Vergi cezaları ve indirimli ödeme imkanları

Bilindiği gibi, Türk Vergi Sistemi mükelleflerinin ve vergi sorumlularının, üzerinden vergi ödeyecekleri vergi matrahını kendilerinin hesaplamaları ve beyanı esasına dayanır. Matrahın doğru hesaplanabilmesi için Vergi Usul Kanunu ile defterlerin tutulması ve gerekli belgelerin alınması ve verilmesi esasları düzenlenmiştir. Mükelleflerce vergi matrahının doğru hesaplanması ve beyanı ödenmesi gereken verginin doğru hesaplanması bakımından önemlidir.

Mükellefin beyanına vergi idaresinin güveni esas olmakla beraber matrahın doğru hesabının ve zamanında ve doğru olarak beyan edilip edilmediğinin kontrolü de gereklidir. Bu kontrol beyan eden mükellef veya vergi sorumlusu tarafından şüphe üzerine yapılabileceği gibi Vergi Usul Kanunu düzenlemeleri çerçevesinde vergi incelemesine yetkili olanlarca da yapılabilir. İncelemelerde vergi kaybına(vergi ziyaı) yol açan bir durumun varlığı halinde ceza kesilmesi gereği ortaya çıkacaktır.

Vergi ziyaı ve kesilebilecek ceza

Vergi Usul Kanunu’nun 341’inci maddesinde; Vergi ziyaı, mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden verginin zamanında tahakkuk ettirilmemesini veya eksik tahakkuk ettirilmesini ifade eder. Şahsi, medenî haller veya aile durumu hakkında gerçeğe aykırı beyanlar ile veya sair suretlerle verginin noksan tahakkuk ettirilmesine veya haksız yere geri verilmesine sebebiyet vermek de vergi ziyaı hükmündedir.

Yukarı belirtilen hallerde verginin sonradan tahakkuk ettirilmesi veya tamamlanması veyahut haksız iadenin geri alınması ceza uygulanmasına mani teşkil etmez, şeklinde tanımlanmış ve açıklanmıştır.

Vergi ziyaı halinde kesilecek ceza ise Kanun’un 344’üncü maddesinde belirlenmiştir. Buna göre,’’ 341’inci maddede yazılı hallerde vergi ziyaına sebebiyet verildiği takdirde, mükellef veya sorumlu hakkında ziyaa uğratılan verginin bir katı tutarında vergi ziyaı cezası kesilir.
Vergi ziyaına 359’uncu maddede yazılı fiillerle sebebiyet verilmesi halinde bu ceza üç kat, bu fiillere iştirak edenlere ise bir kat olarak uygulanır.

Vergi incelemesine başlanılmasından veya takdir komisyonuna sevk edilmesinden sonra verilenler hariç olmak üzere, kanuni süresi geçtikten sonra verilen vergi beyannameleri için bu madde uyarınca kesilecek ceza yüzde elli oranında uygulanır.’’

Mükellefin Geç Beyanı Halinde Ceza

Başta belirtildiği gibi vergi ziyaına sebebiyet verildiği her hangi bir vergi incelemesi veya ihbardan önce mükellef tarafından fark edilirse mükellefin geç beyan etmesi veya Vergi Usul Kanunu’nun Pişmanlık ve ıslah hükümlerinden yararlanması söz konusu olabilir. Ceza uygulaması bakımından iki seçenek arasında farklılık vardır.

Geç beyanda ceza %50 indirimli uygulanır

Aşağıda açıklayacağımız pişmanlıkla ilgili şartların uygun olmaması veya tercih edilmemesi halinde vergi beyannamesinin geç verilmesi söz konusu olacaktır. Bu durumda vergi ziyaı cezası kesilecektir. Ancak ceza oranı, vergi incelemesi ile bulunan vergi kaybına uygulanacak bir kat cezanın yarısı olacaktır. Bu ceza için uzlaşma ve vergi indirimi imkanından yararlanmak mümkündür.

Pişmanlık ve Islah

Beyanname verme süresi dolduktan sonra hatayı fark eden mükellef Vergi Usul Kanunu’nun 371.nci maddesi ile düzenlenen pişmanlık hükümlerinden yararlanabilir. Maddede öngörülen aşağıdaki şartlara uyması halinde vergi ziyaı cezası kesilmez. Ancak pişmanlıkla beyanname vermek usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezası kesilmesini engellemez.

