UEFA'da neredeyiz?
Galatasaray, Fenerbahçe ve Beşiktaş'ın Avrupa maceraları devam ediyor. Geçen hafta takımlarımızın oynadığı maçları da dikkate aldığımızda, Avrupa'da yollarına devam eden kulüplerimizin bu sezon ülkemize 17 UEFA puanı kazandırdıklarını görüyoruz. Kupalardan elenen Trabzonspor ve Sivasspor'u da dikkate aldığımızda bu puanların toplamı 19'a yükseliyor.
Gelecek yıl ve daha sonraki sezonlarda Avrupa kupalarına katılacak takım sayımızı belirleyecek olan UEFA sıralamasının aslında daha farklı bir felsefe ve mantık bulunuyor.
Nedir bu?
Popüler takımlar her zaman yarışmanın içinde olmalı!
Endüstriyel futbolun gözbebeği olan Şampiyonlar Ligi ve UEFA kupalarının reytingini daima yüksek tutmak, futbolun mali yönden daha da güçlenmesine olanak sağlıyor. Çünkü, reytingi yüksek takımların maçlarından büyük reklam ve medya gelirlerinin elde edilmesi, TV-endüstriyel futbol ilişkisinin daha iç içe geçmesine neden oluyor. Bu sistem büyük kulüplerin altı maç boyunca ciddi bir rakiple karşılaşma olasılığını azaltırken diğer taraftan kupalarda daha fazla kalma ve daha fazla gelir olanağı sağlıyor.
Endüstriyel futbol aynı zamanda popüler futboldur. Futbolun popülaritesinin giderek, daha da arttırılması UEFA'nın bazı organizasyonlara yönelmesini, bazı turnuvaların yeniden dizayn edilmesine yol açmıştır. UEFA bu anlamda, ''takım katsayıları'' ve ''Ülke katsayıları'' gibi, katsayılar hesaplayarak, futbol oyununun her zaman ilgi çekebilmesine olanak sağlayacak, popüler kulüplerin daima işin içinde olmasını sağlayacak şekilde düzenlemeler yaptı. Bu anlamda ülke ve takım katsayılarını kısaca inceleyelim.
Ülke ve takım katsayıları nedir?
UEFA temel olarak iki kategoride puan hesaplaması yapıyor. Bunlardan ilki, takım puanlaması; diğeri ise ülke puanlamasıdır.
UEFA, öncelikle takımların katsayılarını belirleyerek, buradan hareketle, ülke puanlarını hesaplıyor. Bu anlamda ''Takım katsayısı'', bir takımın Avrupa kupalarında üst üste 5 yılda kazandığı puanlar ile aynı beş yılda alınan ülke katsayısının yarısının toplamından oluşan ve o takımın turnuvada seri başı olup olmadığını veya Şampiyonlar Ligi'nde hangi statüden, gruplara gireceğini; yani yerini belirleyen bir puanlar toplamıdır. Ülke katsayısı ise ülke takımlarının üst üste 5 sezonda aldığı ortalama puanın toplamını ifade eder ve bir ülkenin Avrupa kupalarına kaç takımla katılabileceğini belirler. Takım katsayısının bir başka ve en önemli işlevi ise Şampiyonlar Ligi'nin ve UEFA Kupası'nın reytingini ve popülaritesini, her zaman yüksek tutmasına olanak sağlayacak şekilde, güçlü takımların başlangıçta birbirleriyle eşleşmesini önlemektir. Bu engelleme sayesinde güçlü kulüplerin, birbirlerine kırdırılmadan, her iki Avrupa Kupası'nda da son aşamalara kadar ilerlemesi sağlanmış oluyor.
UEFA'nın (Union of European Football Associations) takımları ve ülkeleri sıralamakta kullandığı sisteme UEFA katsayı sistemi (UEFA coefficients) deniyor. Bunun amacı kulüpler için; UEFA'nın kendi düzenlediği turnuvalara UEFA'ya bağlı ülkelerin yerel liglerinde kupalara katılma hakkı kazanan kulüplerin seribaşı olarak girip girmeyeceği; ülkeler için ise, bir ülkeden UEFA Şampiyonlar Ligi ve UEFA Kupası'na kaç takımın katılıp katılmayacağının net olarak görülmesidir. Böylece güçlü ülkeler daha çok takımla Avrupa kupalarına katılmaya hak kazanırken, güçsüz ülkeler ise ancak birkaç takımla katılabildiği bir sistem oluşturulmuştur.
