Varlık Barışı ve uygulaması
Dr. Mehmet ŞAFAK
Dünyada yaşanan ekonomik krize bağlı olarak ülkemizde de yaşanmakta olan krize karşı alınmakta olan tedbirlerden bir diğeri; kamuoyuna "Varlık Barışı" adı altında sunulan "Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanun" 22/11/2008 tarihli ve 27062 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
Anılan kanun ile; gerçek ve tüzel kişilerce sahip olunan para, döviz, altın, hisse senedi, tahvil ve diğer menkul kıymetlerin Türkiye'ye getirilmesi, taşınmazların kayda alınması suretiyle milli ekonomiye kazandırılması; sahip olunan söz konusu kıymetlerin banka ve aracı kurumlara ya da vergi dairlerine bildirilmek ve cüz'i bir oranda vergi ödenmek suretiyle kayda alınması ve yapılan bu beyanlardan hareketle inceleme yapılmaması öngörülmektedir. Ayrıca, gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerinin yurtiçinde sahip oldukları varlıkları işletmelerine sermaye olarak koymaları teşvik edilmektedir. Konuyla ilgili olarak açıklamaların yapıldığı ve uygulamaya ilişkin usul ve esasların belirlendiği 1 seri no'lu Genel Tebliğ de 06.12.2008 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
Anılan genel tebliğde yapılan açıklamalar da dikkate alındığında, "Varlık Barışı"nın uygulaması aşağıdaki gibi olacaktır:
1. Yurtdışında sahip olunan varlıklara ilişkin bildirim, beyan ve verginin ödenmesi
Gerçek veya tüzel kişilerce 1/10/2008 tarihi itibarıyla yurtdışında sahip olunan;
- Para,
- Döviz,
- Altın,
- Menkul kıymet ve,
- Diğer sermaye piyasası araçları ile,
- Varlığı kanaat verici bir belgeyle ispat edilen taşınmazlar.
Kanunun yürürlüğe girdiği 22/11/2008 tarihinden itibaren izleyen üçüncü ayın sonuna (2 Mart 2009 Pazartesi akşamına) kadar Yeni Türk Lirası değerleriyle;
- Tebliğin 1 no'lu ekinde yer alan dilekçe ile bankalara bildirebilecek veya,
- Tebliğin 2 no'lu ekinde yer alan beyanname ile gelir veya kurumlar vergisi yönünden bağlı olunan vergi dairelerine beyan edilebilecek (Bu varlıklara ilişkin beyanname elektronik ortamda da verilebilecek olup, yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamelerini elektronik ortamda vermek zorunda olan mükellefler ise Ee-2'de yer alan beyannamelerini de elektronik ortamda vermek zorundadırlar).
Ya da,
· Bu kapsamdaki varlıklardan menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçları tebliğin 3 no'lu ekinde yer alan dilekçeyle aracı kurumlara da bildirilebilecektir.
Gerçek veya tüzel kişilerin, yurtdışında sahip oldukları bu türden varlıklarını eklerde yer alan formlar ile banka veya aracı kurumlara bildirmeleri halinde, bu bildirimlere ilave olarak vergi dairelerine de beyanda bulunmalarına gerek bulunmamaktadır.
Kanun uygulamasında taşınmazlar, Türk Medeni Kanunu'nda "taşınmaz" olarak tanımlanan ve esas niteliği bakımından bir yerden başka bir yere taşınması mümkün olmayan, dolayısıyla yerinde sabit olan mallardır. Bunlar, Türk Medeni Kanunu'nun 704'üncü maddesinde;
- Arazi,
- Tapu siciline ayrı sayfaya kaydedilen bağımsız ve sürekli haklar,
- Kat mülkiyeti kütüğüne kayıtlı bağımsız bölümler
olarak sayılmıştır. (Varlık Barışı ile ilgili tasarının yasalaşması aşamasında, yurt dışında bulunan gemilerin de bu düzenlemelerden yararlanacağı tartışılmasına rağmen, kanunda geçen "taşınmaz" tanımı, tebliğde yukarıdaki gibi açıklanmıştır. Dolayısıyla, gemiler kapsam dışında tutulmuştur.)
