Türkiye yaklaştıkça o uzaklaştı

Dünya Bankası’nın ki­şi başına milli gelirine göre ülkeler sınıflan­dırmasında güncellediği eşik değerlere göre Türkiye, üst-or­ta gelir kategorisinde kalmaya devam etti, yüksek gelirli ülke­ler ligine yine çıkamadı. 69 yıl­dır orta gelirli ülkeler katego­risinde yer alan Türkiye, “orta gelir tuzağı”nı aşamıyor.

Dünya Bankası, GSYH’yi 1987 yılına kadar uzanan bir yönteme dayanarak ölçüyor ve sınıflandırmayı her yıl 1 Temmuz’da, bir önceki tak­vim yılının kişi başına dü­şen GSYH’sine göre dolar eş değeri cinsinden belirliyor. Banka’nın, “Atlas” adı veri­len bu metodla yaptığı sınıf­landırmada, ülkeleri dolar cinsinden kişi başına milli gelirine göre “düşük, orta ve yüksek” gelirli olmak üzere üç ana gelir grubunda topla­nıyor.

Geniş bir kişi başı ge­lir aralığının baz alındığı orta gelir grubunda, ülkeler ayrı­ca, “alt orta gelir” ve “üst or­ta gelir” olarak iki alt gruba ayrılıyor. Banka, gelir düze­yi sınıflamasında baz aldığı eşik değerleri her yıl temmuz ayında güncelliyor.

Yeni çıta 14 bin 5 dolar

Dünya Bankası’nın en son 1 Temmuz 2024 tarihinde gün­cellediği eşik değerlere göre 2023 yılında kişi başı geliri 1.145 dolar ve altında olan ül­keler “düşük gelirli”, 1.146- 4 bin 515 dolar arasında olan­lar “alt orta”, 4 bin 516-14 bin 5 dolar arasında olanları “üst orta”, 14 bin 5 dolar ve daha yüksek olanlar ise “yüksek gelirli” ülke sayıldı.

Yüksek gelirli ülke kate­gorisi için geçerli eşik değer, Çin, Japonya, İngiltere, ABD ve Euro Bölgesi'nin GSYH deflatörlerinin ağırlıklı or­talamasına dayanıyor. GSY­H’nin ekonomik kapasitenin geniş kapsamlı bir gösterge­si olarak kullanıldığı gelir sı­nıflandırması, ülkelerin ge­lişmişlik düzeyini yansıtıyor.

Fark 895 dolar

Türkiye İstatistik Kuru­mu’nun (TÜİK) hesaplama­sına göre Türkiye’de yıllık bazda kişi başına milli gelir 2023’te önceki yılki 10 bin 659 dolarlık düzeyine göre yüzde 23 oranında 2 bin 451 dolar ar­tışla 13 bin 110 dolar olmuştu. Buna göre, kişi başına milli ge­liri ilk kez 13 bin doları aşan Türkiye, eriştiği bu düzeyle önceki eşik değere göre yük­sek gelirli ülkeler arasına gir­meye oldukça yaklaşmıştı. 14 bin 5 dolara güncellenen değe­re göre Türkiye’nin 2023 yılı kişi başına milli geliri ile Dün­ya Bankası şartı arasında 895 dolarlık bir fark oluştu.

Türkiye’nin bu sınıflandır­mada bir yıl sonraki konumu­nu, 2024’in tümündeki GS­YH performansı ve erişeceği kişi başına milli gelir düzeyi ile Dünya Bankası tarafından 1 Temmuz 2025’te güncelle­neceği yeni eşik değerler be­lirleyecek. Ancak, nüfus artış hızının düşmesine rağmen mevcut ekonomik perfor­mansla bu yılın tümünde eri­şilecek kişi başına gelir dü­zeyinin, Dünya Bankası tara­fından eşik değerlerine göre Türkiye’yi yüksek gelirli ül­keler ligine taşıması beklen­miyor. Türkiye’nin gelecek yıl da orta gelir liginin, üst-orta gelir alt grubunda kalmaya devam edeceği görülüyor.

Rusya ve Bulgaristan üst lige çıktı

2023 yılında Bulgaristan, Rus­ya ve Palau olmak üzere üç ül­ke, üst-orta gelir kategorisin­den yüksek gelir kategorisine geçti. Bulgaristan’ın salgın sonrası toparlanma dönemi boyunca mütevazı bir büyü­meyle istikrarlı bir şekilde yüksek gelir eşiğini yakaladı­ğı; 2023’te reel GSYH’nin iç ta­leple büyümeye devam ettiği belirtildi. Rusya’daki ekono­mik aktivitenin, 2023’te askeri faaliyetlerdeki büyük artıştan pozitif etkilendiği, ticarette yüzde 6,8, finans sektöründe yüzde 8,7 ve inşaattaki yüz­de 6,6’lık toparlanmanın da büyümeyi desteklediği vur­gulandı.

