Tüm ticareti bitirecek ticaret: De-dolarizasyon
Geçen hafta ABD Doları’nın nasıl dünya ticaretinin en önemli kalemi olan petrol ticaretinin ana para birimi haline geldiğine değinerek doların petrol ticaretinin ana para birimi kaldığı sürece ABD’nin istediği kadar dolar basabildiğini anlatmıştım. Bu nedenlerle de ABD’nin ticarette özellikle petrol / gaz ticaretinde dolar kullanılması konusunda sinir uçları sahibi olduğunu ve bu sinir uçlarını rahatsız eden ‘de-dolarizasyon’ denilen bir akımdan bahsedeceğimi söylemiştim.
De-dolarizasyon ticarette temel para biriminin dolar dışında başka para birimleriyle yapılması demek. Ticaret globalleştikten sonra bu konuda Avro, Yen, Yuan, Ruble gibi adaylar olması, en azından bazı ticaretin bu para birimleri cinsinden yapılması kimseye garip gelmemeli. Söz gelimi dünya ticeretinin yaklaşık yüzde üç-üç buçuğunu oluşturan tekstil ve hazır giyim ticaretinin Çin Yuan’ı hatta Türk Lirası cinsinden yapılması pek kimsenin umuru olmayabilir.
Zaten en azından bir süre dünya ticaretinin ana para birimi veya en azından ana para birimlerinden birinin dolar olarak kalmaya devam edeceğe benziyor. Benziyor ama doların ticaretin ana para birimi olarak kalmaması yönünde çalışmalar hızlanarak devam ediyor. Ticaretin büyüklüğü göz önüne alınınca petrol (ve ileride değinileceği üzere doğal gaz) bu açıdan önemli. Petrol / doğal gaz ticaretinin de-dolarizasyonu gerek ABD ve gerekse paralarını dolara dayandıran, rezervlerini dolar olarak tutan ve belki de onun kadar önemlisi ellerinde ABD’nin borç senetleri olan (Çin gibi) ülkeler için önemli sonuçlar doğuracak bir girişim. Bu sonuçlar tüm ticareti bitirecek bir ticarete yol açabilecek önemde.
Nitekim doların petrol ve doğal gaz ticareti üstünde oluşturduğu hakimiyetini değiştirmek isteyenler var. Başını BRIC (Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin) ülkelerinin, son yıllarda da (özellikle 2013’den sonra) Rusya’nın çektiği bir grup ticarette doların kullanılmaması ve merkez bankası rezervlerinin dolar cinsinden tutulmaması konusunu masaya koyuyorlar. 10 Haziran 2014 tarihinde Başkan Putin’in ekonomi danışmanı Glaziev yayımladığı bir makalesinde ülkelere bu yönde bir çağrı yaparak ABD’nin para basarak Libya, Irak, Suriye ve Ukrayna’da ateşlediği kaosu finanse eden dolar basma makinalarını durdurmalarını istedi. Bana bunun söylenmesi kolay, olanaksız olmasa da yapılması şimdilik çok zor gibi geliyor. Dünya çapında gerçekleşmesi çok zor olan bu uygulamaya geçtiklerini söyleyen Rus Merkez Bankası Başkanı, Çin ve BRIC ortaklarıyla bu ülkelerin paralarını birbirleri cinsine çevirecek bir takas sistemi üzerinde çalıştıklarını ileri sürdü. Böyle bir yapının dünyaya yayılması doların mali piyasalardan kovulması anlamına gelir.
Bu konuyu birbirleriyle bağlantılı üç ayrı başlık altında gerekiyor: 1.) Petrol ve doğal gaz alım satımının finansmanı, 2.) Petrol ve doğal gaz üretimi, ve 3.) Petrol ve doğal gazın üretim merkezlerinden alıcılara nakliyesi.
Dünya ticaretinden ABD dolarını kovmaya çalışanlar bunda başarılı olamadılar ama, bu konuda girişimler oldu. Önce 2000 yılının Eylül ayında Irak Başkanı Saddam Hüseyin Irak petrollerini artık dolarla değil Avroyla satacağını açıkladı. Saddam bu projesini tamamlamaya bilinen nedenlerle fırsat bulamadı. Diğer taraftan İran 2004 yılından beri ısrarla bir bağımsız, ana para birimi ABD doları olmayan, bir petrol borsası kurulması yönünde çalışmalara, toplantılar yapmaya başladı. Bu konuda Saddam’dan daha talihli olan İran, 2011 yılında ana para birimi dolar olmayan petrol ihracatına başladı. ABD’nin ısrarlarıyla ticaret ve para transferleri konusunda ambargo yiyen İran bu ticaretten elde ettiği paraları zaman zaman resmi bazen de gayrı resmi yollardan zaman zaman da altın olarak tahsil etti. 2008 yılında Rusya Rus Rublesini uluslararası rezerve para birimi haline getirme gayretlerinin ilk adımı olarak tanıtılan çevrim işi yakıt borasını açtı. Rusya’nın enerji bakanı Sechin borsayı petrol fiyatlarının oluşmasına saydamlık getirecek dünyanın dolar bazlı olmayan ilk borsası olarak lanse etti. 2009 yılında Muammer Kaddafi Afrika Birliği başkanlığına seçildi. Yıllardır başına geçmek için uğraştığı bu örgütte ilk işi tek bir para birimine bağlı bir birlik kurulması teklifini sunmasıydı. Aynı yıl Afrika birliği “Afrika için para birliği” adı altında Afrika ülkelerinin tek bir para birimine bağlanmasını konu alan bir doküman yayınladı. Bu dokümanda yeni paranın altın standardına bağlanması teklif ediliyordu. Muammer Kaddafi’nin de bu projeyi gerçekleştirmeye fırsatı olmadı. Haftaya bu konuyu işlemeye devam edeceğiz.
Sağlıcakla kalın.