Üretim aşağı tüketim yukarı
İç tüketimin en büyük bölümünü oluşturan hane halkı talebinin barometre göstergesi kabul edilen perakende satışların hacmi ile milli gelirin ana kaynağı olan sanayinin üretim hacmi arasındaki makas, son bir yılda tüketim lehine iyice açıldı.
Aylar itibarıyla sanayi üretiminin düşüş, tüketimin ise artış eğilimini sürdürmesi, Türkiye’nin ürettiğinden fazla tükettiğini ve ithal tüketimle büyüme sarmalına girdiğini gösteriyor. İthalatın ihracattan daha fazla artması ve dış ticaret açığındaki hızlı büyüme de buna işaret ediyor.
Tüketici güveni, hane halkı talebi ve dolayısıyla tüketimdeki canlılığın başlıca göstergesi olan perakende sektörünün satış hacmine ilişkin TÜİK verileri, dar ve sabit gelirlilerin alım gücünü aşındıran yüksek enflasyonist ortama rağmen iç talebin hız kesmediğini ortaya koydu.
Gelir İdaresi Başkanlığı’na KDV beyannamesi veren bütün girişimlerin dahil olduğu ve perakende ticaret sektöründe farklı tür ve büyüklükteki girişimlerin satışlarını aylık olarak ölçen TÜİK’in Perakende Satış Endeksinin “takvim etkisinden arındırılmış” versiyonuna göre, şubat ayında sektörün satış hacmi (miktarı) geçen yılın aynı ayına oranla yüzde 21,5 arttı. “Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış” endekse göre aylık değişim ise arızi bir gelişme niteliğindeki deprem afetinin de etkisiyle eksi yüzde 6,5 oldu.
Sanayide ibre aşağı yönlü
Öte yandan yakın günlerde açıklanan TÜİK sanayi üretim verileri, bu alanda kan kaybına işaret etti.
Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış endekse göre şubatta sanayi üretimi önceki aya göre yüzde 6,5, takvim etkisinden arındırılmış endekse göre de geçen yılın aynı ayına göre yüzde 21,5 oranında düşüş kaydetti.
Makas bir yılda iyice açıldı
Tüketimin göstergesi olan perakende satış hacmi son bir yılda, Mayıs 2022 ve deprem ayı Şubat 2023 hariç tüm aylarda aylık bazda; son 12 ayın tümünde ise yıllık bazda artış trendi izledi.
Önceki yılın aynı aylarına göre (yıllık) artışlar özellikle 2022’nin son çeyreğinde yüksek düzeylerde seyretti, ocak ayında yüzde 34’le rekor düzeye ulaştı. Şubatta ise depremin etkisiyle hız kesmekle birlikte perakende satış hacminde yıllık artış yüzde 21,5’le yine yüksek çıktı.
Sanayi üretimi ise son bir yılda çoğu ayda önceki aya göre düşüş ya da düşük artışlar kaydetti. Sanayi üretiminde yıllık bazda artışlar ise özellikle 2022’nin ikinci yarısından itibaren yavaşladı, son çeyrekte eksiye geçti, bu yıl şubat ayında ise yüksek oranlı bir düşüşe tanık olundu.
Şubat 2022 itibariyle aylık perakende satış hacmi ve aylık sanayi üretim hacmi 100 kabul edildiğinde mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış aylık artışlara göre bu yılın şubat ayında aylık perakende satış hacmi 121,8’e yükselirken, aylık sanayi üretim hacmi 92,4’e geriledi.
TÜİK verilerinden yola çıkarak DÜNYA’nın yaptığı bu endekslemeye göre son bir yılda aylık perakende satış hacmi yüzde 21,8 büyürken, aylık sanayi üretim hacmi yüzde 7,6 küçüldü.
Hane halkının konut-kiradan sonra ve yaklaşık yüzde 25 oranıyla en fazla harcama yaptığı alan olan gıdada, perakende satış hacmin şubat ayında yüzde 24,3’lük artış kaydedildi, bu da toplam hacimdeki büyümede etkili oldu.
Gıda dışı (akaryakıt hariç) tüketim harcamaları da yüzde 24,5 artarken, toplam harcama içinde daha küçük paya sahip olan bilgisayar, bilgisayar donanım ve yazılımları, kitap, iletişim aygıtları (cep telefonu vb.) gibi tüketim mallarına yapılan harcamalar yüzde 45,8’le yıllık bazda en yüksek oranlı artışı kaydetti.
Ses ve görüntü cihazları, hırdavat, boya ve cam, elektrikli ev aletleri, mobilya vb. ürünlerde perakende satış hacmi de yıllık bazda yüzde 31,2 artış gösterdi. Perakende satış hacmi; posta yoluyla veya internet üzerinden yapılan satışlarda yüzde 22,5, tekstil, giyim, ayakkabıda yüzde 10,7, akaryakıtta yüzde 7,8 artarken, şubatta satış hacmi bir yıl önceye göre gerileyen tek alan yüzde 4,7 ile eczacılık ürünleri, tıbbi ve ortopedik ürünler, kozmetik ve kişisel bakım malzemeleri oldu.
Buna göre hane halkları sağlık ve kişisel bakım ile bir ölçüde giyim kuşamdan kısarak, daha çok gıdaya ağırlık verdi, bilgisayar, cep telefonu gibi iletişim aygıtlarına harcamasını da artırdı.