Uzay çöpünden 375 milyar euro gelir elde edilebilir

Yılbaşından hemen sonra 55 milyon dolar ödenerek uzaya gönderilen ilk Türk astronottan sonra şimdi de bir Türk girişimci “uzay çöpleri”ni toplamak için girişimlerde bu­lunuyor. Uzay çöplerini toplama operasyonları için 3 ila 4 milyar euro gerektiğini belirten Gurur Gaye Günal, “uzay çöpü”nden kazanma hacminin 375 milyar euro olduğunu söyledi.

İstanbul Üniversitesi'nde Hu­kuk Fakültesi’nden sonra Ame­rikan Üniversitesi Washington College of Law’da “Tahkim Hu­kuku” üzerine çalışmalar yapan ve Lüksemburg Üniversitesi'n­de “Uzay Medyası ve Telekomü­nikasyon Hukuku Master”ını tamamlayan Günal, “30 ulusla­rarası iş birliği anlaşması imza­ladık. Bu anlaşmalar sayesinde, farklı ülkelerden gelen uzman­lar ve kurumlar ile iş birliği ya­parak projeyi daha geniş çapta uygulanabilir hale getiriyoruz” dedi.

ŞiraSpace’i üç yıl önce kuran ve “uzay çöpü” projesini geliş­tiren Gurur Gaye Günal DÜN­YA’ya konuştu…

İnsanoğlu üzerinde yaşadı­ğı dünyayı çöpe boğdu. Şimdi sıra uzaya mı geldi?

Maalesef, uzayda da çöp soru­nu bakımından artık dünyadan pek fark kalmamaya başladı. Av­rupa Uzay Ajansı’nın 2023 yılı çevre raporlarına göre, bugüne kadar yörüngeye 16 bin 990 uydu gönderilmiş ve bunlardan 2 bin 500’ü artık aktif değil. Ayrıca ha­lihazırda, çok sayıda uydu par­çası, 10 cm’den büyük 36 bin 500 parça uzay enkazı ve 10 cm’den küçük milyonlarca uydu ve roket parçası ile anten bulunmaktadır. SpaceX gibi firmaların 2023’ten bu yana binlerce uyduyu uzaya gönderme çabaları dikkate alın­dığında, uzayın bugünkü haliyle yaklaşık 20 bin uyduya ev sahip­liği yaptığını söyleyebiliriz.

Ancak dünyanın yörüngesi sı­nırlı bir kaynaktır. Eğer yörün­geye sürekli olarak daha fazla uydu ve uzay aracı yerleştirilir­se ve mevcut uzay çöplüğü so­runu çözülmezse, gelecekte yö­rüngenin kullanımı zorlaşabi­lir veya belirli yörünge bölgeleri kullanılamaz hale gelebilir. Bu nedenle, Dünyanın yörüngesi, dikkatli ve sürdürülebilir bir şe­kilde yönetilmesi gereken sınır­lı bir kaynaktır.

Öncelikle uzay çöpünün ne olduğundan başlamak iste­rim. Uzay çöpü nedir?

Uzay çöpü, dünyanın yörün­gesinde kontrolsüz bir şekilde dolaşan, artık kullanılamayan insan yapımı cisimlerin genel adıdır. Bunlar arasında eski uy­dular, roket parçaları, patlama­lardan kaynaklanan küçük par­çacıklar ve hatta uzay görevle­ri sırasında kaybolan aletler ve ekipmanlar yer alır.

Bu durum birkaç nedenden dolayı büyük bir sorun teşkil et­mektedir. Öncelikle, bu çöpler yörüngede çok yüksek hızlarda hareket ederler, bu da aktif uy­dulara ve uzay araçlarına çarp­tıklarında ciddi hasarlara yol açabilir. Ayrıca, uzay çöpleri ye­ni uydu fırlatmalarını ve uzay görevlerini daha karmaşık ve riskli hale getirir.

Bu nedenle, uzay çöpleri ko­nusundaki farkındalığın art­ması ve etkili çözümler gelişti­rilmesi, uzay operasyonlarının sürdürülebilirliği ve güvenliği için kritik öneme sahiptir.

Uzayın çöpünü toplama fikri nasıl ortaya çıktı?

