harcanan para faize giden tutarı geçti.
Kurumlar vergisinde rekor artış
Geçen yıl bütçe dengelerini iyileştiren başlıca faktör, toplam vergi tahsilatında kaydedilen yüzde 102’lik artış oldu. Özellikle bankalar başta kurum karlarının tüm zamanların rekorunu kırdığı 2022 yılında kurumlar vergisi tahsilatı yüzde 185,1 artışla 507,5 milyar liraya ulaşarak, Ekim ayında yapılan yıllık gerçekleşme tahmininin de üzerinde gerçekleşti. Geçen yıl aşırı büyüyen kurum kârları, enflasyon muhasebesi uygulanmadığı için kurumlar vergisi tahsilatını büyüterek bir çeşit ek vergi niteliğinde bütçeye doping etkisi yaptı.
Yılın tümünde 308,5 milyar lira olması öngörülen gelir vergisi tahsilatı da yüzde 62,3 artışla 356,5 milyar lira olurken, gerçekleşme tahmininin yüzde 115,6’sı düzeyinde oluştu.
Dolaylı vergiler kapsamında yer alan dahilde alınan KDV’de önceki yıla göre yüzde 80 daha fazla olmak üzere 678,6 milyar liralık tahsilatla ulaşıldı. KDV’de yıllık gerçekleşme tahmininin yüzde 115,4’üne ulaşan tahsilat, tüketim cephesinde aylar itibariyle piyasada sürekli yükselen fiyatlara rağmen öngörülenin üzerinde bir canlılık olduğuna işaret ediyor.
İthalattaki hızlı büyüme paralelinde ithalde alınan KDV tahsilatı da yüzde 121,1 artışla 579 milyar liraya ulaştı.
ÖTV’den 420 milyar
Fiyatlar paralelinde artan ÖTV’de de benzer bir durum yaşandı. 2022 yılında toplam ÖTV tahsilatı yüzde 104,4 artışla 419,8 milyar lira ile öngörülen yıllık tutarın yüzde 111,7’si düzeyinde gerçekleşti. Bu kapsamda özellikle yıl boyu satılan sıfır motorlu taşıtlardan alınan ÖTV yüzde 151,8’lik rekor artışla 167,1 milyar liraya ulaştı. Enerji fiyatlarının aşırı yükseldiği 2022’de akaryakıt ve doğalgazdan alınan ÖTV yüzde 145,3 artışla 76,8 milyar lira olurken, zamlanan tütün mamullerinden 101,3 milyar, alkollü içkilerden 43,7 milyar, kolalı gazozlardan 4,2 milyar, dayanıklı tüketim ve diğer ürünlerden de 26,7 milyar lira ÖTV geliri elde edildi.
Geçen yıl BSMV, damga vergisi, harçlar ve diğer dolaylı-dolaysız vergilerde de tahsilat yıllık gerçekleşme tahminlerini fazlasıyla aştı.
Bütçede son 20 yıl
2022 bütçe gerçekleşmeleri, pandemi, savaş ve jeopolitik risklerin küresel ve ulusal ekonomide belirsizlik ve sıkıntılara yol açtığı son üç yılın en iyi tablosunu oluşturdu. 2019’da 124,7 milyar lira olan bütçe açığı, 2020’de 175,3 milyara, 2021’de 201,5 milyara ulaşmıştı. Faiz dışı dengede ise tüm yılların en iyi performansı elde edildi. Önceki üç yılda faiz dışı bütçe açığı verilirken, geçen yıl elde edilen 171,8 milyar liralık faiz dışı bütçe fazlası tarihi en yüksek hacim oldu.