UEFA nereye gidiyor

Bugün dünya futbolunu her ne kadar FIFA yönetiyor gibi görünse de, son 15 yılda Avrupa futbolunun patronu UEFA, sahip olduğu finansal olanaklar ve bütçe bakımından FIFA’yı yakalayacak düzeye geldi. 2014’te Brezilya’da düzenlenen son Dünya Futbol Şampiyonası’nı göz önüne almazsak, UEFA’nın finansal gelişimde, FIFA’yı bazı gelir kalemlerinde geride bıraktığını söyleyebiliriz. 

UEFA finansal olarak FIFA’yı yakaladı 

2013 yılı verilerine göre FIFA 1.4 milyar dolar (yaklaşık 1.3 milyar euro) yıllık gelir yaratırken, UEFA’nın yıllık geliri 1.7 milyar euro’ya ulaştı. UEFA bu finansal gelişimde sahip olduğu 2.7 milyar bilanço büyüklüğü ile FIFA’nın 3.1 milyar dolar olan (Yaklaşık 2.8 milyar euro) bilanço büyüklüğünü yakaladı. 

Kulüp futbolu, futbolun giderek finansallaşmasına neden oluyor 

Şüphesiz ki, bu gelişimdeki en büyük faktör: Kulüp futbolunun son yirmi senede kaydettiği gelişim süreci. Bu gelişim ve değişim sürecinde Kıta Avrupası, futbolu hem sportif, hem de parasal olarak domine etti. UEFA Futbolun giderek ticarileşip finansal bir karaktere bürünmesinde, kulüp futbolu kaldıracını iyi kullandı. 1992’de format değişikliğine giderek, Şampiyon Kulüpler Kupası’nı Şampiyonlar Ligi’ne dönüştüren UEFA, bu süreçte futbolun tüm rekabet koşullarını yeniden tasarımladı. Başta kulüpler olmak üzere, statlardan futbolculara, hakemlerden televizyona varana kadar futbolun tüm aktörlerini yeniden örgütledi. Futbolun tüm paydaşlarını show business’a ortak etti. Tüm bunların sonucunda UEFA’nın parasal gelirleri geometrik olarak artmaya başladı. 1992’den önce Şampiyon Kulüpler Kupası’nda takımlara dağıtılan toplam parasal ödül yaklaşık 50 milyon euro iken, bu tutar bugün Şampiyonlar Ligi ile yıllık 1.5 milyar euroya ulaştı. 

Finansallaşan futbol gelirleri artırdı, rekabeti bozdu! 

Şampiyonlar Ligi ile ticarileşmeye başlayan futbol, geçen süre içinde yıllık yarattığı gelirler ve getirdiği yeni rekabet koşullarıyla finansallaştı. Parasallaşıp ticarileşen ve sonunda finansal bir yapıya bürünen Avrupa futbolunda, yeni yapılanma her bir kulübü yıllık ciroları yüz milyon eurolara ulaşan, adeta birer ekonomik örgüte dönüştürdü. Bu transformasyon sürecinde, kulüp futbolu reyting olarak, milli takımlar futbolunun önüne geçti. Bu bağlamda bugün Avrupa’daki yaklaşık 750 profesyonel futbol kulübünün yıllık yarattığı futbol geliri Deloitte’un en son raporuna göre 19.9 milyar euroya ulaştı. 

Parasal gelirdeki geometrik artış, yeni rekabet koşullarının dengesiz rekabete dönüşmesini de beraberinde getirdi. Beş Büyük Lig olarak nitelendirdiğimiz ve showun her zaman içinde olmak zorunda olan, üretim ve tüketimden en büyük payı alan, UEFA tarafından korunup kollanan İngiliz Premier Lig, Alman Bundesliga, İspanyol La Liga, İtalyan Serie A ve Fransız Lig 1 gibi liglerden oluşan bir kartel yaratıldı. Merkez ligler yapılanması olarak nitelendirdiğimiz bu yapının etrafında da rekabete payanda olacak, içinde bizim de bulunduğumuz Çevre Ligler (Periferi Ligler) organize dildi. Bu yapı ile merkez liglerin lehine, Çevre Liglerin aleyhine haksız rekabet de zaman içinde kurumsallaştırıldı. 

