”Vadeli çek”
Vadeli çek, Türkiye'de ticaret çarkının dönmesi için her zaman önemlidir ama içinde bulunduğumuz şartlarda önemi daha da arttı.
Çünkü uzun süredir iç talepteki daralma nedeniyle vadeli çek uygulamalarında aksamalar görülüyordu. Şimdilerde dışarıdaki krizin olumsuz etkisin de vadeli çek ödemelerinin daha fazla aksamasından korkuluyor.
Başbakan bile geçen hafta için de bir konuşmasında "Vadeli çeklere dikkat" şeklinde bir uyarıda bulunma ihtiyacını duydu.
Vadeli çek sistemi, Türkiye genelinde ve özellikle Anadolu'da ticaret çarkını döndürür. Zincirinin kopması ile (1) Firmalar batar (2) Ticaret durur (3) Banka sistemi büyük zarar görür.
Bizde ticaret genelde vadeli çek sistemi ile yürür. Bizde vadeli çekin arkasını en az 8-10 kişi (veya firma) imzalayarak biri birine devreder. Aynı çek birden fazla işyerinde ticaretin finansmanını sağlar.
Kanunumuza göre; çek, görüldüğünde karşılığı ödenen bir kıymetli evraktır. Açık anlatımıyla kanununuza göre (1) Ödeme aracıdır. Kredi aracı değildir. Senet gibi kullanılamaz. (2) İbrazında ödenir. Vadeli çek olamaz.
Ama geliniz görünüz ki, Türk ekonomisi vadeli çek ile işler haldedir. Bankalarımız vadeli çekleri teminat olarak kabul ederler. Vadesine kadar saklar,vadesinde işleme koyarlar.
Ticarette bu kadar önemli bir "kredi aracı" haline gelen çekin gücünü (sağlamlığını) sarsan iki önemli kanun değişikliği oldu.
(1) Eskiden imzaladıkları çeki ödemeyenler için hapse girme riski vardı. Şimdi bu risk kalktı.
(2) Türk Ticaret Kanunu'nun 711'inci maddesinin birinci fıkrası, çeke imza koyana cayma imkanı yarattı. Çeke imza koyan bankaya telefon ederek "O çek hilafım dışında elimden çıkmıştır" der veya bir yazı gönderir ise bankalar savcılıktan veya ticaret mahkemesinden karar beklemeden ödemeyi durdurabilmektedir.
Bu durumda bankaların çekin arkasına "karşılığı yoktur" kaydını koymamaları haciz ve icra takibini zorlaştırmaktadır.
Ekonominin içinde bulunduğu koşullarda vadeli çek sisteminin çökmemesi sadece ticaret alemi için değil, banka sistemi için de önem taşımaktadır. Bu nedenle şu veya bu şekilde vadeli çek çarkının dönmesini sağlayan bankaların, zor günlerde sistemi tıkayabilecek uygulamalardan kaçınmaları gerekir.
Bugün için ticaret hayatında vadeli çekin yerini alabilecek tek araç banka kredileridir. Ama bankalarımızın kredi sistemi bu kolaylığı sağlayamıyor. Senet sistemi ise güvencesinin yetersizliği nedeniyle vadeli çekin yerini alamıyor.