Ücretlerin bankadan ödenmesi zorunluluğunda kapsam genişliyor!

Celal Özcan

Bir yandan sigorta primi ve vergi konusundaki kayıtdışılığı önlemek, bir yandan da işverenler ile çalışanlar arasındaki ihtilafl arı en aza indirmek amacıyla, 2008 yılında çıkarılmış olan 5754 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile çalışanların ücret, prim, ikramiye ve her çeşit istihkakının elden değil de banka yoluyla ödenmesi hususunda İş Kanunu, Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu ve Borçlar Kanunu’nda düzenleme yapılmıştır. 

Uygulamanın usul ve esaslarını düzenleyen “Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik” de 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren yürürlüğe konulmuştur. 

Bankalar aracılığıyla yapılacak ödeme türleri 

Yönetmelikteki düzenlemeye göre, işçi, gazeteci ve gemi adamının ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkakının (yol parası, yemek parası, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı vb.) bankalar (banka olmayan yerlerde PTT Şubeleri ) aracılığıyla ödenmesi gerekmektedir. 

Avans ödemelerle ilgili yönetmelikte herhangi bir düzenleme yapılmamış ise de, yapılan düzenlemenin amacı dikkate alındığında, ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkaka mahsup edilmek üzere çalışanlara ödenen avansların da bankalar aracılığıyla yapılması gereken ödemeler arasında düşünülmesi gerekmektedir. 

Bankalar aracılığıyla ödeme yapma zorunluluğu olan işverenler 

Mevcut düzenlemeye göre; 

• 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olarak Türkiye genelinde en az 10 işçi çalıştıran işverenler, 

• 5953 sayılı Basın İş Kanunu’na tabi olarak Türkiye genelinde en az 10 gazeteci çalıştıran işverenler, 

• 854 sayılı Deniz İş Kanunu’na tabi olarak Türkiye genelinde en az 10 gemi adamı çalıştıran işverenler, Çalıştırdıkları işçi, gazeteci ve gemi adamına, o ay içinde yapacakları her türlü ödemenin kanunî kesintiler düşüldükten sonra kalan net tutarını, bankalar aracılığıyla ödeme yapmakla zorunlu tutulmuşlardır. 

Borçlar Kanunu’na tabi olarak işçi çalıştıran işverenler ise, henüz zorunluluk kapsamına alınmamış olmakla birlikte, bu işverenlere de çalıştırdıkları kişilere kanuni kesintiler düşüldükten sonra yapacakları net ödeme tutarlarını bankalar aracılığıyla ödenmesi hususunda zorunluluk getirilip getirilmemesi ve bu zorunluluğun kapsamı konusunda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı’ndan sorumlu Devlet Bakanlığı’na yetki verilmiş, ancak şuana kadar bu yetki kullanılmamıştır. 

Bankalar aracılığıyla ödeme yapma zorunluluğu kapsamı dışında olanlar 

• 5202 sayılı Savunma Sanayii Güvenliği Kanunu kapsamında tesis güvenlik belgesine sahip işyerleri, 

• 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu kapsamında bulunan gizlilik dereceli tesislerde çalıştırılanlar, 

• 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu ve bu kanuna göre çıkarılan yönetmeliklerde belirtilen görevleri yerine getirmekle görevlendirilenlere yapılacak ödemeler, bankalar aracılığıyla ödeme yapılması zorunluluğundan istisna tutulmuştur. 

Zorunluluğa uyulmamasının yaptırımı 

Zorunluluk kapsamına girdiği halde, çalıştırdığı işçi, gazeteci ve gemi adamının ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkakını banka aracılığıyla ödemeyen işverenlere aşağıda belirtilen idari para cezaları uygulanmaktadır. 

Bankalar aracılığıyla ödeme yapma zorunluluğundaki 10 işçi sayısı 5’e indirilecek 

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Süleyman Soylu tarafından kısa bir süre önce yapılan açıklamada kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında şuanda 10 ve üzerinde işçi çalıştıran işverenlerin ücret ödemelerini bankalar aracılığıyla yapma konusundaki zorunluluğunun 5 ve üzeri çalışanları kapsayacak şekilde değiştirileceği ifade edilmiştir. 

Söz konusu düzenlemenin hayata geçirilmesi halinde, işylerlerinin kayıt altına alınması konusunda önemli bir adım daha atılmış olacaktır. 

Zira, kayıtdışı istihdamla mücadele kapsamında, Maliye Bakanlığı, Sayıştay ve SGK zaman zaman bankalara yatırılan ücretler ile SGK ve Maliye’ye yapılan bildirimlere ilişkin verileri çapraz kontrole tabi tutarak, bu alandaki kayıtdışılıkları denetim elamanı incelemesine gerek kalmadan kolayca tespit edebilmektedirler. 

Değişiklikten kaç işyeri etkilenecek 

SGK’nın 2014 yılı istatistik verilerine göre 1.679.990 işyerinden 387.890 işyeri 4-9 arasında sigortalı çalıştırmaktadır. 

Dolayısıyla, ücretlerin bankalar aracılığıyla ödenmesi zorunluluğundaki 10 işçi sayısının, 5’e indirilmesi sonucunda yaklaşık 400 bin işyeri daha çalıştırdığı yaklaşık 2-2.5 milyon işçinin ücretini bankalardan ödeme zorunluluğu kapsamına girecektir. (Tablo 2) 
Sonuç olarak; çalışanların ücret, prim, ikramiye ve diğer istihkaklarının bankalardan ödenmesi zorunluluğundaki temel amaç kayıtdışılıkla mücadale olduğundan, işverenlerin hem çalışanlarına bankalar aracılığıyla yaptıkları ödemelerin işyeri resmi kayıtları ile uyumlu olmasına, hem de yüksek miktarlı idari para cezası yaptırımı ile karşı karşıya kalmamaları için bu konuda getirilen ve getirilecek olan zorunluluğa dikkat etmeleri gerekmektedir.