Uzay hukuku ile ilgili yaptı­ğım araştırmalar ve çalışmalar esnasında fark ettim ki bu soru­na bulunacak teknik ve bilimsel çözümler hukuksal olarak çö­zülmediği sürece efektif ve uy­gulanabilir olamıyor. Dünya ge­nelinde geçerli olacak hukuki bir çözüm bulunmadığı sürece, maalesef çözüm önerileri geniş çaplı uygulanabilir olmuyor.

Global bir çözüm yolu bulmak için yola çıktık ve sonuçta tam bir “kazan-kazan” yatırım mo­deli ve tüm ülkelerin aktif olma­yan uydular kapsamındaki “ve­ri tabanı” haklarına saygılı uzay çöpleri geri dönüşüm ve yenile­me merkezi projesine yöneldik.

Bu projeyle, tüm ülkelerin katılımını da sağlayabileceği­miz bir modeli hayata geçirerek hem liderliği hem başarıyı hem de geliri global olarak paylaştı­ğımız ve uzayda sürdürülebilir bir ekonomi yaratacağımız bir plan oluşturduk. Sloganımız ise "Rekabet yok, sadece dayanış­ma". Bu model sayesinde, uzayın temizlenmesi ve sürdürülebilir kullanımı için hem teknik hem de hukuki açıdan kapsayıcı bir çözüm sunmayı hedefliyoruz.

Şu ana kadar, bu proje kapsa­mında 30 uluslararası iş birliği anlaşması imzaladık. Bu anlaş­malar sayesinde, farklı ülkeler­den gelen uzmanlar ve kurum­lar ile iş birliği yaparak projeyi daha geniş çapta uygulanabilir hale getiriyoruz. Böylece, uzay­daki çöplerin temizlenmesi ve yeniden kullanımı konusunda global bir dayanışma ve işbirliği ağı kurmayı başardık.

Projemiz, tamamen robotik ve otonom sistemlerle çalışacak olan insansız bir geri dönüşüm merkezini içeriyor. Bu merkez­de, 3D yazıcılarla yeniden uydu parçalarının üretilmesi ve aktif olmayan uyduların uzaydaki bu istasyonda tamir edilerek tekrar yörüngeye gönderilmesi müm­kün olacak. Bu proje, yapısı ve getirdiği çözüm itibarıyla dün­yada bir ilk olma özelliği taşıyor.

Uzay çöplüğünün miktarı 1950’lerden bu yana artıyor. Bugün 20 binden fazla uzay çö­pünden bahsediyoruz, işlev­sel uydular için tehdit nedir?

Bu durum, işlevsel uydu­lar için oldukça ciddi bir teh­dit oluşturuyor. İşlevsel uydu­lar, navigasyon, iletişim, hava durumu tahmini gibi kritik gö­revler üstleniyor. Bu uyduların herhangi bir çöp parçası ile çar­pışması, büyük hasarlara yol açabilir ve bu da dünya üzerin­deki birçok hizmetin kesintiye uğramasına neden olabilir.

Uzay çöpleri, yüksek hızlarda hareket ettiği için çarpma etki­si çok büyük olabiliyor. Bir par­ça çöp, bir uyduya çarptığında, çarpmanın şiddeti büyük hasar­lara yol açabilir ve bu hasar hem uydunun işlevselliğini kaybet­mesine hem de daha fazla uzay çöpü oluşmasına neden olabilir. Bu durum, "Kessler Sendromu" olarak bilinen ve çarpışmaların domino etkisi yaratarak daha fazla çöp oluşturduğu bir döngü­ye yol açabilir.

Bu sorunların önüne geçmek için uluslararası işbirliği ve et­kili uzay çöpleri yönetimi poli­tikalarının geliştirilmesi gere­kiyor. Projemiz kapsamında, bu sorunlara hukuki ve teknik çö­zümler üretmeye çalışıyoruz.

Nasıl bir bütçeden bahse­diyoruz? Toplama maliyeti ve toplanan çöpleri “yok et­me” maliyeti nedir?

Toplama maliyeti ve topla­nan çöpleri "yok etme" maliyeti, projenin geniş kapsamı ve kar­maşıklığına bağlı olarak değiş­kenlik gösterebilir. Uzay çöpü temizleme operasyonları için gereken bütçe, uzay araçlarının tasarımı, fırlatılması, işletilme­si, çöpün toplanması ve işlen­mesi gibi birçok faktörü içerir.

