Üretim ve ihracatta küçükler kredide büyükler

Ekonomik ve sosyal yapı­da gelişme ve denge un­suru olarak varlığı büyük önem taşıyan küçük ve orta boy iş­letmelerin (KOBİ), sanayi ve hiz­met sektörleri ile genel ekonomiye yaptıkları katkıya kıyasla finansal kaynaklardan aldığı pay son dere­ce düşük düzeyde bulunuyor.

Dünyada özel teşviklerle ge­lişimleri desteklenen KOBİ’ler, Türkiye’deki tüm işletmelerin sa­yıca yüzde 99,8’ini oluşturuyor. Ülkede üretimin yüzde 55’e, ihra­catın yüzde 60’a yakınını, istihda­mın dörtte üçünü gerçekleştirme­lerine karşın KOBİ’ler bankacılık sektörü kredilerinden yaklaşık dörtte bir kadar pay alabiliyor.

3,7 milyon KOBİ var

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yıllık bazda açıkladığı sa­nayi ve hizmet istatistiklerine gö­re Türkiye’deki toplam aktif giri­şim sayısı 2023 yılında 3 milyon 723 bin 681 düzeyinde. Bu sayı­nın yüzde 9,8 oranındaki 3 mil­yon 493 bin 503’ünü, 1-9 arası ça­lışanı bulunan, çalışanları genel­de sahibi veya ortağından oluşan “mikro” işletmeler oluşturuyor. 10-49 arası çalışanı olanları kap­sayan “küçük” işletme kategori­sine giren 191 bin 806 ve 50-249 arası eleman çalıştıran “orta bü­yüklükteki” grubunda yer alan 32 bin 336 girişimle birlikte toplam “küçük ve orta büyüklükteki iş­letme” (KOBİ) sayısı 3 milyon 717 bin 645’e ulaşıyor.

Üretimin yüzde 55’i KOBİ’lerden

2023’te üretim değeri imalat­ta 15 trilyon 559 milyar, ticaret­te 4 trilyon 257 milyar, inşaatta 3 trilyon 319 milyar, ulaştırma ve depolamada 3 trilyon 232 milyar, elektrik, gaz, buhar ve iklimlen­dirmede 2 trilyon 573 milyar TL olmak üzere toplamda 34 trilyon 841,8 milyar TL olarak gerçekleş­ti. Üretim değerinde 250 ve daha fazla çalışanı bulunan büyük iş­letmeler yüzde 45,3 pay alırken, mikro işletmelerin yüzde 15,6, küçük işletmelerin yüzde 17 ve orta ölçekli işletmelerin yüzde 22,1 olmak üzere KOBİ’lerin top­lam payı yüzde 54,7’ye ulaştı.

100 ihracatçıdan 98’i KOBİ

Toplam istihdamın da yüzde 72,5’inin KOBİ’lerde olduğu be­lirlendi. Başka deyişle büyük iş­letmelerin payı yüzde 27,5 düze­yinde. KOBİ’lere üç kategoriye gö­re bakıldığında istihdamın yüzde 36’sını 1-9 büyüklüktekiler, yüzde 19,5’ini 10-49 ve yüzde 17’sini ise 50-249 büyüklük grubundakilerin gerçekleştirdiği belirlendi.

Ülke genelinde ihracat yapan toplam girişim sayısı ise 2023 iti­barıyla 114 bin 155. Bunun da 111 bin 320 girişimle yüzde 97,5’ini KOBİ tanımındakiler oluşturu­yor. Bu kapsamda 73 bin 319’la en büyük ihracatçı kesim ise 10’dan az çalışanı bulunan “mikro” iş­letme kategorisindeki kuruluş­lar. “Küçük” işletme kategorisin­deki 28 bin 456 girişim ihracatçı firmalar içinde yüzde 24,9, “orta büyüklükteki” 9 bin 545 girişim de yüzde 8,4 paya sahip. 250’nin üzerinde çalışanı bulunan büyük girişimlerden ihracat yapanların sayısı ise 2 bin 794.

İthalatçı girişimlerin sayısı 173 bin 302 ile ihracatçılardan daha fazla olurken, bunun içinde de en büyük grubu 135 bin 573 girişimle 1-9 arası personel çalıştıran mik­ro işletmeler oluşturuyor. Tüm ithalatçı firmaların sayıca yüz­de 78,2’si bu kategoride yer alıyor. 23 bin 813 küçük ve 9 bin 875 orta büyüklükteki işletme ile ithalatçı KOBİ’lerin toplam sayısı 169 bin 261’e, bunların tüm ithalatçılar içindeki payı yüzde 97,7’ye ulaşı­yor. İthalat yapan “büyük” girişim sayısı ise 2023 itibarıyla 3 bin 406.

İhracatın yüzde 57’sini KOBİ’ler yapıyor

Türkiye’nin dış ticaretinin en büyük bölümü KOBİ’ler eliy­le gerçekleşirken, bu kategori­de özellikle ihracatta 1-9 çalışa­nı bulunan mikro işletmelerin en büyük paya sahip olduğu dikka­ti çekti. 2023 yılında Türkiye’nin 255,6 milyar dolar olarak gerçek­leşen toplam ihracatının 144,6 milyar dolarla yüzde 56,6’lık kıs­mını KOBİ’ler gerçekleştirdi.

