USAID ve sonrası

İkinci dünya savaşı sonrası kurulan muzaf­fer bürokratların ve ordunun üst kesiminin içinde bulunduğu yeni dünyanın müesses ni­zam düzeni yer küre çift kutuplu bir yapıya ev­rilirken süper güçlerin karşılıklı hamlelerine yön veriyordu.

Kurulan bu müesses nizam düzeninin şans­sız kullarından John F. Kennedy göreve gelişinden sadece 10 ay sonra, kongrenin dış yardım yasa­sının kabulü ile birlikte 3 Kasım 1961’de ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı kısa adı ile USAID’in kuruluşuna öncülük etti.

USAID’in kuruluşundan 2 yıl sonra Tek­sas’da halen gizemi çözülemeyen bir suikasta kurban gidecek olan John F. Kennedy, Küba krizi başta olmak üzere birçok cephede Sov­yetler Birliği ile savaştaydı. Amerikan mü­esses nizamı ise USAID’ın Merkezî İstihba­rat Teşkilatı CIA’nin yumuşak gücü olarak konumlanması için çoktan çalışmaya başla­mıştı.

Güncel hali ile çalışma alanları İnsani Yar­dım, Küresel Sağlık Programları, Ekonomik Kalkınma, Demokrasi ve Yönetim, Eğitim ve Yenilik, Çevre ve İklim Değişikliği Girişim­leri gibi ana başlıklar olan USAID’in bugün resmi verilere göre 2.200 çalışanı olduğu bili­niyordu.

Sermayenin müesses nizamla savaşı

Uzun yıllar boyunca kapitalist sermayenin yani devlet olmayan aktörlerin devlet aygıtları ile savaşlarına çok kez şahit olduk. Ancak yeni yüzyılda özellikle New York’taki ikiz kulelere yapılan terör eylemleri sonrası merkezi dev­let sistemleri yeniden güçlenmeye başlamıştı.

2008 Ekonomik krizinde ise Devletlerin eli­ne merkez olmayan aktörlerden hangilerinin batıp çıkacağına karar vermeleri gibi ilahi bir güç geçmişti. Örneğin Lehman Brothers’ı bat­maktan kurtarılmayıp onun yerine Citi Group Amerikan devletinin tercihi ile kurtarılmış­tı. Avrupa’da da bunun birçok örneğini gör­müştük. Devletler sermayeye karşı savaşları­nı, sermayeyi tarihteki örneklerinde olduğu gibi kendilerine tekrar bağımlı hale getirmeyi başarmışlardı.

USAID’in demokrasi ve yönetim yardımları

ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı USAID’in arkasındaki müesses nizam ana yardım başlıklarından “Demokrasi ve Yöne­tim Yardımları” çerçevesinde ABD’nin Rus­ya’nın ve Çin’in egemenlik alanlarına karşı sa­ha operasyon gücünü konsolide etmeye başla­mıştı. Öyle ki bir anda renkli devrimlerin çağı başlamış, Rusya’nın ve Çin’in çevresine ABD yanlısı iktidarlar iş başına gelmeye başlamıştı.

ABD artık tarihteki kötü örneklerindeki gi­bi direk CIA’nın dış operasyon dairesi ile değil USAID’in yumuşak gücü ile istedikleri coğrafi ve politik değişiklikleri yapmak için fon ayır­ma yoluna gitmişti.

USAID’i tasfiye etmek için görevlendirilen ve Donald Trump’ın seçilmesi ile ABD’de Hü­kümet Verimliliği Departmanının (DOGE) başında bulunan milyarder Elon Musk’ın sız­dırdığı “Demokrasi ve Yönetim Yardımları”n­dan bazı bilgileri paylaşlalım.

Sadece 2023’te 30’u aşkın ülkede devlete bağlı olmayan 707 haber kuruluşu ve medya alanından 279 sivil toplum kuruluşunun ya­nında 6 bin 200 gazetecinin eğitim alması ve desteklenmesi için fon sağlanmış. USAID’in ana yardım başlıkları dahil olmak üzere Uk­rayna’ya 5 milyar dolara yakın yardım yapıl­mış. Sovyetlerin yurt dışındaki etkisine dış yardım yoluyla karşı koyma hedefi ile ku­rulan USAID 1991 yılında yıkılan Sovyet­ler Birliği’nden daha uzun ömürlü oldu. Bu­gün USAID’in destekçileri ise ABD’nin ül­kelere yaptığı yardımların Rusya ve Çin’in etkisine karşı olduğunu savunuyor. Demok­ratlar, Çin'in dünya çapında ABD'nin de ortak olarak istediği pek çok ülkede faaliyet göste­ren kendi «kuşak ve yol» dış yardım programı bulunduğunu hatırlatıyor.

USAID’in yokluğunda ne olur?

İlk bakışta Elon Musk’ın bu boşluğu dol­durmaya çalışacağını öngörebiliriz. Ancak Musk’ın elini attığı her yeri batıran tarzı ile bu zor görünüyor. Son olarak İngiltere ve Alman­ya’da aşırı sağcı alternatiflere maddi – manevi yatırım yapan Musk neredeyse tüm Avrupa’da “Persona non grata” istenmeyen kişi ilan edil­mek üzere.

NATO Coğrafyasında USAID’in yerine za­ten bir süredir devrede olan Avrupa fonları, Rusya ve Çin’in emperyalist yayılmacılığına karşı Amerika’sız kalmanın konforunu yaşa­mayı tercih edebilir. İlk adım ise Ukrayna sa­vaşının artık doyuma ulaşması ile Putin’in Su­riye’yi batıya teslim etmesinin karşılığında kendi tarihi oyun alanında rahata ulaşması olabilir. Önümüzdeki günler çok daha büyük gelişmelere gebe. Bir cisim yaklaşıyor.