Toplama ve işleme operasyon­larının maliyeti, entegre edile­cek olan kuantum sistemlerine ve robotik sistemlere bağlı ola­rak değişkenlik gösterecektir. Bu değişkenlik, projenin karma­şıklığına, kullanılacak teknolo­jilere, ekipmanlara, işgücüne ve planlanan süreye bağlı olarak ortaya çıkacaktır. Tahmini ola­rak, bu operasyonlar için gere­ken bütçe 2 ila 4 milyar euro ci­varındadır.

Ancak projeden elde edilecek gelirin uzaydaki uydular ve ak­tif olmayan uydular ile uzay en­kazlarının sayısı dikkate alındı­ğında, ortalama 375 milyar euro civarında bir gelir olmasını bek­liyoruz.

Bunun yanında projenin ba­şarısı, getirileri ve bir ilk olması nedeniyle yarattığı değer de pay­laşılacak olduğundan insanlığın ortak mirası olan uzaya insanlık olarak ortak hizmet sunmuş ola­cağız. Tüm paydaşları için tam anlamıyla bir “kazan-kazan mo­del”li bir proje.

Uzay çöpünü toplamanın finansmanını nasıl ve nere­lerden bulacaksınız?

Bu dünya genelinde uydusu olan tüm ülkeler için ortak bir sorun şu anda. Bu nedenle önce­likle finansmanı sağlamak için çeşitli kaynaklara başvurma­yı planlıyoruz. İlk olarak, ulus­lararası iş birliği ve ortak yatı­rımlar yoluyla fon sağlamayı he­defliyoruz. Bu, diğer ülkeler ve uzay ajansları ile iş birliği yapa­rak projeye katkıda bulunmala­rını sağlayabilir, ayrıca özel sek­törden yatırım ve sponsorluklar almayı, hükümet destekleri ve hibe programlarından faydalan­mayı düşünüyoruz. Bu kaynak­ları etkin bir şekilde değerlen­direrek projenin finansmanını sağlamayı amaçlıyoruz.

Uzay enkazlarını 3D yazıcı ile uydulara yedek parça haline getirecek

Halihazırda bu “işi” yapanlar var mı? Uzay çöpleriyle ilgili sorunları çözmeye yönelik bazı girişimler ve projeler mevcut. Çeşitli uzay ajansları ve özel şirketler, uzay çöplerini izleme, temizleme ve yönetme konularında çalışmalar yürütüyorlar.

Örneğin, Avrupa Uzay Ajansı (ESA), NASA ve Japonya Uzay Araştırma Ajansı (JAXA) gibi büyük uzay ajansları, uzay çöpleriyle mücadele için çeşitli projeler geliştiriyorlar. Ancak, bu girişimlerin çoğu henüz başlangıç aşamasında veya sınırlı kapasiteye sahip. Teknik ve bilimsel çözümler üzerinde çalışılsa da, bu çözümlerin hukuksal çerçevede etkin ve uygulanabilir hale gelmesi gerekiyor. Şu ana kadar yapılan çalışmalar arasında, ŞiraSpace olarak sunduğumuz proje gibi geniş kapsamlı ve hem hukuki hem teknik hem de finansal açıdan kapsamlı bir çözüm getiren bir proje bulunmamaktadır.

Uzay çöpünü nasıl toplayacaksınız ve topladığınız çöpleri ne yapacaksınız? Topladığımız uzay enkazlarından, tek başına kullanılamayacak durumda olan parçaları eriterek elde ettiğimiz ham maddeyi 3D yazıcılar aracılığıyla gerekli parçalara dönüştüreceğiz. Bu parçaları daha sonra uzaydaki uyduların tamir edilmesi için kullanacağız. Bu sayede, uzaydaki faal uyduların ömrünü uzatacak ve işlevselliğini artıracak önemli parçalar elde edeceğiz. Ayrıca, bu parçaların ait olduğu firmalara, ham madde bedelini uzay çöpünün temizlenmesi maliyetinden düşerek geri dönüşümlü fayda sağlayacağız.