Vergi beyannamesinin verilmesi ve hataların giderilmesi işlemleri
Dr. Mehmet ŞAFAK
Gelir Vergisi Kanunu'na göre gelir vergisi mükellefleri bir takvim yılına ilişkin gelirlerini izleyen yılın mart ayının 1 ile 25. günü akşamına kadar verirler. Özel hesap dönemi belirlenenler için ise hesap döneminin bitimini izleyen üçüncü ayın 25. günü akşamına kadar beyannamelerin verilmesi gerekir. Hesap dönemi takvim yılı olan mükelleflerin 2008 yılına ilişkin gelir vergisi beyannamelerinin verilme süresi dün akşam itibariyle sona erdi.
Süresi içinde beyannamenin verilmemesi halinde vergiler zamanında tahakkuk ettirilmediğinden idarece tespit veya geç beyan halinde cezalı işlem yapılır. Ceza ödeme zorunluluğu ile karşılaşmamak için süresinde verilmeyen beyannameler Vergi Usul Kanunu'nun pişmanlık hükümlerinden yararlanılarak verilebilir. Ayrıca süreninde verilmekle beraber hatalı beyanda bulunulmuşsa düzeltme talep edilebilir. Bu gün yazımızda bu iki konu üzerinde duracağız.
Pişmanlık hükümlerinden yararlanma
VUK pişmanlık ve ıslah hükümleri (Madde 371), temelinde vergi ziyaı yatan ve vergi dairesinin bilgisi dahilin de olmayan bir olayın kendiliğinden dilekçe ile ilgili makamlara haber verilmesi üzerine uygulanır.
Emlak vergisi hariç beyana dayanan vergilerde vergi ziyaı cezasını gerektiren yasaya aykırı hareketlerini ilgili makamlara kendiliğinden dilekçe ile haber veren mükelleflere, aşağıda belirtilen kayıt ve şartlarda vergi ziyaı cezası kesilmez. Ayrıca, hapis cezasını da gerektiren kaçakçılık suçlarından birini işlemek suretiyle neden oldukları vergi ziyaı için pişmanlık talebiyle beyanname veren mükellefler hakkında bu suçlardan dolayı suç duyurularında bulunulmaz ve adlarına vergi ziyaı cezası kesilmez.
Pişmanlık hükümlerinden yararlanma koşulları
Pişmanlık uygulaması yapılabilmesi için, vergi ziyaının doğmuş olması gerekir. Ayrıca;
- Mükellefin kanuna aykırı davranışını, üçüncü bir şahıs tarafından resmi bir makama ihbar edilmeden önce kendiliğinden haber vermesi,
- İdarece herhangi bir vergi incelemesine başlanılmadan önce veya takdir komisyonuna başvurulmadan önce kendiliğinden haber vermesi,
- Hiç verilmemiş vergi beyannamelerinin pişmanlık talebine ilişkin dilekçenin veriliş tarihinden itibaren 15 gün içinde verilmesi,
- Mükellefin daha önce eksik yada yanlış yaptığı bir beyanın pişmanlık talebine ilişkin dilekçenin veriliş tarihinden itibaren 15 gün içinde tamamlaması veya düzeltmesi ve verginin gecikme zammı ile birlikte ödenmesi gerekir.
Pişmanlıkla beyan ve şartlara uyulmaması
Pişmanlıkla ilgili kanun hükümlerine uyulması halinde vergi ziyaı cezası kesilmez. Vergi ile birlikte gecikme faizi oranında pişmanlık zammı tahsil edilir.
Vergi ziyaı cezası alınmamakla beraber pişmanlık talebi kabul edilen mükelleflerin geç verdikleri beyannameler dolayısıyla I. derece l kat usulsüzlük cezası kesilir.
