Üretim için ithalatta fren tüketim ithalatında patlama
Ekonomide üretim azmini gösteren ara malı (hammadde) ithalatında düşüş, tüketim malı ithalatında artış şeklindeki eğilim, ağustos ayında da devam etti. İlk sekiz ay itibarıyla üretime yönelik ithalat geçen yılın altında kalırken, tüketim malı ithalatında ise adeta patlama yaşandı.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan dış ticaret verilerine göre toplam ithalatın geçen yılın aynı ayına göre yüzde 6,9 düşüş kaydettiği ağustos ayında, geniş ekonomik kategorilerin sınıflamasına (BEC) göre ithalat sepetini oluşturan büyüklüklere bakıldığında; üretime yönelik yapılan ara malı (hammadde) ithalatının yüzde 16,5 azaldığı, tüketim malı ithalatının ise yüzde 44,1 arttığı belirlendi.
Ağustosta 30,3 milyar dolar olan toplam ithalatın 21,6 milyar dolarla yine en büyük bölümünü ara malları, 4,1 milyar dolarını tüketim malları ve 4,5 milyar dolarını yatırım malları oluşturdu birlikte geçen yılın aynı ayında tüketim mallarının yüzde 8,8 olan payı, bu yıl yüzde 13,7’ye ulaştı. Tüketim malı ithalatının faturası, yatırım mallarına ödenen tutara yaklaştı.
Kur şokları ithal tüketimden caydırmadı
Geçen yılın aynı aylarına göre ara malı ithalatı ocakta yüzde 15,5, şubatta yüzde 2,7 artış, martta yüzde 7,9 ve nisanda yüzde 14,6 düşüş, mayısta ise yüzde 5,2 artış kaydederken; tüketim malı ithalatı ocak ayında yüzde 70,5, şubatta yüzde 64,3, martta yüzde 65,1, nisanda yüzde 67, mayısta yüzde 74,9 oranında rekor artışlar kaydetmişti.
Kur şoku yaşanan haziranda ara malı ithalatında yüzde 27,9’luk düşüşle frene basma eğilimi güçlenirken, tüketim malı ithalatındaki artış hızla kesmekle birlikte yüzde 37,8 olmuştu.
Kurlarda yükselişin sürdüğü temmuzda da ara malı ithalatındaki yüzde 4,7’lik düşüşe karşılık tüketim malı ithalatı yüzde 99,6 ile bu yıl aylar itibarıyla en yüksek artışını kaydetmişti.
Ağustos ayındaki gerçekleşmeler de üretime yönelik ithalatta bu yıl aylar itibarıyla genelde frene basma, tüketim ithalatında ise sürekli ve ‘patlama’ niteliğindeki artış eğiliminin, yüksek kur düzeyine rağmen devam ettiğini gösterdi.
İthal tüketime 8 ayda 30,4 milyar dolar
Toplam ithalatının geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 3,4 artışla 247,1 milyar dolar olduğu ilk sekiz ayda, tüketim malı ithalatı yüzde 64,2 artışla 30,4 milyar dolara ulaştı. Buna göre sekiz ayda ithal tüketime, geçen yılın eş dönemine göre yaklaşık 12 milyar dolar daha fazla döviz ödendi. Tüketim malı ithalatında sekiz aylık dönemlere göre bugüne kadarki en yüksek düzey gerçekleşti. Geçen yıl ilk sekiz ayda toplam ithalatın yüzde 7,7’sini oluşturan tüketim mallarının payı bu yıl aynı dönemde yüzde 12,7’ye ulaştı.
11,3 milyar doları otomobile
Ocak-ağustos döneminde tüketim malı ithalatının 11,3 milyar dolarla üçte birden fazlasını ithal otomobillere ödenen döviz oluşturdu. Binek otomobil ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 152 ile rekor bir artış kaydetti.
İthal otomobillere sekiz aylık dönemlere göre yaklaşık 7 milyar dolar daha fazla döviz ödendi. Bu yıl ilk sekiz ayda ithalat faturası, dayanıklı tüketimde yüzde 50,5 artışla 4,2 milyar, yarı dayanıklı tüketim mallarında yüzde 4,5 artışla 4,8 milyar dolar, dayanıksız tüketim mallarında yüzde 24 artışla 4,4 milyar dolar oldu. Esası yiyecek içecek olan işlenmiş-işlenmemiş mallar, motor benzini ve diğer hafif yağlar ile diğer tüketim mallarına ödenen toplam döviz de 5,7 milyar dolar oldu.
Üretimde fren eğilimi
Başta sanayi sektörü olmak üzere ekonomide üretim faaliyetlerindeki canlılığı gösteren ve ithalatın en büyük bölümünü oluşturan ara malı dışalımı ise sekiz ayda yüzde 6,5 düşüş le 182,4 milyar dolara geriledi. Bunun da en büyük bölümünü oluşturan sanayide kullanılan çeşitli ara mallarının ithalatında ciddi düşüşler yaşandı. Ara mallarının toplam ithalattaki payı yüzde 81,6’dan yüzde 73,8’e indi. Bu düşüşte, sanayide yerli girdi kullanımındaki artıştan çok maliyetleri yükselten kur artışlarının etkisiyle sanayide frene basma eğilimi etkili oldu.
Üretimden tüketime kayış
Haziran ve temmuzdaki şokların ardından, ağustosta artış eğilimi duran ancak yüksek düzeylerini koruyan döviz kurları ile ara malı ithalatındaki fren eğilimi arasında anlamlı bir ilişki ortaya çıkarken, tüketim mallarında ise güçlü talebin pahalanmaya rağmen devam etmesi nedeniyle fatura giderek büyüdü. Başka deyişle yüksek kur düzeyi üretim maliyetlerini artırdığı için ara malı ithalatını baskılanırken, güçlü dış talebin devam ettiği tüketim mallarında ise birim ithalat miktarı fazla değişmediği için yüksek kur çarpanıyla pahalanan ithalatın faturası kabardı. Öte yandan yeni yatırımlara işaret eden yatırım/sermaye malı ithalatında ise ciddi bir artış olduğu dikkati çekti. Sekiz ayda yüzde 34,5 artışla 34,1 milyar dolara ulaşan sermaye malı ithalatının toplamdaki payı da yüzde 10,6’dan yüzde 13,8’e çıktı.