Varlık Barışı hükümlerinden yararlanacak varlıkların 1/10/2008 tarihi itibarıyla sahip olunan varlıklar olması gerekmektedir. Bu anlamda, anılan tarih itibariyle,
- Taşınmazların yurtdışındaki varlığının,
- Diğer varlıkların ise yurtdışında bulunduğunun
gerektiğinde ispatı zorunludur. Dolayısıyla, gerçek veya tüzel kişilerce kanun kapsamında beyan edilen varlıklara ilişkin kanaat verici belgelerin gerektiğinde vergi incelemesine yetkili olanlara ibraz edilmek üzere zamanaşımı süresince saklanması gerekmektedir. Öte yandan, kanun kapsamında bankalara ya da aracı kurumlara bildirilen varlıklara ilişkin olarak, banka veya aracı kurumlar tarafından herhangi bir belge istenmeyecek, sadece taşınmazlara ilişkin bilgilerin doğruluğunun kontrol edilmesi amacıyla, söz konusu taşınmazlara yurtdışında sahip olunduğuna ilişkin belgenin ibraz edilmesi yeterli olacaktır. Keza, vergi dairelerine beyanname verilmesi durumunda da herhangi bir belge istenmeyecek, sadece taşınmazlara ilişkin bilgilerin doğruluğunun kontrol edilmesi amacıyla, söz konusu taşınmazlara yurtdışında sahip olunduğuna ilişkin belgenin ibraz edilmesi yeterli olacaktır.
Gerçek veya tüzel kişilerce 1/10/2008 tarihi itibarıyla yurtdışında sahip olunan varlıkların ispatında kullanılacak kanaat verici belgeler ise;
- Devlet tarafından veya devlet güvencesinde tutulan kayıt ve sicilleri;
- Banka, banker, aracı kurumlar ve benzeri mali kurumlar, posta idaresi, noter gibi kurum ve kuruluşların kayıt ve belgelerini,
- 213 sayılı Vergi Usul Kanunu'nun ikinci kitabının üçüncü kısmında yer alan belgeler (fatura, fatura yerine geçen belgeler, perakende satış fişleri vb. gibi) ve muadili belgeler ile,
- Bilgi değişiminde bulunulan yabancı ülkelerde yetkili makamlardan alınarak mahallindeki Türk elçilik ya da konsoloslukları, yoksa mahallindeki Türk menfaatini koruyan ülkenin aynı nitelikteki temsilcileri tarafından tasdik olunan belgeleri ifade etmektedir.
Kanun kapsamında beyan edilen veya bildirilen ve taşınmazlar dışında kalan söz konusu varlıkların beyan veya bildirim tarihinden itibaren bir ay içinde Türkiye'ye getirilmesi ya da Türkiye'deki banka veya aracı kurumlarda açılacak bir hesaba transfer edilmesi gerekmektedir. Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra, bildirim veya beyandan önce Türkiye'ye getirilen ya da Türkiye'deki banka veya aracı kurumlarda açılan bir hesaba transfer edilen varlıklara ilişkin olarak, kanunda öngörülen sürede bildirim veya beyanda bulunulması ve diğer şartların da yerine getirilmesi kaydıyla, kanun hükümlerinden yararlanılabilecektir.
Bankalara ya da aracı kurumlara bildirim yapılacaksa, bunlara verilecek formlar 2 örnek olarak düzenlenip verilecektir. Bankalara verilecek formların bir nüshası ilgili banka tarafından varsa bildirim nedeniyle açılan hesaba ilişkin bilgiler yazılıp tasdik edildikten sonra düzenlenen banka dekontlarıyla birlikte ilgilisine geri verilecektir. Keza, aracı kurumlara verilen formların bir nüshası, ilgili aracı kurum yetkilisi tarafından açılan hesaba ilişkin bilgiler yazılıp tasdik edildikten sonra düzenlenen işlem sonuç formları ile birlikte ilgili kişiye geri verilecektir. Gerçek veya tüzel kişilerce yapılacak bu bildirimlerin yetkili kılınmış vekilleri veya kanuni temsilcileri tarafından yapılabilmesi de mümkün bulunmaktadır. Bu takdirde, bankalar veya aracı kurumlarca söz konusu vekil veya kanuni temsilcinin yetkili olup olmadığı hususu kontrol edilebilecektir.