Geçen yıl reel yüzde 3,6 büyüyen Rusya’nın Atlas metodundaki karşılığına göre GSYH büyümesi de yüzde 11,2 oldu. Palau da yüzde 8,1 düze­yindeki enflasyonu ve yüzde 10’luk nominal GSYH artışı ile en üst lige çıktı. Bu arada Ce­zayir, İran, Moğolistan ve Uk­rayna da 2023 yılında alt-orta gelir kategorisinden Türki­ye’nin de yer aldığı üst-orta gelir kategorisine yükseldi. 2023’te sınıflandırması düşen tek ülke ise ilk kez geçen yıl girdiği üst orta gelir kategori­sinden tekrar alt orta gelir ka­tegorisine inen Batı Şeria ve Gazze oldu.

86 ülke yüksek gelir liginde

Dünya Bankası’nın 1 Tem­muz 2024-30 Haziran 2025 dönemi için belirlediği son eşik değerlere göre 218 ülkeden 86’sı yüksek, 51’i “alt orta”; 55’i Türkiye’nin de yer aldığı “üst orta” ve 26’sı “düşük gelir” grubun­da yer aldı. Güney Asya ül­kelerinin 1987’de tamamı düşük gelirli ülkeler olarak sınıflandırılırken, bu oran 2023'te yüzde 13'e düştü. 1987’de Orta Doğu ve Ku­zey Afrika’da hiçbir ülke bu kategoride yer almazken düşük gelirli ülkelerin pa­yı 2023’te yüzde 10’a çıktı. Latin Amerika ve Karayip­ler’de yüksek gelirli ülkele­rin oranı 1987-2023 döne­minde yüzde 9'dan yüzde 44'e yükseldi. Aynı dönem­de Avrupa ve Orta Asya’da yüksek gelirli ülkelerin oranı biraz düşerek yüzde 69’dan yüzde 71’e indi.

Zenginler ligi için ne gerekiyor?

Enflasyonu dönem sonun­da tek haneli düzeylere in­dirme hedefiyle geçen yılın ikinci yarısında uygulama­ya konulan ekonomik prog­ram, parasal sıkılaştırmaya dayanıyor. Bu kapsamda iç talebin baskılanması ve ekonominin soğutulmasını beraberinde getiren politi­kaların doğal sonucu ola­rak büyümenin hız kesmesi beklenen bir gelişme. Bu da Türkiye’nin yakın vadede yüksek gelirli ülkeler sınıfı­na girme olasılığı azaltıyor.

Dünya Bankası’nın ülke sı­nıflandırmada kullandığı ge­lir eşikleri de IMF tarafından kullanılan Özel Çekme Hak­ları (SDR) deflatörü ile her yıl yapılan güncellemede, dün­ya ekonomisindeki gelişme­ler paralelinde yükseltiliyor. Sınıflandırmada, yıllar itiba­rıyla genel küresel ivmenin altında büyüyen ülkeler irti­fa kaybediyor. Üst lige çıkışı hızlandırmak için yıllar itiba­rıyla dünya ortalamasının üzerinde büyüme perfor­mansları yakalamak gere­kiyor. Buna göre 2024-2026 döneminde Türkiye’nin yüksek gelirli ülke çıtasını yakalayabilmesi, dünya or­talamasının üzerinde bir bü­yüme performansı göster­mesine bağlı bulunuyor.

Orta gelir liginde 69. Yıl

Kişi başı gelire göre yapılan sınıflandırmada, orta gelir grubuna 1955 yılında giren Türkiye, bu grupta 69’uncu yıla girmiş bulunuyor. İlk 50 yıl boyunca bu kategorinin “alt orta gelir” alt grubun­da yer alan Türkiye, AB’den müzakere tarihi alınan ve yoğun dış kaynak akımının yatırımları ve tüketimi tetik­lediği 2005 yılında “üst orta gelir” düzeyine yükselmiş, ardından Türkiye’nin yük­sek gelirli ülkeler ligine gir­mesi beklentileri artmış ve “orta gelir tuzağından çıkış” konusu, ekonomi çevrele­rinde en önemli gündem maddelerinden birini oluş­turmaya başlamıştı.

Tür­kiye, bu dönemde yüksek gelirli ülke olma çıtasını en fazla, kişi başına milli geliri­nin ilk kez 13 bin doları aştığı 2023 yılında yakınsamıştı. Kişi başı milli gelirde ülke tarihindeki en yüksek yıllık artışın kaydedildiği 2023’te yüksek gelirli ülke olmak için gerekli eşik değerle aradaki fark küçülmüş, eko­nomi çevrelerinde bir iki yıl içinde yüksek gelirli ülkeler grubuna girme yönündeki beklentiler artmıştı.