Takım katsayıları
Takım katsayıları hesaplanırken takımların elemelerde yaptıkları maçlar dikkate alınmıyor. Eleme maçları sonrası gruplara kalınma sonrası yapılan maçlarda galibiyete 2 puan; beraberliğe ise bir puan veriliyor. Bu durum hem UEFA Avrupa Ligi hem de Şampiyonlar Ligi' için geçerli oluyor.
Ayrıca gruplara kalan takımlar UEFA'nın bonus puanlarına da sahip oluyorlar.
Bonuslar;
Gruplara kalma (Şampiyonlar Ligi'ne özel): 4 puan. Gruplardan çıkmak: 5; çeyrek final: 1 puan, yarı final: 1 puan, final: 1 puan.
Bu puanların yanı sıra bir de takım, o sene ki ülke puanının % 33'ünü alır. (2009-2010 sezonundan itibaren %20)
Ülke katsayıları
Ülke katsayılarının takım katsayılarından önemli bir farkı var. O da, takımlar eleme maçlarında ülkelerine galibiyette 1; beraberlikte ise yarım puan kazandırıyorlar. Oysa, bu puanlar takım sıralamasında kullanılmıyor. Yukarıda da belirttiğimiz üzere, takımlar ancak gruplara kaldıklarında kazandıkları puanlar, onların UEFA sıralamasındaki yerlerini belirliyor. Yine takımların grup maçlarında aldıkları puanlar, aynı zamanda o ülke puanının hesaplanmasında da kullanılıyor.
Ülke puanı hesaplanırken; o sezon içinde turnuvaya katılan tüm takımların kazandıkları puanlar, o ülke takım sayısına bölünüyor. Bu bağlamda UEFA organizasyonuna katılan takımların ortak performansı çok önemli hale geliyor.
Kulüpler sıralaması
UEFA Kulüpler Sıralaması, Avrupa kupalarındaki takımların eşleşmelerinde kullanılan ve son 5 yılda kulüplerin Avrupa kupalarındaki başarıları göz önünde bulundurularak oluşturulan bir cetveldir.
· Şampiyonlar Ligi veya UEFA Avrupa Ligi eleme turlarında alınan her galibiyet "1" her beraberlik "0,5" puan
· Şampiyonlar Ligi'nde gruplara katılmak "4" puan
· Şampiyonlar Ligi'nde veya UEFA Kupası'nda çeşitli turları atlamada kazanılan puanlar
· Şampiyonlar Ligi'nde veya UEFA Kupası'nda alınan her galibiyet "2" her beraberlik "1" puan kazanırlar
· Ayrıca kulüplerinin elde ettikleri (Bu puanlar o ülkenin o yıl içinde elde ettikleri tüm puanların takım sayısına bölünmesi ile bulunur) puanlar,kulüp puanlarına eklenir.
Bir ülkeden o sene UEFA ve Şampiyonlar Ligi'ne kaç takım katılmışsa, onların topladığı puanlar toplanır ve Avrupa kupalarına katılan takım sayısına bölünür.
En başarılı takım Barcelona
2005/06 sezonundan itibaren, son beş yıllık performansa göre UEFA takım katsayısı en yüksek olan kulüp, 114.608'lik puanla birinci sırada yer alan Barcelona... Barcelona'yı ise 106.057 puanla Manchester United temsil ediyor.
Son beş yılda ülkemizde en başarılı takım: Fenerbahçe
Türk takımları içinde en yüksek puana sahip kulüp olarak 45.130 puan ile Avrupalı kulüpler içinde 36.sırada yer alan Fenerbahçe'yi görüyoruz. Fenerbahçe'yi 36.130 puanla takip eden Galatasaray'ın Avrupa'daki sırası ise 48. Ülkemizi bu yıl Şampiyonlar Ligi'nde temsil eden Beşiktaş ise son beş yıl içinde topladığı 30.130 puan ile 61. sırada kendisine yer bulabiliyor. Beşiktaş'ı takip eden Trabzonspor ise 9.630 puanla Avrupa'da 151. Sırada yer alıyor.
