Türev ürünler - Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi

Gelir İdaresi Başkanlığı internet sitesinde türev ürünlerin vergilendirilmesi ile ilgili olarak üç genel tebliğ taslağı yayınladı. Bunlardan biri Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi, ikincisi Kurumlar Vergisi, üçüncüsü de Gelir Vergisi kesintisi ile ilgilidir. Bu gün yazımızda Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi ile ilgili düzenlemeler üzerinde duracağız

Vergide matrah ve istisna

Bilindiği gibi 6802 Sayılı Gider Vergileri Kanunu'nun 28'inci maddesine göre, Banka ve sigorta şirketlerinin  Finansal Kiralama Kanunu'na göre yaptıkları işlemler hariç olmak üzere, her ne şekilde olursa olsun yapmış oldukları bütün muameleler dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar banka ve sigorta muameleleri vergisine tabidir.

Ayrıca, bankerlerin yapmış oldukları banka muamele ve hizmetleri dolayısıyla kendi lehlerine her ne nam ile olursa olsun nakden veya hesaben aldıkları paralar (kendileri veya başkaları hesabına menkul kıymet alıp satmayı, alım - satıma tavassut etmeyi veya alıp sattıkları menkul kıymet karşılığı borçları ödemeyi taahhüt etmeyi meslek haline getirenlerin bu faaliyetleri dolayısıyla lehlerine kalan paralar ile mevduat faizi vermek veya sair adlarla faiz ve benzeri menfaatler sağlamak üzere devamlı olarak para toplama işiyle uğraşanların topladıkları paralara sağladıkları gelir ve menfaatler üzerinden komisyon, ücret, hizmet karşılığı gibi adlarla aldıkları paralar dahil) da banka muameleleri vergisine tabidir.

6802 Sayılı Kanun'un 29'uncu maddesine göre ise arbitraj muameleleri ile Türkiye'de kurulu borsalarda gerçekleştirilen vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine ilişkin muameleler ve bu muameleler sonucu lehe alman paralar, banka ve sigorta muameleleri vergisinden istisna tutulmuştur.

Kambiyo muameleleri ve BSMV

6802 sayılı Kanun'un 31 inci maddesi uyarınca, kambiyo alım ve satım muamelelerinde döviz satışı ile birlikte vergiyi doğuran olay gerçekleşmekte ve döviz satış tutarının tamamı vergiye tabi bulunmaktadır. Ancak, 2008/13459 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uyarınca, 1/5/2008 tarihinden itibaren döviz satış işlemlerinde BSMV oranı  % sıfır olarak uygulanmaktadır.

Bu nedenle, fiziki teslimatla sonuçlanan döviz / TL ve döviz/döviz vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri neticesindeki kambiyo işlemlerinde BSMV oranı sıfır olarak uygulanacaktır.

Öte yandan, söz konusu sözleşmelerin nakdi uzlaşma ile sonuçlanması durumunda ise, sözleşme karının hesaplanması ve bu kar üzerinden %5 oranında BSMV hesaplanması gerekmektedir.

Arbitraj muamelelerinde istisna

Arbitraj, herhangi bir menkul kıymetin, dövizin veya malın eş zamanlı olarak bir piyasadan alınıp diğer bir piyasada satılarak, aynı kıymetlerin birbiri ile değiştirilmesi sonucu risksiz bir şekilde kar edilmesi işlemi olup bu işlemler dolayısıyla lehe alınan paralar 6802 sayılı Kanun'un 29'uncu maddesinin (p) bendi uyarınca BSMV'den istisnadır.

Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri

Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri, BSMV açısından 6802 sayılı Kanun'un 28'inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca menkul kıymet olarak değerlendirilmektedir. Dolayısıyla, banka, banker ve sigorta şirketleri tarafından vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin düzenlemesi ve alım satımı nedeniyle lehe alınan paralar BSMV'nin konusuna girmektedir. Söz konusu sözleşmelerin korunma, spekülatif veya arbitraj amaçlı olarak düzenlenip düzenlenmemeleri BSMV açısından önem arz etmemektedir.

6802 sayılı Kanun'un "İstisnalar" başlıklı 29'uncu maddesinin (p) bendinde , Türkiye'de kurulu borsalarda gerçekleştirilen vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine ilişkin muameleler ve bu muameleler sonucu lehe alınan paralar BSMV'den istisna edilmiştir. Bu istisna uygulamasına ilişkin açıklamalara 87 Seri No.lu Gider Vergileri Genel Tebliği'nin (7) "C-Türkiye'de Kurulu Borsalarda Yapılan Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmelerine İlişkin İşlemlerde BSMV İstisnası" başlıklı bölümünde yer verilmiştir.

