Türkiye’de geçici görevli yabancıların sosyal güvenliğinde değişiklik

Celal ÖZCAN

Yabancı sermayeli yatırımlarının giderek artması, pek çok büyük projenin yabancı firmalar tarafından üstlenilmesi ve hizmet sektöründe (özellikle eğlence sektörü ve ev hizmetlerinde) yabancıların tercih edilmesi doğal olarak ülkemizdeki yabancı çalışan sayısını da arttırmıştır.

Nitekim Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın istatistik verileri incelendiğinde, son 6 yılda çalışma izini verilen yabancı sayısında yaklaşık 3.5 kat artış olduğu görülmektedir.

Çalışma izini verilen yabancıların uyruklarına bakıldığında da, Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere’den gelen yabancıların ilk beş sırada yer aldığı görülmektedir. Çalışma izini verilen yabancı sayısının giderek artması, bunların sosyal güvenliğini de beraberinde getirmektedir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 4/2-c maddesi uyarınca, uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi hükümleri saklı kalmak kaydıyla, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi/iş sözleşmesi ile çalışanlar ülkemizde zorunlu olarak sigortalı sayılmaktadır.

Bu ana kuralın istisnasını, ülkemizin taraf olduğu uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri ile 5510 sayılı Kanun’un “Sigortalı Sayılmayanlar” başlıklı 6/1-e maddesinde yapılmış olan düzenlemeler oluşturmaktadır. Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinde genel anlamda uygulanacak mevzuat, yabancı uyrukluların bir başka ülkede hizmet akdi/iş sözleşmesi ile çalışmaları durumunda çalıştıkları ülkenin mevzuatına tabi olmaları yönünde belirlenmiştir.

Ancak, yabancı uyruklu işçilerin geçici süreliğine bir işin icrası için başka bir ülkede görevlendirilmeleri durumunda, özellikle mükerrer sosyal güvenliğin önlenmesi amacıyla, uluslararası sözleşmelerde başka bir ülkede görevlendirilen personelin, çalıştığı (görevlendirmeyi yapan) ülkenin sosyal güvenlik sistemi içerisinde kalmasını sağlayacak şekilde düzenleme yapılmıştır. Geçici görevlendirmelerde mükerrer sosyal güvenliğin önlenmesi ile ilgili benzeri düzenlemeler, ülkelerin kendi iç hukuk düzenlemelerinde de yapılabilmektedir.

Bu çerçevede, ülkemizde de 5510 sayılı Kanun’un 6/1-e maddesinde yapılan düzenleme ile yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından Türkiye’ye bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tâbi olduğunu belgeleyen kişiler sosyal güvenlik kapsamı dışında tutulmuşlardır.

Ancak, ülkemizin taraf olduğu sosyal güvenlik sözleşmelerinde uluslararası geçici görevlendirmeler belli sürelerle (1 yıl, 3 yıl, 5 yıl gibi) sınırlandırılmış ve bu sürelerinin aşımında da yabancı uyruklu işçilerin, görevlerini icra etmek için bulundukları ülkenin mevzuatına tabi olacakları belirtilmiş olmasına rağmen, ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerden geçici görevli olarak ülkemize gelen yabancılar için geçici görevlendirmenin süresi ile ilgili herhangi bir sınırlama getirilmemiştir.

Bu durumda, ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından Türkiye’ye bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tâbi olduğunu belgeleyen yabancıların, bu durumları devam ettiği sürece herhangi bir süre sınırlaması olmaksızın sosyal güvenlik kapsamı dışında kalmaları gerekmektedir.

Esasen, sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerdeki işverenler tarafından Türkiye’ye geçici görevli olarak görevlendirilen ve yabancı ülkede sosyal güvenliği sağlanmış olan yabancılarla ilgili uygulama 2 Mart 2011 tarihine kadar bu yönde olmuştu.

Ancak, 2 Mart 2011 tarihinde Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 10/d maddesinde, yabancı ülkede sosyal güvenlikleri sağlanmış olsa dahi sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerden geçici görevli olarak gelen yabancıların en fazla üç ay süreyle sosyal güvenlikten muaf olduğu, bu sürenin bitiminden itibaren Türkiye’de sigortalı olmaları gerektiği yönünde düzenle yapılmıştır.

Esasen, DÜNYA Gazetesi’nde çıkan 16/03/2012 tarihli yazımızda, 5510 sayılı Kanun’da geçici görevlendirmelerle ilgili herhangi bir sınırlama getirilmediği için “yurtdışında sosyal sigortaya tabi yabancılar için üç aydan sonra Türkiye’de sigorta primi ödeneceği” şeklindeki bu yönetmelik düzenlemesinin kanuna aykırı olduğunu ve açılabilecek bir davada iptalinin söz konusu olacağını belirtmiştik.

Nitekim, aradan geçen süre içerisinde açılan bir dava sonucu yönetmeliğin 10/d maddesindeki sosyal güvenlik muafiyeti ile ilgili üç aylık sınırlamanın iptal edilmesi üzerine, 21 Ağustos 2013 tarihinde yönetmelik hükmü 5510 sayılı Kanunu’na uygun olacak şekilde değiştirilmiştir.

Son yönetmelik değişikliği dikkate alındığında, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerden gelen yabancılar, ülkemizde geçici görevlendirildikleri süre boyunca, ülkelerinde sosyal sigortaya tabi olduklarını belgelemeleri halinde sigortalı sayılmayacaklardır.

Buna karşın, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan ülkelerden gelenler ise, sözleşmelerde yer alan geçici görevlendirme süreleri boyunca, ülkelerinde sosyal sigortaya tabi olduklarını belgelemeleri halinde, sigortalı sayılmayacak, bu sürelerin aşımı halinde ülkemiz mevzuatına tabi olacaklardır.