Türkiye ekonomisi son gelişmelerden önümüzdeki dönemde nasıl etkilenebil

UFUK TURU / Fatih Özatay

fatih.ozatay@etu.edu.tr

Dünya piyasalarynda olan bitenden Türkiye nasyl etkilenecek? Yurtdy?yndaki geli?meleri ikiye ayyrarak incelemekte yarar var. Ylki ABD ekonomisinin durgunlu?a (resesyona) girme olasyly?y. Ykincisi ise yurtdy?y mali piyasalardaki dalgalanmalar. Bu dalgalanmalaryn depreme dönü?mesi ihtimali var.

?üphesiz ABD ekonomisinin durgunlu?a girmesi ile ABD'de mortgage piyasasyndan ba?layarak tüm dünyanyn mali piyasalaryna yayylma tehlikesi gösteren kriz arasynda çok yakyn bir ili?ki var. Ancak, bu ikisini birbirinden ayry?tyrarak analiz yapmak yararly olacak. Sanyyorum bu ayrymyn yarary a?a?yda belirginle?ecek.

Durgunluk ve Türkiye

Diyelim ki uluslararasy mali piyasalarda bundan sonra hiç ?ok ya?anmayacak. Öyle de?il ama öyle oldu?unu kabul edelim. Dolayysyyla ortadaki tek tehlike ABD'nin durgunlu?a girme tehlikesi olsun. Bu durumda Türkiye açysyndan karamsar olmaya gerek var my?

Yok! Yok çünkü; birincisi ABD ekonomisinin durgunlu?a girmesini engellemek ya da durgunlu?un etkisini azaltmak üzere bir dizi önlem alynyyor. FED pe?i syra çarpycy faiz indirimleri gerçekle?tirdi. Üstelik bazylaryny normal toplanty tarihlerinden önce yapty. Para politikasynyn durgunlu?u önlemeye yetmeyece?i dü?üncesiyle, çok iyi planlanmy? ve harcama e?ilimleri yüksek olan gruplara yönelik 170 milyar dolara ula?an bir mali paket yürürlü?e konuldu. Varsayymymyz çerçevesinde yeni bir mali dalgalanma olmayacaksa, bu önlemlerle zaman içinde ABD ekonomisinin kendisini toparlamasy beklenir.

Ykincisi, ABD ekonomisinde gelir düzeyinin dü?mesi ve ona ba?ly olarak geli?mi? ülkelerin gelir düzeyindeki azalma bizim ihracatymyzy sarsmaz. Zamana yayylmy? bir olumsuz etki olabilir; ama bu da çok sorun yaratmaz.

Üçüncüsü, di?er ko?ullar (hava ko?ullary, Yran'a saldyry gibi) de?i?medi?i sürece, dünya ekonomilerindeki bir yava?lama, emtia fiyatlarynda da dü?me demek. Özellikle de enerji fiyatlarynda. Bu bizim enflasyon ve cari açyk için olumlu bir etki yaratyr.

Bizi asyl etkileyecek olan yabancy mali yatyrymcylaryn risk alma i?tahyndaki de?i?iklik olur. Durgunluk nedeniyle bu i?tah azalyrsa bizde bir miktar kur ve faiz yükseli?i görürüz, o kadar. Kaldy ki durgunlu?u önlemek için alynan önlemler risk alma i?tahyndaki azalmaya set çekebilir. Mali yatyrymcylar ABD'de azalan k‰r olanaklary yerine bizim gibi ülkelerdeki k‰r olanaklaryny kullanmak isteyebilirler. Yani risk alma i?tahy azalmayabilir de.

Dolayysyyla, e?er ortadaki tek sorun klasik bir durgunluk sorunu olsaydy, Türkiye'nin çok da olumsuz etkilenmeyece?ini söyleyebilirdik. Olacak olumsuzluklaryn da küçük boyutlu ve zamana yayylmy? biçimde gerçekle?ece?ini belirtebilecektik. Ama ne yazyk ki öyle de?il. Asyl sorun durgunluk de?il çünkü. ?u örnekler yardymcy olacak:

FED ve asyl sorun

Birincisi, FED'in faizlerini çarpycy biçimde hem de mutat toplanty tarihinden önce indirmesi (son indirim de?il, bir önceki), "Yoksa mali sarsynty tahminimizden daha da my büyük?" korkusuna neden oldu. Yzleyen i? günü tüm piyasalar derinden sarsyldy. Yani, durgunlu?a çare olabilecek bir ilaç ters etki yaratty.

Ykincisini anlamak için ?u yoruma ihtiyaç var (24 Ocak tarihli Bloomberg'den): "Bu tahvil garantörleri insany ölümüne korkutuyorlar..."

Neden? Her ?eyden önce bir rakam vereyim. Sigorta kurumlarynyn sigortaladyklary tahvillerin de?erinin 2.4 trilyon dolardan fazla oldu?u tahmin ediliyor. Yki önemli sigorta ?irketinin (Ambac ve MBIA) olasy zararlarynyn boyutunun 25 milyar dolara ula?abilece?i öngörülüyor. Bu olasy zararlar, bu zararlary telafi edecek geli?meler olmazsa bu ?irketlerin karne notlarynyn dü?ece?i anlamyna geliyor. Karne notunun dü?mesinin önemi ne?

Bazy kurumlaryn (mesela emeklilik fonlarynyn) tutabilecekleri menkul kyymetlerin kredi notlarynyn belli bir düzeyin altyna inmesi mümkün de?il. Piyasalardaki olumsuz geli?meler nedeniyle bu mali ürünlerin kredi notlary dü?erse, bu mali ürünleri ellerinden çykarmak zorunda kalacak söz k