2009/10 sezonu Türk takımlarının ülke puanına katkı tablosu
Takım O G B M Bonus Toplam puan
Galatasaray 8 5 3 0 - 8
Fenerbahçe 6 3 2 1 - 5
Beşiktaş 2 0 0 2 4 4
Trabzonspor 2 1 0 1 - 1
Sivasspor 4 1 0 3 - 1
UEFA takım sıralaması (2005/06-2009/10)
Sıra Kulüp Ülke 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 Toplam Puan
1 FC Barcelona İSPANYA 321.284 178.000 277.750 286.624 82.428 114.608
2 Manchester United İNGİLTERE 108.856 253.250 325.750 280.000 92.714 106.057
3 Chelsea İNGİLTERE 158.856 263.250 285.750 250.000 92.714 105.057
4 Arsenal İNGİLTERE 298.856 163.250 215.750 220.000 92.714 99.057
5 Liverpool İNGİLTERE 158.856 273.250 245.750 230.000 72.714 98.057
6 Sevilla İSPANYA 281.284 288.000 187.750 106.624 92.428 95.608
7 Bayern München ALMANYA 160.874 189.000 227.000 225.374 81.166 88.341
8 AC Milan İTALYA 240.714 263.856 160.500 142.750 70.570 87.839
9 Werder Bremen ALMANYA 130.874 229.000 157.000 245.374 51.166 81.341
10 Olympique Lyon FRANSA 231.624 170.000 133.856 152.000 90.666 77.814
11 AS Roma İTALYA 170.714 193.856 190.500 162.750 30.570 74.839
12 Internazionale İTALYA 220.714 153.856 160.500 132.750 70.570 73.839
13 Real Madrid İSPANYA 151.284 178.000 147.750 146.624 92.428 71.608
14 Hamburger SV ALMANYA 150.874 69.000 187.000 245.374 31.166 68.341
15 Shakhtar Donetsk UKRAYNA 121.500 133.000 79.750 293.250 48.400 67.590
36 Fenerbahçe TÜRKİYE 68.000 102.200 189.500 64.000 27.600 45.130
48 Galatasaray TÜRKİYE 18.000 72.200 79.500 154.000 37.600 36.130
61 Beşiktaş TÜRKİYE 68.000 62.200 89.500 34.000 47.600 30.130
151 Trabzonspor TÜRKİYE 0.8000 32.200 19.500 14.000 22.600 9.630
UEFA ülke sıralamasında İngiltere ilk sırada
Yine başlangıç yılı 2005/06 olmak üzere, UEFA ülke katsayılarına baktığımızda; 70.285 puanla İngiltere'nin ilk sırada; Türkiye'nin ise 30.650 puanla 11.sırada yer aldığını görüyoruz.
İlk üçte yer alan ülkelerden İspanya 68.043 puanla 2.sırada yer alırken; İtalya ise 54.195 puanla üçüncü sıraya yerleşmiş durumda.
UEFA ülke sıralaması (2005/06-2008/09)
Sıra Ülke 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 Toplam puan Şampiyonlar Ligi Avrupa Ligi
1 İngiltere 14.428 16.625 17.875 15.000 6.357 70.285 4 3
2 İspanya 15.642 19.000 13.875 13.312 6.214 68.043 4 3
3 İtalya 15.357 11.928 10.250 11.375 5.285 54.195 4 3
4 Almanya 10.437 9.500 13.500 12.687 5.583 51.707 3 3
5 Fransa 10.812 10.000 6.928 11.000 5.333 44.073 3 3
6 Rusya 10.000 6.625 11.250 9.750 2.500 40.125 3 3
7 Ukrayna 5.750 6.500 4.875 16.625 4.200 37.950 2 4
8 Romanya 16.833 11.333 2.600 2.642 4.083 37.491 2 4
9 Hollanda 7.583 8.214 5.000 6.333 4.583 31.713 2 4
10 Portekiz 5.500 8.083 7.928 6.785 3.166 31.462 2 4
11 Türkiye 4.000 6.100 9.750 7.000 3.800 30.650 2 3
12 İsviçre 9.375 4.100 6.250 2.900 4.500 27.125 2 2
13 Danimarka 3.500 6.125 5.125 8.200 3.400 26.350 2 2
14 Yunanistan 3.333 4.666 7.500 6.500 3.700 25.699 2 2
15 İskoçya 4.250 6.750 10.250 1.875 1.833 24.958 2 2
2011/12 sezonuna 6 takımla katılabiliriz!
Yukarıdaki tabloyu yorumlarsak; Türkiye son beş yılda topladığı 30.650 puanla, hemen Portekiz'in arkasında, İsviçre'nin de önünde yer alıyor.
