Türkiye'nin özeleştirme tecrübesi
Türkiye 1980'lerin ortasından itibaren özelleştirme yapıyor. Bunların özeti, Necati Doğan tarafından yazılarak Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından yayınlanan "Türkiye'de ve Dünyada Özelleştirme Uygulamaları ve Özelleştirme Fonu'nun Kaynak ve Kullanımları" isimli kitapta sunulmuş. Bu kitaptan faydalanarak ülkemizin özelleştirme tecrübesinin mali boyutunun özetine bakalım.
1986-2003 yılları arasından 8 milyar dolarlık özelleştirme işlemi gerçekleştirilirken, özelleştirme uygulamalarının hızlanmasıyla 2003-2011 döneminde yaklaşık 35 milyar dolarlık bir özelleştirme geliri elde edildi. Böylece, 1980'lerin ikinci yarısında başlayan özelleştirmelerde toplam 43 milyon dolarlık özelleştirme geliri elde edildi.
Bu dönemde 3 bin 530 taşınmaz, 201 tesis ve işletme, 17 liman özelleştirildi. Bu özelleştirmelerin hepsinde mülkiyetin özel sektöre devredilmediğinin de altını çizelim. Örneğin liman özelleştirmelerinde mülkiyet devlette kalıyor. Sadece işletme hakkı devrediliyor.
1986-2011 döneminde hisse satış yöntemiyle yapılan özelleştirmelerde kamu payının yüzde 50'nin üzerinde olduğu 98 kuruluş, yüzde 50 ve altında olan 119 kuruluş özelleştirildi. Bunlar arasında Türk Telekom, Erdemir, Tüpraş, Pektim, Tekel Sigara gibi büyük kamu şirketleri de vardı.
Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ, Türkiye Şeker Fabrikası, Hamitabat Elektrik Üretim AŞ, Başkent Doğalgaz Dağıtım AŞ, Türkiye Halk Bankası AŞ, Kayseri Şeker Fabrikaları AŞ, Kayseri ve Civarı Elektrik AŞ ve Türk Hava Yolları AŞ'nin özelleştirme çalışmaları devam ediyor. EUAŞ'a ait 50 adet akarsu santralleri ile TC Devlet Demiryolları İşletmeleri'ne ait İzmir ve Derince limanlarının ve Milli Piyango İdaresi'nin özelleştirme faaliyetleri de İdare tarafından sürdürülüyor.
Ayrıca otoyol, çevre ve bağlantı yolları ile birlikte Boğaziçi Köprüsü'nün ve Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'nün özelleştirilme faaliyetleri devam etmektedir. Burada da mülkiyet devlette kalıyor. Kazanan şirket yatırım yükümlülüğü ile birlikte işletmeyi muayyen bir süre için devralıyor.
2012 yılı içerisinde Başkent Doğalgaz ve köprü ile otoyolların özelleştirilmesi; EÜAŞ'a ait Hamitabat, Soma, Seyitömer ve Kangal termik santrallerinin ihalelere çıkması bekleniyor. Ayrıca yıl içerisinde özelleştirme ihaleleri tamamlanmış olan Doğusan AŞ ile Acıselsan AŞ'nin hisselerinin devredilerek özelleştirilme işlemlerinin tamamlanması, İzmir Limanı'nın özelleştirme çalışmalarının bitip ihaleye çıkması planlanıyor. Hazine'ye, DMO ve TCDD'ye ait bazı gayrimenkullerin özelleştirilme işlemleri, İstanbul Salıpazarı ve Derince limanlarının da özelleştirmeye ilişkin ihale çalışmaları devam etmektedir.
Özelleştirme uygulamaları yabancı sermaye girişi bakımından incelendiğinde 1988-2011 yılları arasında yapılan 43 milyar dolarlık özelleştirme uygulama gelirinin 15.5 milyar dolarlık kısmı yabancı sermaye girişi yoluyla sağlandı. Ancak özelleştirme yoluyla gelen yabancı sermaye girişleri 2008 kriziyle birlikte azalmış, 2010 ve 2011 yılında herhangi bir giriş gerçekleşmemiştir.
Taksitli ödemeler sebebiyle özelleştirme geliri söz konusu dönemde 50 milyar dolara ulaştı. Bu gelirin 31.5 milyar doları Hazine'ye, 2.4 milyon doları ise kanun ve sözleşme gereği ilgili kamu kuruluşlarına doğrudan aktarıldı. Kalan kısım ise yine büyük ölçüde diğer kamu kurumlarına aktarıldı.