Tütünde 'Reji İdaresi' yeniden kurulacak
Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde görüşülecek "Torba Yasa" ile tütünde çok önemli düzenlemeler yapılacak. Düzenlemeler aynen kabul edilirse 1925'te kaldırılan Reji İdaresi adeta yeniden kurulmuş olacak.
Reji İdaresi,Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküş sürecindeki en önemli kurumlardan birisiydi. Osmanlı'nın borç batağına saplandığı 1800'lü yılların sonunda tütün ekimi,satışı ve ticareti yabancıların egemenliğindeki Reji İdaresi'nin yetkisindeydi. Reji İdaresi'ne bağlı "kolcu birlikleri" üreticilerin korkulu rüyasıydı. Birçok halk türküsünde kolcuların zulmü yer aldı.
Henüz, cumhuriyeti ilan edilmeden toplanan İzmir İktisat Kongresi'nde alınan en önemli kararlardan birisi Reji İdaresi'nin kaldırılmasıdır. Reji kaldırıldıktan sonra 4 Mart 1925'te Atatürk'ün direktifiyle TEKEL kuruldu.
Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası'nın 2001'de Türkiye'ye gönderilen Kemal Derviş'in çantasına koyduğu 15 yasadan biri olan Tütün Yasası 9 Ocak 2002'de yürürlüğe girdi. Yasa ile tütün ekimi, satışı ve ticareti çok uluslu sigara tekellerinin inisiyatifine bırakıldı. Sözleşmeli üretim benimsenerek, yabancı sigara tekellerine büyük bir imtiyaz sağlandı. Bu tekeller kiminle sözleşme yaparsa sadece o çiftçi tütün ekebiliyor. Sözleşme dışı tütünlerin satışı için "açık artırma satış merkezlerinin kurulması" öngörüldü. Ancak hiçbir zaman bu merkezler kurulamadı ve çalıştırılmadı. Yasa ile Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu kuruldu.
Dönemin Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer, yasayı veto etti. Sezer, veto gerekçesinde tütünün fiyatlandırılması,alımı, satımı ve dış satımı ile tütün ürünlerinin üretimi fiyatlandırılması, satışı gibi konularda sektör tümüyle serbest rekabete açıldığını yerli üreticilerin ve geçimini tütün tarımıyla sağlayan çiftçilerin sorunlarını çözümleyecek herhangi bir düzenlemeye yer verilmediğine dikkat çekti. Yasanın büyük sosyal sorunlara yol açacağını ifade etti.
Ahmet Necdet Sezer'in uyarıları dikkate alınmadı. Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası'nın ısrarla istediği yasa aynen kabul edilerek yürürlüğe girdi.
AKP Hükümeti, devletin "altın yumurtlayan tavuğu" TEKEL'i, yakın zamanda yaşama veda eden eski Maliye Bakanı Kemal Unakıtan'ın deyimi ile babalar gibi sattı. Devlet çok büyük vergi gelirinden oldu.
Tütün üretimi azalırken ithalat patladı
O günden bu yana Türkiye,tütün üretiminden büyük ölçüde çekildi. Üretim 300-400 bin tondan 50-60 bin tona kadar düştü. Fakat tütün kullanımı, tütün tüketimi azalmadı. Daha çok arttı. Tütün üretimi adeta yasaklanırken, ithalat patladı. Sigara tekellerine Dahilde İşleme Rejimi kapsamında ihracat kaydıyla tütün ithalat hakkı verildi.
Torba Yasa ile sigara tekellerinin isteği doğrultusunda tütün konusunda önemli değişiklikler yapılacak. Cumhuriyetin kaldırdığı Reji İdaresi bir kez daha kurulmak isteniyor.
Tütün Eksperleri Derneği Başkanı Servet Yaprak'ın yaptığı açıklamaya göre, getirilmek istenen değişiklikler, yaratacağı sakıncalar ve yapılması gerekenler özetle şöyle:
1-Torba Kanun’un 68.Maddesi ile, 4733 sayılı Kanu'nda bulunan ancak bugüne kadar uygulanamamış olan Açık Artırmalı Satış Sistemi, sarmalık kıyılmış tütün ticaretine kaynak oluşturduğu gerekçesi ile kaldırılacak. Alternatif bir alım satım yöntemi olarak sektörümüzün ve çiftçimizin elinde bir sigorta olan açık artırma sistemi muhafaza edilmeli.