Her ne kadar Beşiktaş Şampiyonlar Ligi'nde istenilen sonuçlara ulaşamasa da, Şampiyonlar Ligi'nde mücadele ettiği için ülke sıralamasına bonus olarak 4 puan kazandırdı. Bu sezon Galatasaray ülke sıralamasına en fazla katkıyı sağlayan kulüp oldu. Sarı Kırmızılılar oynadıkları 8 maç sonunda ülke puanına 8 puanlık katkı sağlarken; UEFA Avrupa Ligi'nde yoluna devam eden bir diğer takımımız Fenerbahçe de oynadığı 6 maçta ülkemize 5 puan kazandırmış oldu.
UEFA'nın yıllık sıralaması baz alındığında bir sonraki senenin klasmanında ,sekizinci sıraya çıkan Türkiye, eğer kendisini takip eden Hollanda ve Portekiz'e geçilmezse, 201/12 sezonuna 6 takımla katılacağız.
2008 klasmanını 10.sırada tamamlayan ülkemiz, 2009/10 sezonuna ancak beş takım gönderebilmişti.
Yukarıda belirttiğimiz üzere, bu sezon Avrupa'da devam eden üç takımımızın getireceği olumlu sonuçlar, hem onların UEFA katsayılarını, hem de ülkemizin UEFA sıralamasını olumlu etkileyecek. Buradan gelecek puanlarla Portekiz'i yakalayabilir ve de üzerine çıkarsak, UEFA kuralları gereğince ilk 7,8 ve 9. sırada yer alan ülkeler Şampiyonlar Ligi'ne birisi doğrudan olmak üzere 2 takım; UEFA Avrupa Ligi'ne de 4 takım gönderebiliyorlar. Bu da bize 2011/12 sezonuna 6 takımla katılabilme şansı veriyor.
Tabii sadece bu bizim performansımıza bağlı değil. Şu an itibariyle Türkiye 30.650 puan ile 11. Sırada kendisine yer bulurken; hemen üzerimizde yer alan Portekiz'in puanı 31.462 ve 9. Sırada yer alan Hollanda'nın da puanı 31.713. bu puanları dikkate aldığımızda bu sezon bizim esas takip edeceğimiz ligler Portekiz ve Hollanda ligleri olacak. Hollanda şu anda turnuvalara beş takımla devam ederken, onları taşıyan kulüpler olarak karşımıza PSV ve Twente çıkıyor. Portekiz ise Kupalara 4 takımla devam ediyor. Portekiz'i klasmanda taşıyan kulüpler ise Porto ve Sporting Lizbon…
Ülke ve takım puanlarının her beş yılda bir değiştirilerek, bir önceki yılın puanlarının silinmesi bize 2011/12 sezonunda önemli avantajlar da sağlayacak görünüyor. Zira, şu anda sekizinci sırada bulunan Romanya'nın 2011/12 sezonunda puanları hesaplanırken, 2005/06 sezonunda kazandıkları 16.833 puan sıralama dışı tutulmuş olacak. Bizim ise sıralama dışı kalacak puanımız sadece 4.000 puan. Bu değişiklik bizi doğal olarak çok etkilemeyecek. Eğer bu başarımızı bu şekilde devam ettirirsek, büyük bir olasılıkla 2011/12 sezonuna sekizinci sıradan girebilme fırsatımız olacak.
Şampiyonlar Ligi ve UEFA Kupası'na katılacak takımların belirlenmesinde reyting ve sportif başarının etkisi
Bugün bu kapsamda hangi ülkeden kaç takımın Şampiyonlar Ligi'ne ve Kupa II'ye (UEFA Avrupa Ligi'ne) katılacağı yukarıda açıklamış olduğumuz şekilde ülke ve takım katsayıları ile belirleniyor.
Buna göre bugün dünyanın en önemli spor-futbol organizasyonlarından birisi olan Şampiyonlar Ligi'ne hangi ülkeden kaç takımın gideceği daha baştan belirlenmiş oluyor. Turnuvaya katılması gereken popüler takımların bir kaza kurşununa kurban gitmemeleri için işler asla tesadüfe bırakılmıyor. Futbolun bir show business olduğunu çok iyi bilen ve tüm organizasyon ve maç yayın saatlerini buna göre ayarlayan UEFA'nın kriterleri, daha baştan bu işte reyting sağlamayacak ülke takımlarını elimine ediyor. Futbolda ekol olmuş ve gerçek anlamda, futbol sektörünün endüstri haline geldiği ülkeler, daha fazla sayıda takımı Şampiyonlar Ligi'ne gönderebiliyor. Bu sıralama (puanlama) her ne kadar sportif performansı baz alıyorsa da, UEFA'nın ''seri başı'' uygulaması, bu takımların bir şekilde bu organizasyon içinde yer almalarını sağlıyor.
