Türkiye sosyal korumada OECD’den ayrıştı

Kamu tarafından yapı­lan sosyal koruma har­camalarının Gayrisafi Yurtiçi Hasıla'ya (GSYH) oranı son beş yılda OECD ortalama­sında yükselirken, Türkiye’de geriledi. Bu orana göre ülkeler sıralamasında 2019 itibarıy­la sondan beşinci olan Türkiye, 2024 itibarıyla sondan ikincili­ğe düştü. Türkiye, 41 ülke içinde milli gelire oranla sadece Meksi­ka’dan daha yüksek oranda har­cama yaptı.

Fransa’nın başkenti Paris’te 13-15 Şubat’ta yapılan OECD Sosyal Politika Bakanlar Toplan­tısı kapsamında gerçekleştiri­len “Sosyal Politika için Yeni Sı­nırlar: Geleceğe Yatırım” konu­lu forum vesilesiyle hazırlanan raporda, ülkeler bazında çeşitli sosyal göstergeler kapsamında sosyal koruma harcamalarının milli gelire oranına ilişkin veriler de yer aldı.

2024 yılı itibarıyla ve­ya ülke bazında alınabilen en son verilerle oluşturulan istatistiki sıralamaya göre kamu sosyal ko­ruma harcamalarının GSYH’den aldığı payda Avusturya yüzde 31,6 oranı ile ilk sırada yer aldı. Bu ülkeyi yüzde 31,4’le Finlandi­ya, yüzde 30,6 ile Fransa, yüzde 28,6 ile Belçika, yüzde 27,9’la Al­manya izledi. İtalya yüzde 27,6, Danimarka yüzde 26,4, İsveç yüzde 26,1, İspanya yüzde 25,9, Japonya yüzde 24,7 ile milli geli­rine oranla en fazla kamu sosyal koruma harcaması yapan ilk on ülke arasında.

Türkiye’de oran geriledi

Türkiye ise 2024 itibarıyla sosyal koruma harcamalarının GSYH oranında yüzde 10,4’le 40’ncı sırada yer alabildi.

OECD’nin 38 ülkeyi kapsayan 2019 yılı verilerine göre Türki­ye’de bu oran yüzde 12,4 düze­yinde ve Türkiye 34’üncü sırada bulunuyordu. Türkiye’de söz ko­nusu harcamaların milli gelire oranı son beş yılda 2 puan düşer­ken, Türkiye’nin sıralamadaki yeri sondan 5’incilikten sondan 2’nciliğe geriledi.

2019’da yüzde 12,3 oranı ile Güney Kore ve Kosta Rika, yüz­de 11,7 ile Şili ve yüzde 7,4 ora­nı ile Meksika, Türkiye’den alt sıralarda yer alıyordu. 2024 iti­barıyla ise bu oranlar Güney Kore’de yüzde 15,3’e, Kosta Ri­ka’da yüzde 12,6’ya, Şili’de yüz­de 12,9’a, Meksika’da yüzde 10’a yükseldi. Buna göre ilk üç ülke bu bazda daha üst sıralara yük­selirken, daha düşük orana sa­hip ülke olarak sadece az farkla Meksika kaldı.

OECD ortalamasında ise kamu sosyal koruma harcamalarının GSYH’ye oranı 2019-2024 döne­minde 0,9 puan yükselerek yüzde 20,1’den yüzde 21’e yükseldi.

2019-2024 döneminde sosyal koruma harcamalarının oranı­nı en fazla artıran ülke de 3,9 pu­anla Avusturya oldu. Buna bağ­lı olarak; 2019 yılında bu baz­da 5’inci sırada yer alan bu ülke, 2024’te birinci sıraya yerleşti.

TÜİK verileri ne diyor?

TÜİK’in en son 2023 itibarıyla açıkladığı sosyal koruma ista­tistiklerine göre ise söz konu­su harcamaların idari masraf­lar da dahil toplam tutarı anı­lan yılda 2 trilyon 693,5 milyar lira olarak gerçekleşti. Sosyal koruma harcamalarının GS­YH’ye oranı da yüzde 10,1 oldu.

2023’teki harcamanın idari masraflar ve benzeri giderler düşüldüğünde, 2 trilyon 645 milyar 267 milyon TL ile yüzde 98,2’sini sosyal koruma yar­dımları oluşturdu. Sosyal ko­ruma yardımlarında en büyük bölüm 1 trilyon 175,2 milyar TL ile emekli/yaşlılara yapılan harcamalar oldu. Bunu 809,3 milyar TL ile hastalık/sağlık bakımı harcamaları, 263,2 milyar lira ile dul/yetim, 190,5 milyar lira ile aile/çocuk, 102,8 milyar lira ile sosyal dışlanma, 80 milyar lira ile engelli/malul, 24,2 milyar lira ile işsizlik yar­dımları izledi.

