Türkiye ürettiğinden çok tüketti
Son aylarda tüketimde hissedilen frene rağmen eylül itibarıyla son bir yılda perakende tüketim artışı, sanayi üretimine fark attı. Bir yıl önceki değerleri 100 birim kabul edilirse sanayi üretimi 104, perakende satışlar ise yaklaşık 114 birime yükseldi.
Faiz artırımlarının da etkisiyle ağustos ve eylül aylarında hissedilmeye başlayan tüketimde fren eğilimi perakende satış istatistiklerine yansırken, sanayinin üretim performansındaki düşük seyir nedeniyle üretim-tüketim makası hala tüketim lehine açıklığını koruyor.
Enflasyonun ve cari açığın temel kaynağı olan ve ‘sıkı para’ politikası ile baskılanması öngörülen iç talebin barometre göstergesi ‘perakende satışlar’da ağustos ve eylül aylarındaki gerileme ile üretim-tüketim makası kısmen daralmakla birlikte, sanayi üretiminde yeterli canlanma olmaması nedeniyle Türkiye açık farkla ürettiğinden fazla tüketmeye devam ediyor.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK); Gelir İdaresi Başkanlığı’na KDV beyannamesi veren bütün girişimlerin dahil olduğu ve perakende ticaret sektöründe farklı tür ve büyüklükteki girişimlerin satışlarını her ay düzenli olarak ölçen ‘takvim etkisinden arındırılmış’ perakende satış endeksinde son bir yıldaki artış, TÜİK’in sanayi üretim endeksindeki yıllık artışın açık farkla üzerinde gerçekleşti. Son bir yılda perakende tüketim 
yüzde 13,8 artarken, sanayi üretimindeki yıllık artış yüzde 4’te kaldı. Bu dönemde perakende satışlar, deprem ayı şubat da dahil yıllık bazda yüksek oranlarda artış trendi izlerken, sanayi üretiminde son 12 ayın dördünde yıllık bazda düşüş diğer aylarda ise düşük oranlı artışlar gösterdi.
Perakende satışlarda temmuzda yüzde 31,7 ile en yüksek düzeyine ulaşan yıllık artış; aylık bazda yüzde 4,7 düşüş yaşanan ağustosta yüzde 17,3’e ve aylık yüzde 0,7 düşüş kaydedilen eylülde yüzde 13,8’e geriledi. Sanayi üretiminde temmuzda yüzde 7,6 olan yıllık artış oranı ise ağustosta yüzde 3,1’e geriledi, eylülde de yüzde 4 oldu.
Üretim 100 birimden 104’e, tüketim 114’e
Takvim etkisinden arındırılmış perakende satış ve sanayi üretim hacim endekslerinin Eylül 2022 değeri 100 kabul edilirse, bu yılın eylül ayında perakende satışların hacmi 113,8, sanayi üretiminin hacmi ise 104 düzeyine geldi. Başka deyişle bir yıl önce 100 birim olan sanayi üretimi 104’e, perakende tüketim ise 100 birimden yaklaşık 114 birime yükseldi. Ağustos ve eylülde tüketimdeki frene rağmen son bir yılda perakende tüketim hacmindeki büyüme, sanayi üretimindekinin yüzde 9,5 (yaklaşık 9,9 puan) üzerinde oluştu.
Makasta kısmi daralma
Bu yıl marta kadar paralel giden makasta nisanda başlayan açılma temmuzda en üst düzeye çıktı. Sanayide üretim yavaşlarken tüketimde canlılığın sürdüğü bu dönemde; başlangıçta 100 kabul edilen değere göre temmuzda sanayi üretimi 104,8 olurken, perakende satış hacmi 120,9’a ulaştı ve aradaki fark 16 puana kadar çıktı.
İzleyen iki ayda ise marj kısmen daraldı. Eylül 2022’de 100 kabul edilen değer, ağustosta sanayi üretiminde 101,9 olurken, perakende satışlarda 114’e; eylülde de sanayi üretiminde 104 olurken perakende satışlarda 113,8’e geriledi. Böylece iki ayda makasta 6 puan kadar bir daralma yaşandı. Ancak sanayi üretimi düşük performansını korurken bu daralma, tüketimde kısmen frene basılmasından kaynaklandı.
Akaryakıt satışları azaldı
Perakende satışlar tüm ürün gruplarında hız keserken, akaryakıtta eksiye geçti. Gıdada temmuzda yüzde 19,8, ağustosta yüzde 15,3 olan yıllık artış, eylülde yüzde 13,8’e geriledi. Gıda dışında temmuzda yüzde 42,5 olan yıllık artış ağustosta yüzde 24,2’ye eylülde yüzde 18,6’ya düştü.
Bilgisayar, kitap, iletişim aygıtları gibi ürünlerde temmuzda yüzde 62,6 olan yıllık artış, ağustosta yüzde 47,9’a, eylülde yüzde 30,8’e geriledi. Ses ve görüntü cihazları, hırdavat, boya ve cam, elektrikli aletler, mobilya vb. satışlarında temmuzda yüzde 63,7 olan yıllık artış, ağustosta yüzde 22,1’ye, eylülde yüzde 16,7’ye indi. Tekstil, giyim ve ayakkabıda temmuzda yıllık yüzde 13,9 artan perakende satışlarda ağustosta yüzde 5,8, eylülde yüzde 4,1 artış oldu.
Temmuzda yıllık yüzde 7,8 artan eczacılık, tıbbi optik, kozmetik ve kişisel bakım malzemeleri satışları, ağustosta yüzde 0,9 geriledi, eylülde yüzde 6 artış gösterdi. Posta ile veya internetten yapılan satışlarda temmuzda yüzde 63,5 olan yıllık artış, ağustosta yüzde 43’e, eylülde yüzde 41,2’ye düştü. Otomotiv yakıtı perakende satışları ise yıllık bazda temmuzdaki yüzde 17,9’luk artışın ardından ağustosta yüzde 0,5, eylülde de yüzde 1,5 azaldı.