Beyana dayanan vergilerde vergi ziyaı cezasını gerektiren fiilleri işleyen mükelleflerle bunların işlenişine iştirak eden diğer kişilerin kanuna aykırı hareketlerini ilgili makamlara kendiliğinden dilekçe ile haber vermesi hâlinde, haklarında aşağıda yazılı kayıt ve şartlarla vergi ziyaı cezası kesilmez. Vergi Usul Kanunu’nun 359.ncu maddesinde belirtilen kaçakçılık fiillerini işleyenler de pişmanlık hükümlerinden yararlanabilirler.

1.Mükellefin keyfiyeti haber verdiği tarihten önce bir muhbir tarafından herhangi resmi bir makama dilekçe ile veya şifahi beyanı tutanakla tevsik edilmek suretiyle haber verilen husus hakkında ihbarda bulunulmamış olması (Dilekçe veya tutanağın resmi kayıtlara geçirilmiş olması şarttır.).

2.Haber verme dilekçesinin yetkili memurlar tarafından mükellef nezdinde her hangi bir vergi incelemesine başlandığı veya olayın takdir komisyonuna intikal ettirildiği günden evvel (Kaçakçılık suçu teşkil eden fiillerin işlendiğinin tespitinden önce) verilmiş ve resmi kayıtlara geçirilmiş olması.

3.Hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin mükellefin haber verme dilekçesinin verildiği tarihten başlayarak on beş gün içinde tevdi olunması.

4.Eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının mükellefin keyfiyeti haber verme tarihinden başlayarak on beş gün içinde tamamlanması veya düzeltilmesi.

5.Mükellefçe haber verilen ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla birlikte haber verme tarihinden başlayarak on beş gün içinde ödenmesi.

Bu madde hükümleri, emlak vergisi ile ilgili olarak uygulanmaz.

Pişmanlık şartlarına uyulamaması halinde, kanuni süresinden sonra beyanname verilmiş kabul edilir ve vergi ziyaı cezası %50 indirimli uygulanır.

Vergi İdaresince Ceza Kesilmesi ve İndirimler

Vergi ziyaı olduğunun vergi idaresince tespit edilmesi halinde Kanun’un 344.ncü maddesinde belirlenen vergi ziyaı cezası uygulanacaktır. Ayrıca Vergi Usul Kanunu’nun defter tutma ve belge düzenine ilişkin hükümlerine uyulmaması halinde, Kanun’un 352-357.nci maddelerinde belirlenen usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları da kesilecektir.

Vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarında indirme (madde 376)

İkmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergi veya vergi farkını ve aşağıda gösterilen indirimlerden arta kalan vergi ziyaı, usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarını mükellef veya vergi sorumlusu ihbarnamelerin tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde ilgili vergi dairesine başvurarak vadesinde veya 6183 sayılı Kanunda belirtilen türden teminat göstererek vadenin bitmesinden İtibaren üç ay içinde ödeyeceğini bildirirse:

1. Vergi ziyaı cezasında birinci defada yarısı, müteakiben kesilenlerde üçte biri,

2. Usulsüzlük veya özel usulsüzlük cezasının yarısı; indirilir.

Mükellef veya vergi sorumlusu ödeyeceğini bildirdiği vergi ve vergi cezasını yukarıda yazılı süre içinde ödemez veya dava konusu yaparsa bu madde hükmünden faydalandırılmaz.
Yukarıdaki hükümler vergi aslına tabi olmaksızın kesilen usulsüzlük cezaları hakkında da uygulanır.

Mükellefi izaha davet ve % 20 vergi ziyaı cezası kesilmesi(VUK Madde 370)

Vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden önce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitler hakkında tespit tarihine kadar İhbarda bulunulmamış olması kaydıyla mükellefler izaha davet edilebilir. Kendisine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, davet konusu tespitle sınırlı olarak, bu Kanunun 371 inci maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanamaz.

İzaha davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren 15 günlük süre içerisinde İzahta bulunulması durumunda;

1.Mükelleflerce yapılan izah sonucu vergi ziyama sebebiyet verilmediğinin idarece anlaşılması hâlinde mükellefler söz konusu tespitle ilgili olarak vergi incelemesine tabi tutulmaz veya takdir komisyonuna sevk edilmez.

2.Mükelleflerce izahta bulunulan tarihten itibaren 15 gün içerisinde; hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış yapılan vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi ve ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin, ödemenin geciktiği her ay ve kesri için, 6183 sayılı Kanunun 51 inci maddesinde belirtilen nispette uygulanacak gecikme zammı oranında bir zamla aynı sürede ödenmesi şartıyla vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir. Bu durum vergi incelemesi yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline engel teşkil etmez.

