Türk halkı "döviz kurdu" oldu; kur aşağı gidince aldığı dövizi

Finansal araçlara yaptığı yatırımlarda kimi dönemlerde zamanlamaya bağlı yanlış tercihlerde bulunan, ayrıca uzun vadeli düşünmediği ve sabırsız davrandığı için genellikle zarar eden Türk halkı, döviz yatırımında bu olumsuzluğun üstesinden büyük ölçüde geldi. Kuşkusuz istisnaları olmakla birlikte, toplam döviz tevdiat hesaplarının seyri açısından yapılan değerlendirme, Türk halkının kur aşağı gidince dövize yüklendiğini, kur arttığında ise bu dövizleri elden çıkardığını, yani çok rasyonel bir davranış sergilediğini gösteriyor.

Bu arada, özellikle geçen yılın ilk çeyreğinden itibaren tüzel kişilerin döviz tevdiat hesaplarına daha çok ilgi gösterdiği, gerçek kişilerin hesaplarının ise fazla artmadığı gözleniyor. 2008 yılı sonundan bu yana olan dönemde gerçek kişilerin döviz tevdiat hesapları yerinde sayarken, tüzel kişilerin hesabında tam yüzde 36 artış olduğu dikkati çekiyor.

Tam bir çapraz seyir var

Mevduat bankaları ve katılım bankalarında yurtiçi yerleşiklere ait döviz tevdiat hesabı 6 Ocak itibariyle 101.5 milyar dolar düzeyinde bulunuyor. İşte bu döviz tevdiat hesabının artış ve azalışını belirleyen en temel etken döviz kurunun düzeyi. Kur ve hesap bakiyesi arasında adeta şaşmaz bir ters bağlantı var.

Geçen yılki kur ve DTH düzeyini ay sonları itibariyle bir grafikte bir araya getirdik. Ters yönlü hareket çok açık olarak görülebiliyor bu grafikte. Geçen yılın verilerinde önemli dönemeç noktaları var örneğin. Nisan, ay sonları itibariyle geçen yıl doların en düşük düzeye indiği tarih. Nisan sonunda dolar 1.5146 düzeyinde oluşmuştu. İşte nisan sonu, dolar kurunun en düşük olduğu, aynı zamanda döviz tevdiat hesaplarının da rekor düzeye çıktığı tarih. Döviz hesapları nisan ayı sonunda 108.3 milyar dolarla ay sonu rekoru kırdı.

Nisandan sonra kur artmaya, ters orantılı olarak döviz hesapları da azalmaya başladı. Bu dönem beş ay sürdü ve eylül sonunda kur 1.8375'i buldu, döviz hesapları ise 98 milyar dolara indi.

Çapraz hareket sonrasında da devam etti. Kur ve DTH ekim ayında bir anlamda örtüştü; kasımla birlikte kur yukarı, DTH aşağı gitti.

Döviz kuruna duyarlı artış ya da azalış, gerçek ve tüzel kişilerde hemen hemen aynı eğriyi çiziyor. Yani hem gerçek kişiler, hem tüzel kişiler dolar kuru yukarı gidince ellerindeki dövizi satıp, kur düştüğünde yerine koymayı tercih ediyor.

Tüzel kişilerin payı artıyor

Döviz tevdiat hesaplarına ilişkin tabloyu 2007 sonundan bu yana oluşturduk. 2007, 2008, 2009 ve 2010 yılsonlarını, 2011'in ise ay sonlarını aldık. Bu yıla ilişkin olarak ise henüz yalnızca 6 Ocak'ın rakamlarına sahibiz.

2007 sonunda 94.8 milyar dolar düzeyinde bulunan döviz tevdiat hesabı 2010 sonunda 100.2 milyar dolara yükseldi. 2011 yılında ay sonları itibariyle en yüksek düzeye, biraz önce de belirttik, 108.3 milyar dolarla nisan ayında ulaşıldı. Daha sonra kur değişimine bağlı olarak dalgalı bir seyir izleyen DTH, 6 Ocak itibariyle 101.5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. 

Tüzel kişilerin döviz tevdiat hesaplarına olan ilgisi belirgin bir artış gösteriyor. 2007 sonunda toplam hesabın yüzde 71'i gerçek kişilere, yüzde 29'u tüzel kişilere aitti. Daha sonra gerçek kişilerin payı hızla azalmaya, dolayısıyla tüzel kişilerin payı artmaya başladı. 6 Ocak itibariyle toplam hesabın yüzde 58'i gerçek kişilere, yüzde 42'si tüzel kişilere ait bulunuyor.

Toplam döviz tevdiat hesapları 2007 sonundan 6 Ocak 2012'ye kadar olan dönemde yüzde 7 arttı. Bu dönemde gerçek kişilerin hesabı yüzde 13 azalırken, tüzel kişilerin hesabında yüzde 55 gibi rekor bir artış gözlendi.

Döviz hesaplarındaki hareketi 2007 sonuna göre değil de, 2008 sonuna göre yapmak daha sağlıklı. 2008 yılında yüzde 30 gibi hızlı bir kur artışı yaşandığı için döviz hesapları yüzde 5 oranında 5 milyar dolar azalmıştı. Dolayısıyla, gelişmeyi 2008 sonunu baz alarak yapmakta yarar var.

Buna göre, 2008 sonundan 6 Ocak'a kadar olan dönemde gerçek kişilerin döviz hesapları 58 milyar dolarla aynı düzeyde kaldı. Tüzel kişilerin döviz hesapları ise 31 milyar dolardan 43 milyar dolara çıkarken yüzde 36 oranında artış gösterdi.    

Hesabın yüzde 59'u dolar cinsi

Döviz tevdiat hesaplarının döviz cinslerine göre dağılımına ilişkin tablo neredeyse bir yıldır sabit. 2007, 2008 ve 2009 yıllarının sonunda toplam hesabın yüzde 56-57'si dolar, yüzde 41-42'si euro, yüzde 2'si de diğer dövizlerden oluşuyordu. 2010 yılıyla birlikte paylar dolar lehine biraz değişti. 2010 ve 2011 yılı boyunca DTH'nin yüzde 58-60'ının dolar, yüzde 38-40'ının eurodan oluştuğu görüldü. Diğer dövizlerin payı ise yüzde 2 ile sabit kaldı.

6 Ocak tarihli son verilere göre 101.5 milyar dolarlık toplam DTH'nin 59.9 milyarını dolar cinsi hesaplar oluşturuyor. Söz konusu tarihte dolar karşılığı 39.6 milyar olan 31 milyar euro DTH bulunuyor. Diğer dövizler cinsinden olan DTH'nin dolar karşılığı ise yaklaşık 2 milyar dolar düzeyinde.