2023 yılında (masraflar hariç) toplam sosyal koruma yardımlarının GSYH içindeki payı ise yüzde 10 olarak ger­çekleşti. Risk/ihtiyaç grupları bazında bakıldığında, milli gelirden emekli/yaşlılara ya­pılan harcamalar yüzde 4,4, hastalık/sağlık bakımı harca­maları yüzde 3, dul/yetimler yüzde 1, aile/çocuk yüzde 0,7, sosyal dışlanmaya yönelik harcamalar yüzde 0,4, engel­li/maluller yüzde 0,3 ve işsiz­lik ödemeleri yüzde 0,1 pay alabildi.

Sosyal göstergeler iç açıcı değil

OECD Bakanlar Toplantısına sunulan rapora göre Türkiye 2024 itibarıyla;

-Gelir eşitsizliğini gösteren ista­tistiksel dağılım ölçüsü birimi olan GINI katsayısı bazında Kosta Rika, Brezilya ve Şili’nin ardından 4’üncü,

-Nispi gelir yoksunluğu yaşa­yan çocuk (0-17 yaş) oranında yüzde 20,6 oranıyla 7’nci,

-Ne eğitimde ne çalışma yaşa­mında yer alan genç oranında yüzde 26,7 oranıyla 1’inci,

-Toplam doğurganlık oranında 1,51’le 24’üncü,

-Çalışma çağındaki (20-64) her 100 kişi başına 65 yaş ve üzeri kişi oranında yüzde 20’ye yakın oran­la (BM’ye üye tüm ülkeler içinde) 43’üncü,

-Kadın çalışanlarla erkek çalışan­lar arasında gelir farkında kadınlar aleyhine farkta yüzde 10 oranı ile 25’inci,

-30 ülkeyi kapsayan kadın ve er­keklerin ücretsiz çalıma sürelerine göre sıralamada 5’inci,

-Kiralık bir konutta oturan iki çocuklu bir aile için medyan harca­nabilir gelirin yüzdesi olarak sosyal yardımların fayda düzeyinde son­dan ikinci,

-"İhtiyaç duyarsam kamu yarar­larını kolayca alabileceğimi düşü­nüyorum" ifadesine verilen yanıt­ların dağılımına göre ölçülen kamu yardımlarına erişilebilirlik algısında 7’nci,

-En alt yüzde 20’lik gelir dilimin­de, konut kredisi ve/veya kira için harcanabilir gelirinin yüzde 40’tan fazlasını harcayanların oranında bu dilimdekilerin yaklaşık üçte biri ile 27’nci.

Sosyal koruma harcamalarının hesabı?

Türkiye’de sosyal korumaya yöne­lik veriler, Türkiye İstatistik Kuru­mu (TÜİK) tarafından Avrupa Birliği ülkeleriyle karşılaştırma yapılabile­cek standartlarda, (European Sys­tem of Integrated Social Protecti­on- ESSPROS) metodolojisi ile yıllık bazda üretilerek Eurostat'a rapor­lanıyor. Sosyal koruma, hane halk­ları veya bireylerin belirlenmiş risk veya ihtiyaç yüklerini hafifletmek amacıyla yapılan (anlık karşılıklı ve­ya bireysel olmayan) tüm müdaha­leleri kapsıyor.

Maaş yararlanıcıları sayısı, engelli/malul maaşı, iş kapa­sitesindeki düşüklük nedeniyle er­ken emeklilik yardımı, emekli/yaşlı maaşı, erken emekli/yaşlılık maaşı, kişinin çalışma kapasitesinin düş­mesi nedeniyle erken emeklilik ödemesi, emekli/yaşlı maaşı, erken emekli/yaşlı maaşı, kısmi emekli/ yaşlı maaşı, dul/yetim maaşı, işgü­cü piyasası nedeniyle erken emek­lilik yardımı olmak üzere yedi kate­goride belirleniyor. Bu kapsamdaki sosyal koruma düzenlemeleri altın­daki periodik nakit yardımlardan bir ya da birkaçını alan kişiler baz alınıyor ve bunlara yapılan ödeme­lerin toplamı sosyal koruma harca­malarını veriyor.