Vergi idaresince yapılmış ön tespitlerin, verginin bu Kanunun 359 uncu maddesinde yer alan fiillerle (hileli vergi suçu fiilleri)ziyaa uğratılmış olabileceğine ilişkin olması hâlinde bu madde hükümleri uygulanmaz. Şu kadar ki, sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibarıyla yanıltıcı belge tutarının; her bir belge itibarıyla 50 bin (504 Sıra No.lu V.U.K Genel Tebliği ile 1.1.2019'dan itibaren 70.000 TL) Türk lirasını geçmemesi ve mükellefin ilgili yıldaki toplam mal ve hizmet alışlarının %5'ini aşmaması kaydıyla mükellefler izaha davet edilebilir. Bu tutar, her yıl bir önceki yıla İlişkin olarak bu Kanun uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanır.

Vergi Usul Kanunu’nda ön görülen sürelere uymak şartıyla vergi indiriminden vazgeçip uzlaşma yoluna gidilebilir veya uzlaşmadan vaz geçip vergi indiriminden yararlanma alternatifi tercih edilebilir.

Uzlaşmada ceza indirimi

Mükellef tarafından, ikmalen, re'sen veya idarece tarh edilen vergilerle bunlara ilişkin vergi ziyaı cezalarının (359’uncu maddede yazılı fiillerle vergi ziyama sebebiyet verilmesi halinde tarh edilen vergi ve kesilen ceza ile bu fiillere iştirak edenlere kesilen ceza hariç) tahakkuk edecek miktarları konusunda, vergi ziyaına sebebiyet verilmesinin kanun hükümlerine yeterince nüfuz edememekten ya da 369’uncu maddede yazılı yanılmadan kaynaklandığının veya bu Kanunun 116, 117 ve 118’inci maddelerinde yazılı vergi hataları ile bunun dışında her türlü maddi hata bulunduğunun veya yargı kararları ile idarenin ihtilaf konusu olayda görüş farklılığının olduğunun ileri sürülmesi durumunda, idare mükellefler İle uzlaşabilir.

Uzlaşma konusu verginin matrah farkları itibariyle bölünebildiği durumlarda uzlaşma sadece toplam matrah farkının bu bölümüne isabet eden vergi kısmı için de yapılabilir. Uzlaşma talebi vergi ihbarnamesinin tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde yapılır. Uzlaşmanın vaki olmaması veya temin edilememesi halinde yeniden uzlaşma talebinde bulunulamaz. Uzlaşmanın vaki olmadığına dair tutanağa idarenin nihai teklifi yazılır. Mükellef dava açma süresinin sonuna kadar teklif edilen vergi ve cezayı kabul ettiğini yazılı olarak bildirirse bu takdirde uzlaşma sağlanmış sayılır.

Vergi incelemesi sonucu tarh edilecek vergi ve kesilecek cezalarla ilgili olarak tarhiyat öncesi uzlaşma imkanı mevcuttur.

Uzlaşmalarda, tarh edilecek vergi ve kesilecek cezada indirim yapılması mümkündür. Cezada indirimler Kanun’un 376.ncı maddesinde öngörülen miktarlardan daha fazla olmaktadır.

Ceza kesmede zamanaşımı-ceza kesilememesi

Vergi Usul Kanunu’nun 374.cü maddesi uyarınca, aşağıda yazılı süreler geçtikten sonra vergi cezası kesilmez:

1. Vergi ziyaı cezasında cezanın bağlı olduğu vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın birinci gününden; 353 ve mükerrer 355 nci maddeler uyarınca kesilecek usulsüzlük cezalarında, usulsüzlüğün yapıldığı yılı takip eden yılın birinci gününden başlayarak beş yıl (114. ncü maddenin ikinci fıkrası hükmü ceza zamanaşımı için de geçerlidir. Takdir komisyonuna sevk halinde zaman aşımı süresinin işlemesi bir yıla kadar durmaktadır.);

2. Usulsüzlükte, usulsüzlüğün yapıldığı yılı takip eden yılın birinci gününden başlayarak iki yıl; Ancak 336’ncı madde hükmüne göre vergi ziyaı cezası ile usulsüzlüğün birleşmesi halinde kesilecek ceza, vergi ziyaı cezası için belli edilen zamanaşımı süresi içinde kesilir.
Bu süreler içinde ceza ihbarnamesi tebliğ edilmekle zamanaşımı kesilmiş olur.

Öte yandan, Ölüm halinde vergi cezası kesilmez. VUK’un mükerrer 115’inci maddesi uyarınca, ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergi ve bunlara ilişkin cezaların toplu miktarının(2019 yılı için) 33 lirayı aşmaması ve tahakkukları için yapılacak giderlerin bu miktardan fazla olacağının anlaşılması halinde Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca belirlenen esaslar dahilinde tahakkuklarından vazgeçilebilir.