Pişmanlık talebiyle verilen beyannamelerde zarar beyanı veya mahsuplar gibi nedenlerle ödenecek verginin bulunmaması veya matraha ilişkin bilgilerin olmaması durumunda pişmanlık talebiyle verilen beyannameler için pişmanlık talebi vergi dairesince kabul edilmez.
Pişmanlık talebi kabul edilmeyen beyannameler kanuni süresinden sonra verilen beyanname kabul edilerek I. derece 2 kat usulsüzlük cezası ile vergi ziyaı cezasının yüzde 50'si kıyaslanarak miktar itibariyle en ağır olanı kesilir.
Kanuni süresinde verilen bir beyannameye ek olarak pişmanlık talebi ile verilen ek beyannameye usulsüzlük cezası kesilmez.
Vergisi kanuni süresinde ödenmiş olmakla birlikte beyannamenin kanuni süresinden sonra pişmanlıkla verilmesi halinde pişmanlık zammı hesaplanmaz.
Pişmanlık şartlarını ödeme yönünden ihlal eden mükellefler pişmanlıktan yararlanamaz. Bu durumda bu mükelleflerin verdiği beyannameler kanuni süresinden sonra verilen beyanname olarak kabul edilerek I. derece 2 kat usulsüzlük cezası ile vergi ziyaı cezasının yüzde 50'si kıyaslanarak miktar itibariyle en ağırı kesilir.
Vergi hataları ve düzeltme
Vergi hatası, vergi ile ilgili hesaplarda veya vergilendirmede yapılan hatalar yüzünden haksız yere fazla veya eksik vergi istenmesi veya alınmasıdır.
Verginin tarh ve tahakkuk aşamalarında yapılan hataların fark edilmesi halinde, mükelleflerce vergi yargısına başvurmadan vergi dairesinden hataların düzeltmesini talep edilebilir..
Vergi hatalarının bulunduğunun tespiti halinde düzeltme yapıldığı ölçüde vergi borcu ortadan kalkar. Düzeltme, vergi aslı kadar vergi cezası ile de ilgili olabilir. Ancak her türlü hatanın vergi dairesince düzeltilmesi mümkün olmaz. Bunlar;
- Tartışmaya açık olan hukuki uyuşmazlıklar,
- Yargı mercilerince bir karar verilmiş olan yanlışlıklar
- Ödeme emri aşamasındaki uyuşmazlıklar olarak sayılabilir.
Düzeltilebilecek hatalar
Vergilendirme ile ilgili beyanname, tahakkuk fişi ihbarname, inceleme raporu ve kararlarda matraha ait rakamların veya indirimlerin eksik veya fazla gösterilmiş veya hesaplanmış olması gibi matrah hataları.
Vergi oran ve tarifelerinin yanlış uygulanması, mahsupların yapılmamış veya yanlış yapılmış olması, verginin eksik veya fazla hesaplanmış veya gösterilmiş olması gibi vergi miktarına ilişkin hatalar,
Aynı vergi kanunu uygulanarak, belli bir vergilendirme dönemi içinde, aynı matrah üzerinden bir defadan fazla vergi istenmesi veya alınması gibi hatalar,
Bir verginin gerçek borçlusu yerine başka bir kişiden istenmesi veya alınması gibi mükellefin şahsında hata,
Açık olarak vergiye tabi olmayan veya vergiden muaf bulunan kimselerden vergi istenmesi veya alınması gibi mükellefiyette hata,
Açık olarak vergi mevzuuna girmeyen veya vergiden müstesna bulunan gelir, servet, madde, kıymet, evrak ve işlemler üzerinden vergi istenmesi veya alınması,
Aranan vergi ile ilgili vergilendirme döneminin yanlış gösterilmesi veya süre itibariyle eksik veya fazla hesaplanması gibi hatalar olarak sayılabilir.