Dikkat edilirse UEFA kupalarının bütün finalistleri UEFA'nın güçlü üyeleri olan sekiz ülkeden gelmektedir. Bu da spora heyecan veren rekabetçi belirsizliği ortadan kaldırıyor. 1991/92 sezonunda UEFA, güçlü bir kulübün tek bir maçla tesadüfen erken elenmesini engellemek için, zengin kulüplerin baskısı ile bir kademe sistemi getirdi. Bu sistem büyük kulüplerin altı maç boyunca ciddi bir rakiple karşılaşma olasılığını azaltırken diğer taraftan kupalarda daha fazla kalma ve daha fazla gelir olanağı sağlıyordu. Format 1994 ve 1996 da tekrar değiştirildi ve birinciler yanında ikincilere de katılım hakkı verilerek kupa katılımı 24 takıma çıkarıldı. En son yapılan değişikliklerle Şampiyonlar Ligi'nde gruplara kalacak takım sayısı 32'ye yükseltildi. Şampiyonlar Ligi'ne katılamayan ülkelere ise sus payı olarak devam edebilecekleri Kupa 2-UEFA Avrupa Ligi ise 2009/10 sezonunda yeniden dizayn edilerek ön elemeye katılan takım sayısı 70'e; gruplara kalacak takım sayısı da 32'den 48'e çıkartıldı.
Sonuç: UEFA sıralama sistemi büyük takımları koruyor
UEFA'nın katsayı sistemi ve "seribaşı" uygulaması büyük kulüpleri koruyan ve kollayan bir özelliğe sahip. Bu durum süreç içinde beş büyük lig ile diğer liglerin arasındaki uçurumu daha da açıyor. Bu uçurum açıldıkça, bu ülke takımları sportif performansta haksız bir rekabet üstünlüğüne de ulaşmış oluyorlar. Sportif performans doğal olarak mali performansı getiriyor. Mali performanstaki başarı ise daha büyük bütçe, daha pahalı transfer ve daha yüksek marka değeri anlamına geliyor.
Bugün bu sıralama ve katsayı sistemi sayesinde Şampiyonlar Ligi'ne 53 ülke federasyonunun şampiyonu yerine her sezon ortalama olarak 15-16 ülkenin şampiyonu katılıyor. Her ne kadar adı Şampiyonlar Ligi olsa da, yarışmaya katılanlar takımlara bakıldığında beş büyük ligin 2./3. ve 4.'lerinin bu turnuvada yer alıyor olması, turnuvayı adeta bir UEFA Avrupa ligine dönüştürüyor.
Bugün UEFA'nın katsayı ve sıralama sistemi, seribaşı uygulaması daha büyük ve popüler kulüplerin hep bu yarışma içinde tutulabilmesini amaçlıyor. Böyle olduğu için de bu yıl da Şampiyonlar Ligi'ne sadece 16 farklı ülkenin sadece 15 şampiyonu katılabiliyor. Oysa gruplara kalan takım sayısı 32!
UEFA'nın futbolda rekabetçi dengeyi daha genele yayabilmesi ve dengede rekabeti sağlayabilmesi için seribaşı uygulamasını sona erdirmesi gerekiyor. Sadece seribaşı uygulamasını değil, aynı zamanda ülke ve takım puan katsayısı hesaplamalarında bazı değişikliklere gidilmeli. Bu kapsamda; beş yıllık puan değerlendirmesi terk edilmeli, bu süre 2 yıl ile sınırlandırılmalıdır. Öncelikle tüm federasyonların şampiyonları mutlaka şampiyonlar Ligi grubunda yer almalıdır. Diğer ülkelerin 2./3. ve 4.'lerinin Şampiyonlar Ligi'ne katılması yeniden gözden geçirilmeli, bunun için farklı eliminasyon ve değerlendirme teknikleri getirilmelidir. (Bu konudaki eleştiri ve önerilerimizi, bu sütunlarda ilerleyen haftalarda sizlerle paylaşacağız.)