Üretimi caydırdı tüketimi caydıramadı
Sıkı para esaslı ekonomik programın uygulandığı Haziran 2023’ten bu yana sanayi başta ekonomide üretim azmine işaret eden ara malı/hammadde ithalatı aylar itibarıyla sürekli düşüş, tüketim malı ithalatı ise kesintisiz artış trendi izledi.
Geçen yıl ikinci yarıdan itibaren başlatılan ve temel hedeflerinden biri de cari açığı küçültmek olan ekonomik program kapsamında “sıkı para” politikasının uygulandığı son on ayda, ekonominin üretim ayağındaki canlılığı gösteren hammadde/ara malı ithalatı azalmaya; nihai tüketim mallarının ithalatına ödenen fatura ise büyümeye devam etti.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) geniş ekonomik kategorilerin sınıflaması (BEC) bazındaki dış ticaret verilerine göre, üretime yönelik yapılan ve yıllar itibarıyla ithalat faturasında en büyük kalemi oluşturan ara malı (hammadde) ithalatında başlamış olan yavaşlama, yeni dönemde yerini kesintisiz düşüşlere bıraktı.
Mayıs 2023’te önceki yılın aynı ayına göre yüzde 4,9 artışla 25,2 milyar dolara çıkmış olan aylık ara malı ithalatı, genel seçimler sonrası kurlarda hızlı yükselişin başladığı Haziran 2023’te yıllık bazda yüzde 27,9 oranında sert bir düşüşle 18,6 milyar dolara geriledi. Söz konusu ithalat, izleyen aylarda da sürekli düşerek mayıstaki hacmin hep altında seyretti.
Yeni dönemde, ara malı ithalatında özellikle Eylül 2023’te yüzde 24,2 ve Ocak 2024’te yüzde 29’la sert düşüşler yaşandı. Bu dönemde 19,2 milyar dolarla 22,4 milyar dolar arasında seyreden aylık ara malı ithalatı Mart 2024 itibarıyla da 20,9 milyar dolarla geçen yılın aynı ayındaki düzeyin yüzde 10,1 altında kaldı. Ara mallarının toplam ithalat içinde geçen yıl mayıs ayında yüzde 73,9 olan payı izleyen dönemde sürekli düşerek bu yıl şubatta yüzde 68,8’le yeni dönemin en düşük düzeyini gördü, martta ise yüzde 69,9 düzeyinde oluştu.
İthal tüketime devam
Yeni ekonomik politikaların geçerli olduğu 2023’ün ikinci yarısından itibaren nihai tüketim mallarının aylık ithalatı ise son aylarda kısmen hız kesmekle birlikte artış ivmesini korudu.
Mayıs 2023’te önceki yılın aynı ayına göre yüzde 74,9’luk artışla 4,1 milyar dolar düzeyinde gerçekleşen aylık tüketim malı ithalatı, kurlarda dalgalanmanın başladığı haziranda hız kesmekle birlikte yüzde 37,8’lik bir artışla 3,6 milyar dolar olurken, kurlarda yükselişin hızlanmasına rağmen temmuzda yüzde 99,6 artarak 4,7 milyar dolarla en yüksek aylık düzeylerinden birini gördü. İzleyen dönemde kesintisiz artış süreci devam eden tüketim malı ithalatında en yüksek aylık düzey 4,7 milyar doların üstü ile Ekim 2023’te görüldü. Söz konusu ithalat anılan ayda yüzde 78’le aylar itibarıyla yeni dönemin en yüksek ikinci artışını kaydetti. İzleyen aylarda ise tüketim malı ithalatında yıllık artışlar kısmen hız kesti.
Tüketim malı ithalatı kasımda yüzde 39,7 artışla 4,5 milyar, aralıkta yüzde 26,6 artışla 4,3 milyar, bu yıl ocakta yüzde 13,6 artışla 3,3 milyar, şubatta yüzde 25,9 artışla 4,3 milyar ve martta yüzde 19,2 artışla 4,6 milyar dolar oldu. 2023’ün mayıs ayında tüketim mallarına ödenen kısmın toplam ithalat faturası içinde yüzde 12 olan payı, izleyen aylarda yükselerek Ekim 2023’te yüzde 16,1’le en yüksek düzeyini gördü. Aylar itibarıyla önceki dönemin hep üstünde seyreden tüketim malı ithalatının toplamdaki payı bu yıl mart ayında da yüzde 15,5 düzeyinde oluştu.
On aylık gerçekleşme
Ekonomide yeni dönem olan son on ayın toplamında 287,4 milyar dolara ulaşan toplam ithalatın yüzde 69,8 oranındaki 200,8 milyar dolarını ara malları, yüzde 14,6 oranındaki 41,9 milyar dolarını ise nihai tüketim malları oluşturdu. Sıkı para politikasının dozu giderek artırılarak uygulandığı son on ayda ithal tüketime ödenen fatura büyüme ivmesini sürdürürken, sanayi başta olmak üzere ekonominin üretim ayağında kullanılacak ara mallarının ithalatının sürekli düşen bir seyir izlediği dikkati çekti. Bu arada son on ayda 44,4 milyar dolar olarak gerçekleşen yatırım malı ithalatı da toplam ithalatta yüzde 15,5’le tüketim mallarına yakın bir pay aldı. Buna göre tüketim mallarına ödenen fatura, ileride üretim ve istihdam yaratacak yatırımlar kapsamında ithal edilen makine, alet, bilgisayar ve diğer ekipmanlar için ödenen tutarı yakaladı.
İthal otoya 10 ayda 16 milyar dolar
Haziran 2023-Mart 2024 dönemini kapsayan son aydaki tüketim malı ithalat faturasının yaklaşık 16 milyar dolarla üçte birden fazlasını ithal otomobillere ödendi. Binek otomobil ithalatı için ödenen aylık fatura bu dönemde 1,4-2 milyar dolar arasında değişti.
Ancak otomobil ithalat faturasındaki büyüme son aylarda baz etkisiyle hız kesti. 2023 yılında Çin ve Avrupa ülkelerinden çok sayıdaki elektrikli otomobil markasının art arda Türkiye pazarına girmesi, özellikle ilk yarıda aylık ithalat faturasını rekor düzeyde büyütmüştü. Mayıs 2023’te yıllık bazda yüzde 165 artışla 1,6 milyar dolar olan aylık otomobil ithalatı, temmuzda yüzde 289’luk rekor artışla 2 milyar doları geçmişti. İzleyen dönemde bunun altına gerileyen aylık tutar bu yıl ocak ayında 1 milyar dolar dolayına indi, şubat ve mart aylarında ise 1,4 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Otomobil ithalatında yıllık bazda artışlar şubatta yüzde 28’e, martta yüzde 14’e geriledi. Son on ayda ithal tüketimde otomobiller dışında en büyük kalemi ise dayanıklı ve yarı dayanıklı tüketim malları oluşturdu. Bu dönemde dayanıklı tüketim malı ithalatı 6,8 milyar, yarı dayanıklı tüketim malı ithalatı 6,5 milyar dolar oldu. Dayanıksız tüketim mallarının ithalatına da 5,5 milyar dolar ödenirken, esası yiyecek içecek olan işlenmiş-işlenmemiş mallar, motor benzini ve diğer hafif yağlar ile sanayi ile ilgili olmayan tüketim malı niteliğindeki taşıma araç ve gereçlerine ödenen toplam döviz de 7 milyar dolar dolayında gerçekleşti.