Üretici fiyatlarında 'gıda enflasyonu'nda devam sinyali

Tarım ürünleri üretici fiyatları aralık ayında yüzde 6,34, 2023’ün tamamında yüzde 52,66 arttı.

Tarım üretici fiyatlarında 2023’te ilaç, gübre, tohum gibi girdilere bağlı olarak yaşanan yükseliş; dünyada iki buçuk yıldır düşen gıda fiyatlarına rağmen Türkiye’de hızla artmaya devam eden ve enflasyonun ana kaynağını oluşturan gıdada market fiyatlarındaki yükselişin de süreceğinin işareti verdi.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre tarım ürünleri üretici fiyatları aralık ayında önceki aya göre yüzde 6,34 arttı. Üretici fiyatlarında yıllık artış yüzde 52,66’ya ulaştı. On iki aylık ortalamalara göre ise tarımda üretici fiyatlarının yüzde 72,04 arttığı belirlendi.

Aralıkta önceki aya göre, ormancılık ürünleri ve ilgili hizmetlerde yüzde 1,86, balık ve diğer balıkçılık ürünlerinde yüzde 2,62 ve tarım ve avcılık ürünleri ve ilgili hizmetlerde ise yüzde 6,55 fiyat artışı yaşandı. Çok yıllık bitkisel ürünlerde fiyatlar önceki aya göre yüzde 1,98 azalırken, canlı hayvanlar ve hayvansal ürünlerde yüzde 4,96 ve tek yıllık bitkisel ürünlerde yüzde 11,81 artış kaydetti.

Hayvansal ürünler başı çekiyor

Yıllık bazda ise en yüksek artışlar canlı hayvan ve hayvansal ürünlerde. Bu grupta fiyatlar son bir yılda yüzde 76,1 artış kaydetti. Son bir yılda fiyatlar ormancılık ürünlerinde yüzde 57,71, balık ve balıkçılık ürünlerinde yüzde 56,2, tek yıllık bitkilerde yüzde 55,81 artarken, en düşük artış yüzde 17,5’le çok yıllık bitkilerde görüldü.

Son on iki ayın ortalamasında önceki on iki aylık dönemin ortalamasına göre en yüksek artış da yüzde 96,67 ile canlı hayvanlar ve hayvansal ürünlerde. On iki aylık ortalamalara göre en düşük artışın ise yüzde 57,27 ile tek yıllık bitkilerde olduğu belirlendi.

Sebzede aylık artış yüzde 23,5

 Aralık ayında önceki aya göre artışın en yüksek olduğu alt gruplar, yüzde 23,54 ile sebze ve kavun-karpuz, kök ve yumrular, yüzde 11,65 ile canlı kümes hayvanları ve yumurtalar, yüzde 11,49’la turunçgiller olarak belirlendi. Aralık ayında tropikal ve subtropikal meyvelerde üretici fiyatları yüzde 5,4, canlı koyun ve keçiler ile bunlardan elde edilen işlenmemiş süt ve yapağıda yüzde 5,02, canlı sığırlar ile sütleri yüzde 4,18 pahalandı. Aylık bazda artışın düşük olduğu alt gruplar yüzde 0,89 ile lifli bitkiler, yüzde 0,93 ile çeltik ve yüzde 1,62 ile tahıllar, baklagiller ve yağlı tohumlar.

Meyvede yıllık yüzde 170,6 artış

Yıllık artışın en yüksek olduğu alt gruplar ise sırasıyla; yüzde 170,59 ile yağlı meyveler, yüzde 102,77 ile canlı kümes hayvanları ve yumurtalar, yüzde 96,8’le canlı koyun, keçiler ile bunların işlenmemiş süt ve yapağıları, yüzde 96,39’la sebze ve kavun-karpuz, kök ve yumrular, yüzde 92,69’la diğer ağaç ve çalı meyveleri ile sert kabuklu meyveler, yüzde 90,21’le tropikal ve subtropikal meyveler oldu.

Son bir yılda fiyatı azalış gösteren tek alt grup yüzde 24,96 ile turunçgiller olurken, yıllık artışın düşük olduğu alt gruplar da yüzde 25,93 ile lifli bitkiler, yüzde 26,76 ile tahıllar (pirinç hariç), baklagiller ve yağlı tohumlar ve yüzde 29,28’le çeltik.

‘Gıda enflasyonu’nun habercisi

Tarım ürünlerinde girdi maliyetleri ve üretici fiyatları, gıdada tüketici enflasyonunu etkileyen başlıca faktörü oluşturuyor. Tüketici fiyat endeksinde (TÜFE) gıda ve alkolsüz içecek grubu yüzde 25,43 paya sahip bulunuyor ve genel enflasyonun büyük bölümü bu gruptan kaynaklanıyor.

Tarımsal üretim maliyetlerindeki artışlar fiyatları yukarı doğru iterek enflasyonu tetikliyor. İklim koşullarının yanı sıra, esas olarak tohum fiyatları, ilaç, gübre gibi tarım girdilerinin fiyatlarındaki değişimler, tarım ürünlerinin üretici fiyatlarını ve gıdada market fiyatlarını doğrudan etkileyen faktörler.

Dünyada düşerken Türkiye’de artıyor

Dünyada gıda fiyatları iki buçuk yıldır gerilerken, Türkiye’de yüksek artış ivmesi sürüyor. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre, dünyada gıda fiyatları 2023 yılında yüzde 10,1 geriledi. TÜİK’in 3 Ocak’ta açıkladığı enflasyon verilerine göre ise Türkiye’de 2023 yılı TÜFE artışı yüzde 64,77 olurken, gıda tüketici fiyatları bir yılda yüzde 72,1 artış gösterdi.

Gıda enflasyonunun ana bileşenlerinin başında gelen tarım ürünleri üretici fiyatlarında aralık ayı ve yıllık bazda artışların, gıdada tüketici fiyat artışlarının altında kalmakla birlikte, yüksek düzeylere ulaştığı dikkati çekiyor. Girdi maliyetlerindeki yükseliş paralelinde üretici fiyatlarında süren yükseliş eğilimi, gıdada market fiyatlarını da yükseltmeye devam edeceğinin işaretini veriyor.

‘İthalatla terbiye’ çözüm sağlamıyor

Tarımsal üretim, Türkiye’nin milli gelirinin önemli bir bileşenini oluşturuyor. İstihdamın yaklaşık yüzde 15’ini sağlayan sektör, 2023 3’üncü çeyrek itibarıyla GSYİH’de yüzde 10 pay aldı. Ülkenin dış ticaret dengesi açısından da stratejik önemde olan tarım sektörü, son yıllarda dış ticaret açığı veriyor.

Üretici, tarımsal girdilerdeki artışları satış fiyatları ile karşılayamaması küçük ölçekli üreticileri üretim faaliyetlerinden caydırırken, girdi maliyetlerinde enflasyonist süreç ve kura bağlı artışlar genel olarak üretici fiyatlarını yükseltiyor. Sürecin ithalatla “terbiye” edilmeye çalışılması ise market fiyatlarını aşağı çekmekte yararsız kalıyor ve gıda enflasyonunda kısır döngü devam ediyor.