UEFA 60. yılına girerken, futbolun finansallaşması daha da hızlandı 

Yukarıda yaptığımız açıklamaların ışığında finansal futbolun patronu UEFA’nın mali yapısına bir göz atalım isterseniz. UEFA 60.kuruluş yıl dönümüne denk gelen genel kurulunu Viyana’da yaptı. Plati’nin 3. kez yeniden 4 yıllığına başkan seçildiği kongre sonrasında, faaliyet raporunu sitesinde yayınlayan UEFA 2013-14 sezonun sonrası finansal faaliyetleri sonrasında toplam 1.730 milyon euro tutarında bir gelir elde ettiğini; bu gelirin 1.238 milyon euroluk kısmının UEFA Şampiyonlar Ligi ve UEFA Avrupa Ligi’ne katılan takımlara dağıtıldığını, diğer giderlerin de gelirlerden düşülmesi sonrasında sezonu 42.4 milyon euro zararla kapattığını duyurdu. UEFA 2013- 14 sezonunda çalışanlarına ise yıllık 483 bin euro maaş ve ücret ödemesi gerçekleştirdi. UEFA 2012-13 sezonunda 1.689 milyon euro gelire ulaşmıştı. Geçen seneyi de 21.4 milyon euro zararla kapatan UEFA, geçen sezon takımlara toplamda 1.575 milyon euro dağıtmıştı. Buna göre UEFA’nın geçen yıla göre gelirlerinde 51.8’lik bir artış gerçekleşirken, takımlara dağıtılan para miktarı ise bu yıl yaklaşık %2.4 daha fazla oldu. 

UEFA’nın gelirlerinin bileşimine bakıldığında ise; gelirlerin %76.9’luk kısmının naklen yayın gelirlerinden, %18.8’lik bölümünün ticari isim hakları satışından, %1.9’unun bilet satışından ve geri kalan kısmının da varlık yönetimi ve diğer gelirlerinden oluştuğu görülüyor. 

Toplam gelirlerin içinde naklen yayın gelirlerinin tutarı 1.347 milyon euroya ya ulaşırken, ticari isim hakları satışlarıysa 328.5 milyon euroya yükseldi. Toplam gelirin %82,6’lık kısmı (1.445 milyon euro) şampiyonlar Ligi’ne giderken, Avrupa Ligi’ne aktarılan tutar ise toplam gelirin sadece %14.1’i kadar (247.5 milyon euro) gerçekleşti. UEFA’nın altyapı ve eğitime aktardığı 30.7 milyon euro ise, toplam gelirin yüzde 1.8’ini oluştururken, UEFA’nın yönetim kurulunun yönetim giderleriyse 71.7 milyon euroya (toplam gelirin %4.1’i) ulaştı. UEFA’nın üye ülke federasyonlarına ‘Dayanışma Primi’ adı altında aktardığı tutar ise bir önceki yıla göre %9.8 artarak 175.6 milyon euro olarak gerçekleşti. Bu kapsamda Türkiye Futbol Federasyonu’na aktarılan tutar da 5.6 milyon euro civarında oldu. 

UEFA’nın bilançosu 2.7 milyar euroya ulaştı 

Toplam bilanço büyüklüğü 2.710 milyon euro civarında olan UEFA’nın nakit ve benzeri varlıkları 407 milyon euro olarak gerçekleşirken, dönen varlıkları toplamı 2.413 milyon euroya ulaştı. (Bu tutarın 2,106 milyon euroluk kısmını ise sahip olunan finansal varlıklar oluşturuyor) Bilançonun pasifinde ise toplam 558.7 milyon euro rezerv ve sermaye benzeri karşılık bulunuyor. UEFA 2014-15 sezonunda Şampiyonlar Ligi’nde dağıttığı tutar ise raporda 1.475 milyon euro olarak belirtiliyor. Avrupa Ligi’nde dağıtılacak tutar ise bir önceki seneye göre %2.82 artarak 254,5 milyon euroya ulaşacak. 2016 Avrupa Futbol Şampiyonası elemelerine aktarılması planlanan tutar ise 251.9 milyon euro. 