Buna göre, Türkiye'de kurulu borsalarda yapılan opsiyon sözleşmelerinin alım satım işlemleri ile opsiyon hakkının satılması dolayısıyla lehe alınan paralar (opsiyon primi) istisna kapsamına girmektedir. Ancak, sözleşme işlemlerine ilişkin nakdi teminatların Takasbank'a yatırılması suretiyle lehe alınan paralar istisna kapsamına girmemekte olup, BSMV'ye tabi tutulmalıdır.

Diğer taraftan, bankaların Takasbank nezdinde zorunlu olarak bulundurdukları teminat tutarlarının nemalandırılması karşılığında lehe aldıkları paralar, bankalar arası mevduat muameleleri sonucu lehe alınan para olarak 98/11591 sayalı Bankalar Kurulu Kararı uyarınca %1 oranında BSMV'ye tabidir.

Öte yandan, yukarıda yer alan arbitraj tanımından anlaşılacağı üzere, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin arbitraj kapsamında değerlendirilmesi mümkün değildir. Ancak, aynı vadeli işlem veya opsiyon sözleşmesinin eş zamanlı olarak düşük fiyatlı bir piyasadan alınıp yüksek fiyatlı diğer piyasada satılması işlemi arbitraj işlemi olduğundan, bu işlem sonucunda lehe alınan para 6802 sayılı Kanunun 29.maddesinin (p) bendi uyarınca BSMV'den istisna olacaktır.

Döviz/TL veya döviz/dövize dayalı olarak yapılan vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin fiziki teslimatla sonuçlanması halinde, bu işlemler kambiyo işlemi olarak % sıfır oranında BSMV'ne tabi olacaktır.(BSMV ödenmeyecektir.)

Ancak, döviz satış tutarlarının 86 Seri No.lu Gider Vergileri Genel Tebliği'nin  "B- bölümünde açıklandığı üzere BSMV mükellefleri, vergilendirme dönemi içinde vergiye tabi işlemleri bulunmasa da bu durumlarını vergi beyannamesi ile bildireceklerdir.. Bu nedenle, vergi dönemi içinde sadece vergi oranı sıfır olarak belirlenmiş döviz satış işlemleri bulunan mükelleflerin (yetkili müesseseler dahil) de bu işlemlerini beyanname ile bildirmeleri gerekmektedir.

Forward işlemlerinin vergilendirilmesi

Forward sözleşmesi, taraflardan birinin sözleşmeye konu olan finansal varlığı sözleşmede belirlenen fiyat üzerinden gelecekteki belirli bir tarihte satın almasını, karşı tarafında sözleşmeye konu finansal varlığı satmasını öngören bir sözleşme türüdür.

Banka ve bankerler tarafından dövize veya diğer finansal varlığa dayalı olarak yapılan forward işlemlerinde sözleşme dolayısıyla lehe alınan paralar BSMV'ye tabi tutulacaktır. Ancak, fiziki teslimatla sonuçlanan döviz / TL ve döviz/döviz forward sözleşmelerin de ana işlem kambiyo işlemi olduğundan, BSMV oranı sıfır olarak uygulanacaktır.

Sözleşmenin nakdi uzlaşı ile sonuçlanması halinde ise, sözleşme nedeniyle lehe alınan para üzerinden %5 oranında BSMV hesaplanacaktır.

Swap işlemlerinin vergilendirilmesi

Swap, iki tarafın belirli bir zaman dilimi içinde farklı faiz ödemelerini ve/veya farklı para birimlerini karşılıklı olarak değiştirdikleri bir takas sözleşmesidir.

Vadeli bir işlem olması ve risk içermesi gibi unsurları dikkate alındığında, swap işlemlerinin arbitraj işlemlerine yönelik istisna kapsamında değerlendirilmesi mümkün bulunmamaktadır. Bu nedenle, swap işlemleri dolayısıyla lehe alınan paraların BSMV'ne tabi tutulmadı gerekir.

Öte yandan her  swap sözleşmesinin ayrı bir işlem olarak değerlendirilmesi ve bir swap sözleşmesinden elde edilen zararın, o işlemle ilgili olduğu iddiasıyla başka bir swap sözleşmesinden elde edilen gelirden düşülmesi mümkün bulunmamaktadır.