Mikro işletme statüsündekiler yıllık 51,7 milyar dolarla toplam ihracatta yüzde 20,2 pay aldı. Baş­ka deyişle her 100 dolarlık ihraca­tın 20 doları, 1 ile 9 arasında çalı­şanı bulunan, sayıca en kalabalık bölümü oluşturan bu firmalarca gerçekleştirildi. Küçük işletme­ler 44,8 milyar dolarla yıllık ihra­catta yüzde 17,5, orta büyüklükte­kiler de 48,1 milyar dolarla yüzde 18,8 paya sahip oldu. 250 ve daha fazla çalışanı bulunan, araların­da kamuoyunun yakından bildiği isimlerin de bulunduğu “büyük” girişimlerin toplam dış satımı ise 111 milyar dolarla toplam ihraca­tın yüzde 43,4’ünü oluşturdu.

İthalatta “büyük”ler

İthalatta ise denge tersine. 2023 yılında 363,6 milyar dola­ra ulaşan toplam ithalatın 221,3 milyar dolarla yüzde 60,9’unu sayıları 3 bin 406 olan ithalatçı “büyük” işletmeler gerçekleştir­di. İthalatçı 135 bin 573 KOBİ’nin toplam ithalattaki payı ise ay­nı yıl 142,2 milyar dolarla yüzde 39,1 oldu. Bunun ise 62,2 milyar doları 50-250 arası çalışanı bu­lanan orta büyüklükteki işletme­lerce gerçekleştirildi.1-9 kişiyle çalışan ithalatçı mikro girişimler 41,2 milyar, 10-49 çalışanı bulu­nan ithalatçı küçük işletmeler de 38,8 milyar dolarlık ithalat yaptı.

Krediden KOBİ’lere düşük pay

Bankacılık sektörünün tem­muz sonu itibarıyla 14 trilyon 127,9 milyar TL olan toplam kre­di hacminin ise büyük bölümü­nün sektörel büyük firmalara ve tüketicilere kullandırıldığı, KO­Bİ’lerin toplamdaki payının ise yaklaşık dörtte bir olduğu dikka­ti çekti. KOBİ’lerin toplam kredi hacmi temmuz sonu itibarıyla 3 trilyon 748,9 milyar lira ile topla­mın stokun yüzde 26,5’ini oluş­turdu.

Toplam kredilerin 10 tril­yon 379 milyar lira ile yüzde 73,5’i diğer kesimlere açıldı. Anılan ta­rihte mikro işletmelere açılan kredilerin 1 trilyon 101,4 milyar lira ile toplamda yüzde 7,8, küçük işletmelerin kredi hacmi 1 trilyon 126,5 milyar lira ile yüzde 8 ve orta büyüklükteki işletmelerin kredi bakiyesi de 1 trilyon 521 milyar li­ra ile yüzde 10,8 pay aldı.

KOBİ’lerin toplam bankacılık sektörü kredilerinden aldığı pa­yın yıllar itibarıyla düşük kaldığı, yüzde 30’a ulaşamadığı görülüyor. 2013 sonunda yüzde 25,9 olan söz konusu pay, pandeminin ticari ya­şamı sekteye uğrattığı 2021’in so­nunda yüzde 21,9’a kadar inmiş, ha­yatın normale dönmesiyle birlikte canlanan ticari faaliyetler parale­linde artan finansman kullanımı ile bu pay 2022 sonunda yüzde 26,8’e, 2023 sonunda yüzde 27,5 çıkmıştı.

Aslan payı büyük firmalara

Bankacılık Düzenleme ve De­netleme Kurumu’nun (BDDK) haftalık verilerine göre ise KO­Bİ’lerin kredilerden aldığı pay 13 Eylül itibarıyla yüzde 25,8’e kadar indi. Bu tarihte 14 trilyon 687,7 milyar lira olan toplam kredi hac­minin yüzde 23,4 oranındaki 3 trilyon 441,4 milyarlık bölümünü tüketici kredileri ve bireysel kredi kart borçları, yüzde 76,6 oranın­daki 11 trilyon 246,3 milyarlık bö­lümünü ise ticari ve diğer krediler oluşturdu. Ticari kredi hacmin­de KOBİ kredileri dışarıda tutul­duğunda çeşitli sektörlerdeki az sayıdaki büyük işletmeye açılan tutar 7 trilyon 462,8 milyar lira düzeyinde. Buna göre toplam kre­dilerin yüzde 50,8’i büyük firma­lara kullandırılmış durumda. KO­Bİ’lerin ticari kredi hacmi içinde­ki payı ise yüzde 33,6.

 Dünyada KOBİ’lere öncelik

Dünyada KOBİ’ler, eski dönemin kütlesel ve seri üretim yapan, hantal büyük boy işletmelerine tercih ediliyor. Bunda esnek, dinamik, yaratıcı, yenilikçi, yalın, krizlere karşı dayanıklı yapıları etkili oluyor. Güçlü ve sürdürülebilir ekonomik kalkınma için KOBİ’lerin güçlendirilmesine önem ve öncelik veriliyor. KOBİ’ler, gelişmiş ülkelerde de üretim ve istihdamdaki payları ile ülke ekonomilerinin adeta belkemiği konumunda bulunuyor. Dünyada KOBİ’ler ekonomik gelişimin yanı sıra sosyal dengenin ve istikrarın da en önemli aktörleri kabul ediliyor.

OECD ortalamasında toplam işletmelerin yüzde 85’ini oluşturan bu işletmeler, istihdamın yüzde 70’ini gerçekleştiriyor. Türkiye’nin küresel ekonomik sistemde güçlü bir yer alabilmesi, KOBİ’lerin rekabet gücü ve verimliliklerinin yükseltilmesinden geçiyor. Bunun için de KOBİ’lerin uluslararası piyasalara entegrasyon süreçlerinin desteklenmesi gerekiyor. Bu konuda yatırım, üretim ve pazarlama konularında teknik bilgi ve danışmanlık hizmetleri sağlanması ve yatırımlarının düşük maliyetli uzun vadeli kaynaklarla fonlanması gerekiyor.