2- Sarmalık kıyılmış tütünlerin yasadışı ticaretindeki büyümenin temel sebebinin açık artırmalı satış sisteminin yasada yer alması değil, 2010 yılından itibaren tütün mamullerine uygulanan vergilerin yüzde 80’i geçmesinden sonra yükselen sigara fiyatlarından dolayı, tiryakilerin düşük maliyetli sarmalık kıyılmış tütüne olan talebindeki artış olduğunun altını çizmek gerekir.
Üreticiye ağır cezalar verilecek
3- Yapılan değişiklikle, sözleşmeye bağlı yükümlülüklerini yerine getirilmediğinin tespiti halinde üreticiye 3 bin liradan 30 bin liraya kadar para cezası getiriliyor.Tütününü teslim etmeyen üreticiye karşı zaten mevcut sözleşme tüccara tazminat hakkı veriyor.
Açık artırmalı satış sisteminin kaldırılmasıyla, herhangi bir tütün tüccarı ile sözleşmesi olmayanların yaprak tütün üretemeyecek. Yasal düzenlemelere aykırı olarak tütün üretenlere 5 bin liradan 20 bin liraya kadar para cezası getiriliyor. İlave olarak, yasal düzenlemelere aykırı olarak tütün alan, satan, satışa arz eden, nakleden veya bulunduranlara 3 yıldan 6 yıla kadar hapis cezası getiriliyor. Sarmalık kıyılmış tütünlerin yasadışı ticaretini önlemek adına, kendi tüketimi için olan 50 kilogramlık miktar saklı kalmak kaydı ile, sarmalık kıyılmış tütün üreten, satan, satışa arz eden, nakleden veya bulunduranlara ise 5 bin liradan 50 bin liraya kadar para cezası getiriliyor.
Sarmalık kıyılmış tütünlerin kayıt dışı üretim ve ticaretinde patlamaya yol açan nedenler ortadan kaldırılmadan, sadece sonuç üzerinden hareket ederek tanımlandığı görülen adli ve idari tedbirlerin, yeni sorunları da beraberinde getirecektir.
4- Yasanın bu haliyle geçmesi durumunda, yeni üretilmiş olan 2017 yılı mahsulü en az 20 milyon kilogram olarak tahmin edilen tütünün ne olacağı önemli bir soru işaretidir. Bu tütünlere sahip tütün üreticileri otomatik olarak hapis ve para cezası ile karşılaşacaklardır.
5- Sarmalık kıyılmış tütün mamullerine sigaralarla aynı oranda yüzde 84 olarak uygulanan verginin, Avrupa Birliği ülkelerinde uygulanan yüzde 30-35 civarındaki seviyelere çekilmesi gerekmektedir.
6- Yasaya eklenen madde ile Elektronik Sigara ve Elektrikle Isıtılan Tütün Ürünlerinin satışı serbest bırakılıyor. Ülkemizde toplum sağlığını sigaranın zararlarından korumayı amaçlayan tütün kontrolü uygulamaları başarıyla devam ederken, toplumum yeni bir tüketim yöntemi ile tanışmaktadır.Bu cihazların üretiminin henüz çok yeni olması ve insan sağlığı üzerindeki etkilerinin tam olarak bilinmemesi dikkatle değerlendirilmesi gerekir.
Özetle, Torba Yasa ile tütün konusunda yapılacak değişiklikler cumhuriyetin kuruluş yıllarında kaldırılan Reji İdaresi yeniden kurulmak isteniyor. Tütün üretimi,satışı,ticareti çok uluslu sigara tekellerine bırakılıyor.Getirilen cezalarla kayıtdışılık ve kaçakçılık adeta teşvik ediliyor. Umarız, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde bu hatadan dönülür.