Para swapı, tarafların önceden anlaştıkları oran ve koşullarda belirli miktardaki para birimlerini (döviz/döviz, döviz / TL) değiştirmek suretiyle gerçekleştirdikleri işlemlerdir.

Para swapı sözleşmesinin fiziki teslimle sonuçlanması durumunda, bu işlem kambiyo işlemi niteliğinde olacağından BSMV hesaplanmayacaktır. Ancak, para swapı sözleşmesinin nakdi uzlaşma ile sonuçlanması halinde BSMV mükellefleri tarafından lehe alınan paralar %5 oranında BSMV'ye tabi tutulacaktır.

Faiz swapı, gösterge bir anapara tutarı üzerinden farklı faiz oranı esaslarına göre hesaplanacak faizlerin iki taraf arasında anlaşılan vadelerde değişimini öngören bir sözleşmedir. Bu sözleşmede, aynı para biriminden olan borçların faiz ödemelerinin yapısı değişmekte, anapara değişimi gerçekleşmemektedir.

Faiz swapı sözleşmesi tek bir işlem, yapılan faiz ödemeleri ise bu işlemin maliyet unsuru olarak kabul edilmekte ve gelir, sözleşme yükümlülüklerinin sona erdiği vadede ortaya çıkmaktadır. Bu işlemde lehe alınan paranın tespitinde alınan ve ödenen faizler birlikte dikkate alındığı için ara dönemlerdeki faiz tahsilatları üzerinden ayrıca BSMV hesaplanmayacaktır.

BSMV mükellefi tarafından bu sözleşme sonucunda lehe alınan paranın tespiti sözleşmenin vadesinde yapılabileceğinden, vade sonunda sözleşme bazında net faiz gelirinin oluşması halinde bu tutar üzerinden %5 oranında BSMV hesaplanması gerekmektedir.

Opsiyon işlemlerinin vergilendirilmesi

Opsiyon sözleşmesi, opsiyonu alan tarafa belirli bir vadede veya belirli bir vadeye  kadar önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma veya satma hakkı veren, satan tarafı ise yükümlü kılan sözleşmedir.

Türkiye'de kurulu borsalarda gerçekleştirilen opsiyon sözleşmelerine ilişkin muameleler ve bu muameleler sonucu lehe alınan paralar 6802 sayılı Kanun'un 29'uncu maddesinin (p) bendi uyarınca BSMV'den istisna edilmiştir. Ancak, BSMV mükelleflerinin söz konusu borsaların dışında gerçekleştirdikleri opsiyon sözleşmelerine ilişkin muameleler ve bu muameleler sonucu lehe aldıkları paralar BSMV'ne tabidir.

Opsiyon işlemleri sonucu lehe alınan para, yani BSMV matrahı; alma hakkı veren opsiyonlarda sözleşmeye konu olan finansal varlığın piyasa fiyatından kullanım (alış) fiyatı ve opsiyon priminin indirilmesi suretiyle bulunacak tutar, satma hakkı veren opsiyonlarda ise kullanım (satış) fiyatından piyasa fiyatı ve opsiyon priminin indirilmesi suretiyle hesaplanacak tutardır.

Opsiyon sözleşmelerinde, satın alma veya satma hakkını alan tarafın bu hakkı satan tarafa yaptığı ödeme, opsiyon primidir. Opsiyon primi, alım veya satım hakkını satan taraf açısından lehe alınan para mahiyetinde olduğundan, BSMV mükelleflerinin lehlerine aldıkları opsiyon primleri üzerinden sözleşme tarihi itibariyle BSMV hesaplamaları gerekmektedir. Öte yandan, söz konusu opsiyon primi, opsiyon sözleşmesi sonucu lehe alınan paranın (BSMV matrahının) hesabında maliyet olarak dikkate alınacaktır.

Varantlar

Gerçekleştirilen vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine ilişkin muameleler ve bu muameleler sonucu lehe alınan paralar BSMV'den istisna edilmiştir. Hukuki açıdan opsiyon sözleşmelerinin dayanak varlık itibariyle sınırlandırılmış bir çeşidi olarak kabul edilen varantlar için de, Türkiye'de kurulu bir borsada işlem görmeleri durumunda söz konusu istisnanın uygulanması gerekmektedir. Dolayısıyla, İMKB'de işlem gören varantlara ilişkin muameleler ve bu muameleler sonucu lehe alınan paralar BSMV'den istisna olup, Türkiye'de kurulu borsalarda işlem gören opsiyonların vergilemesine yönelik açıklamalar, varantlar için de geçerli olacaktır.