Vergi dairelerine beyan edilen varlıkların değerleri üzerinden, vergi dairelerince yüzde 2 oranında vergi tarh edilecektir. Bu şekilde hesaplanan vergi, tarhiyatın yapıldığı ayı izleyen ayın sonuna kadar ödenecektir.
Banka veya aracı kurumlar, kendilerine bildirilen varlıklara ilişkin olarak, varlıkların bildirim değerleri üzerinden yüzde 2 oranında vergi kesintisi yapacaklar ve hesapladıkları vergiyi, tebliğin 4 no'lu ekinde yer alan beyanname ile aylık olarak vergi sorumlusu sıfatıyla bildirimi izleyen ayın onbeşinci günü akşamına kadar kurumlar vergisi yönünden bağlı oldukları vergi dairelerine elektronik ortamda vereceklerdir. Tahakkuk eden vergiler ise aynı sürede ödenecektir.
Türkiye'de ikametgâhı bulunmayanların da (örneğin, Almanya'da çalışan ve orada ikamet eden Türk vatandaşları gibi) yurtdışında bulunan varlıklarına ilişkin olarak "Varlık Barışı"ndan yararlanmaları mümkündür. Bunların banka ya da aracı kurum yerine, beyanname vermek istemeleri halinde bu beyannameler Ankara Vergi Dairesi Başkanlığı Başkent Vergi Dairesi Müdürlüğü'ne veya İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı Beyoğlu Vergi Dairesi Müdürlüğü'ne ya da İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı Konak Vergi Dairesi Müdürlüğü'ne verilecektir.
2. Türkiye'de sahip olunan varlıklara ilişkin beyan ve verginin ödenmesi
Gelir veya kurumlar vergisi mükelleflerince sahip olunan ve Türkiye'de bulunan ancak 1/10/2008 tarihi itibarıyla yasal defter kayıtlarında işletmelerin özkaynakları arasında yer almayan;
- Para, altın, döviz,
- Menkul kıymet ve diğer sermaye piyasası araçları,
- Taşınmazlar,
Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren izleyen üçüncü ayın sonuna (2 Mart 2009 Pazartesi akşamına) kadar Yeni Türk Lirası değeriyle, tebliğin 5 no'lu ekinde yer alan beyanname ile gelir veya kurumlar vergisi yönünden bağlı olunan vergi dairelerine beyan edilebilecektir. Anılan beyannameler elektronik ortamda da verilebilecektir. Ancak, yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamelerini elektronik ortamda vermek zorunda olan mükellefler, bu beyannamelerini de elektronik ortamda vermek zorundadırlar. (Türkiye'de sahip olunan varlıklar için bu yasa hükümlerinden yararlanabilmede sadece, vergi dairelerine beyanname vermek gerekmektedir. Banka ya da aracı kurumlara bildirim söz konusu değildir.)
Vergi dairelerine beyan edilen varlıkların değerleri üzerinden vergi dairelerince yüzde 5 oranında vergi tarh edilecektir. Bu şekilde hesaplanan vergi, tarhiyatın yapıldığı ayı izleyen ayın sonuna kadar ödenecektir.
Haftaya:
. Ortak hususlar
. Şirketlerin kanuni temsilcileri, ortakları veya vekilleri adına görünen varlıkların durumu
. Varlıkların bildirim ve beyan değeri
. Bildirilen veya beyan edilen varlıkların yasal defter kayıtlarına intikal ettirilmesi
. Gider ve amortisman uygulaması
. Bildirim ve beyanın vergi incelemesi karşısındaki durumu
. Ortaklar cari hesabında yer alan borçların durumu