Sonuç 

Bugün finansal futbolun patronu UEFA, varlığını devam ettirebilmek için büyük ligler ve bu liglerin kulüpleri lehine, küçük ligler ve kulüplerin aleyhine dengesiz ve haksız rekabet temelinde bir ‘Merkez Lig’ yapılanması oluşturmuş durumda. Finansal futbolun varlığını devam ettirebilmesinin yolu bu bağlamda, kulüp futbolundan geçmekte… İşte bu nedenle, UEFA kulüp futbolunu yüceltmek zorunda. Bunun pratikteki anlamı ise, milli takımlar futbolunun giderek ilgi merkezi olmaktan çıkacak olmasıdır. Bu örgütlenme, finansal futbolun yani, UEFA’nın yaşamını devam ettirebilmesi açısından bir zorunluluk olarak karşımıza çıkıyor. Bu yapı devam ettiği sürece, UEFA daha da mali olarak büyüyecek ve Dünya futboluna daha çok yön verecektir. Ne var ki, bu model uzun vadede sürdürülebilecek bir yapıya sahip görünmüyor. Çünkü, rekabetin dengesiz devam ettiği ve gelirin haksız bir şekilde dağıtıldığı bir süreç, futbolu selamete değil, alamete götürür.

Gelirin yüzde 80'i kulüplere dağıtılıyor

Finansal rapora göre UEFA Şampiyonlar Ligi’nden elde olunan toplam gelirin %79.4’ünü kulüplere dağıtırken, %20.6’lık kısmını ise kendi giderlerine ve bilançosuna ayırdı. Avrupa Ligi’nde ise bu oranlar sırasıyla %75 ve %25 şeklinde gerçekleşti. Şampiyonlar Ligi’nden naklen yayın geliri olarak UEFA 1.116 milyon euro gelir elde ederken, Avrupa Ligi’nde ise bu gelir kalemi 225,3 Milyon Euro olarak gerçekleşti. Şampiyonlar Ligi’nde en fazla geliri elde eden kulüp, 60.4 milyon euro ile kupayı kazanan Real Madrid olurken, ikinci sırayı 57.3 milyon euroluk geliriyle PSG; üçüncü sırayı da 45.3 milyon euroluk geliriyle Juventus elde etti. Juventus ayrıca Avrupa Ligi’nden de 7.6 milyon euro daha performans primi ve havuz geliri elde etti. En düşük gelir ise 13.5 milyon euro ile Austria Wien kulübünün...Ülkemizi temsil eden Galatasaray ise 2014-15 sezonunda toplam 22.2 milyon euro gelir elde ederken, pazarlama havuz gelirleri 7.6 milyon euro olarak gerçekleşti. En yüksek havuz gelirini ise 36.8 milyon euro ile PSG alırken, şampiyon Real Madrid 23.5 milyon euro pazarlama havuz geliri elde etti. en düşük gelir ise 2.1 milyon euro ile FC Viktoria Pilzén oldu. Şampiyonlar Ligi’nde 2014-15 sezonunda 32 takıma dağıtılan toplam tutar 952.3 milyon euro oldu. Play off oynayan diğer kulüplere 42 milyon euro dağıtılırken, diğer ödemeler toplamı da 7.5 milyon euroya ulaştı. UEFA Avrupa Ligi’ne katılan 64 takıma da toplam 232.5 milyon euro dağıtıldı. UEFA Avrupa Ligi’nde en fazla parayı kazanan ise, Kupa 2’nin şampiyonu Sevilla oldu. Sevilla 15.5 milyon euro kazandı.