Uzayekonomisi.com
21 Aralık 2021’den 3 gün sonra, 24 Aralık’ta ekonomist ve akademisyenlerle yapılan toplantıda yer almıştım. Söz aldığımda Sayın Cumhurbaşkanı ve devlet erkânı dâhil hazırunun dikkatine arz ettiğim başlıklardan birisiydi uzay ekonomisi yani ticari uzay.
“Şu anda öncelikler ve gündem farklı olsa da uzay ekonomisine önem vermemiz ve bu yüzyılı ıskalamamamız gerektiğini” ifade etmiştim. Evet, 21 Aralık’tan 3 gün sonra demiştim. Öncelikle emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunarım. Karman Hattını geçen ilk görevli vatandaşımız ile uzayda resmi olarak artık biz de varız. Gurur duyulacak bir kırılma noktası.
İstikbal göklerdedir diyerek Gökbörü göründü. Dünyada ilk uçan insanın bu topraklardan, aramızdan çıkması gibi bir milat oluştu. Yarın sert iniş de olur, yumuşak iniş de. Koloniler de. Neymiş, roket bize ait değilmiş, oymuş buymuş filan. SİHA ve İHA’larda dünyada ilk üçte yer almamız da mı tesadüf. Birleşmiş Milletler kararlarına göre zaten ay ve uzaydaki gökcisimleri tüm insanlığa ait.
Bilimkurgu filmleri önemlidir. Elysium filmi mesela uzay yarışında geri kalanlara dair gayet fütüristik bir bakış açısı sunuyor isteyenlere. 5.Sanayi Devrimini ıskalama şansımız yok. PTTBank kuruluş raporunu ve sonrasında tezimi ilk yazmaya başladığımda, dünyada örnekleri varsa bizde neden olmasın demiştim. Hatta PTT’nin iç iletişim dergisinde yazımın başlığıydı: “Başlamak, bitirmenin yarısıdır”. Bugün ticari uzay çalışmalarında artık biz de varız.
Başladık, artık biter. Başkası ile işbirliği içinde başlamış olsa da girişimcilik böyle bir şeydir. Doğasında işbirliği vardır. Sonra bir bakarsınız kendisi uçuyor. Uzay Madenciliği üzerine YÖK tez merkezinde 4 adet yüksek lisans tezi var. 2022 Ocak ayında çıkan 2 tezden birisi olan, Türkiye’nin konusundaki ilk 3 tezinden birinde jürideydim.
Uzay Ekonomisi (Endüstrisi) üzerine YÖK tez merkezinde 4 adet ekonomi, işletme alanında tez var. Bunlardan sadece 2 tanesi doktora tezi ve 2022’deki ilk kabul gören tezde jürideydim. İçinde ticari uzay geçen bir tez henüz yok. Uzay turizmi alanında ise 7 adet tez var. 2020’den bu yana yüksek lisans, doktora yaklaşık 200 bin tez kabul olmuş. Karşılığında 15 tez.
Ticari uzayda niye yer almamız gerektiğini, uzay ekonomisine, uzay endüstrisine niye hız vermemizin şart olduğunu, uzay ekosistemine niye yatırım yapmamız gerektiğini anlatıyor. TASAM tarafından 7 Kasım 2019’da İstanbul’da yapılan ilk “Uzay Ekosistemi ve Güvenliği Çalıştayı” sosyal bilimlerde davetli tek konuşmacı olarak sunmuştum “Uzay Ekonomisi” konulu bildirimi.
28-29 Mayıs 2022’de İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinin düzenlediği “II. Uzay Ekonomisi, Uzay Hukuku Ve Uzay Bilimleri Sempozyumu” davetli konuşmacısı olarak İstanbul Üniversitesi yayınlarında çıkan “Türkiye’nin Uzay Ekonomisi Yol Haritası” bildirimi sundum.
Tüm bunların sonunda yönetici özeti geçersem; Uzay sadece bir mühendislik veya astronomi olgusu değil. Sosyal bilimlerde dünyada kurulmuş enstitüler var. Bize de acil başta ders müfredatlarında uzay hukuku, uzay ekonomisi, turizmi, lazım. Einstein İzafiyet Teorisini sunduğunda insanlık uzaya ve aya gitmemişti. Uzayda söz sahibi olmak için işin pratiği kadar teorisi de önemli.
Uzay ekonomisi, ticari uzay için de öyle. Uzay çalışmaları sadece astrobiyoloji, astrofizik, astronomi değil. Astroekonomi ile inovasyon ve icatlar açısından da önemli. Formula 1 gibi yani. Yarışlardaki kazanımlar sonra otomobillerde kullanılıyor. Su filtresi, GPS, lens, dondurulmuş gıda, teflon, tükenmez kalem gibi buluşlar uzay sayesinde.
Uydudan kesintisiz telefon ve internet, sevdiklerinizin uçağının havaalanına inip inmediği gibi daha birçok kazanım. Ticari uzay, uzay endüstrisi, uzay ekonomisi niye önemli? Çünkü Karman Hattının ötesi dünyada geçerli kanun, uygulama, kurallarla düzenlenmiyor. Ay ve gökcisimleri tüm insanlığa ait dense de Birleşmiş Milletler kararları ülkeleri bağlıyor.
Ticari uzayda konu uzun, yapılacak şey çok. Önce veri stratejisi ile ölçerek başlamak lazım. ABD gibi uzay endüstrisi şirketlerinin NACE kodları, GSYİH’da payı, kamu/özel sektör ayrımı gibi. TUA, YÖK, TÜBİTAK UZAY önderliğinde bir ulusal uzay ekonomisi çalışma konseyi kurulmalı ve uzay ekonomisi stratejik planı detaylandırılmalı.