Hataların ortaya çıkarılması
Hatalar mükellefçe ortaya çıkarılabileceği gibi idarede hatayı görüp işlem yapabilir. Hatalar;
- İlgili memurun hatayı bulması veya görmesi ile
- Üst memurların yaptıkları incelemeler neticesinde hatanın görülmesi ile
- Hatanın teftiş sırasında meydana çıkarılması ile,
- Hatanın vergi incelenmesi sırasında meydana çıkarılması ile düzeltme işlemi yapılabilir.
Vergi hatalarının düzeltilmesi
Hatanın idarece düzeltilmesi
İdarece tereddüde imkan vermeyecek derecede açık olan hatalar vergi dairesince vergi dairesi müdürünün kararıyla resen düzeltilebilir. Ancak bu düzeltme, mükellefin lehine yada aleyhine olabilir.
Mükellef lehine vergi dairesince yapılan düzeltme sonucunda nakden iade söz konusu olabilir. Mükellef lehine yapılan düzeltmelerde, mükellefe düzeltme fişinin bir örneği tebliğ edilir. Hatalı tarhiyatın dayanağı tahakkuk fişi veya ihbarname, düzeltilen tutar dışında kalan kısmı ile geçerliliğini korur. Mükellefin, düzeltme fişinin kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren 1 yıl içinde nakden iade veya mahsup talebi ile vergi dairesine müracaat etmesi gerekir. Mükellef vergi dairesine bu alacağı için bahsedilen sürede müracaat etmediği takdirde, alacak hakkı ortadan kalkar.
Mükellef aleyhine yapılmış düzeltme işleminde ise ilave verginin düzeltme fişi ve eki ihbarname ile mükellefe tebliği zorunludur. Düzeltme konusu tarhiyatın daha önce tahakkuk fişi veya ihbarname ile yapılmış olması sonucu değiştirmez.
Kendi aleyhlerine düzeltme yapılan kimselerin düzeltmeye karşı vergi mahkemesinde dava açma hakları saklıdır.
Mükellefin talebi üzerine düzeltme
Mükellefler, vergi muamelelerindeki hataların düzeltilmesini vergi dairesinden bir dilekçe ile talep ederler. Dilekçedeki şekil noksanlıkları düzeltme talebini geçersiz kılmaz. Düzeltme talep dilekçeleri internet aracılığı ile, elden vergi dairesine verilebileceği gibi posta ile taahhütlü olarak da gönderilebilir.
Düzeltme talebini içeren dilekçeler, vergi alacağının doğduğu takvim yılını takip eden yılın başından başlayarak 5 yıl içinde verilmelidir.
Düzeltme işlemi, düzeltme talebi yerinde görüldüğü takdirde düzeltme makamı olan vergi dairesi müdürünün uygun görmesi halinde yapılır; uygun görülmeyen hallerde ise durum mükellefe yazı ile tebliğ olunur.
Düzeltme talebinin başvuru süresi 5 yıllık zamanaşımına tabi olmakla birlikte, başvuru 5. yılda yapılmışsa düzeltme zamanaşımı süresi, bir yıldan az olamaz.
Mükellefin düzeltme talebini vergi dairesinin reddetmesi yada 60 günlük süre içinde cevap vermemesi durumunda, mükellef şikayet yoluyla Maliye Bakanlığı'na başvurabilir. Bu kapsamda il özel idare vergileri hakkında valiliğe ve belediye vergileri hakkında belediye başkanlığına müracaat edilir.
Mükelleflerin vergi/ceza ihbarnamesinin tebliğinden itibaren 30 günlük dava açma süresi geçmiş olsa dahi ilgili vergi dairesine düzeltme talep etme imkanı bulunmaktadır.
Şikayet dilekçesini takiben 60 günlük süre içinde Bakanlığın cevap vermemesi halinde istek reddedilmiş sayılır. İdarenin şikayeti reddetmesi ya da altmış günlük süre içinde cevap vermemesi halinde, dava açma süresi içinde konusuna göre idare ve vergi mahkemelerinde dava açılabilir.