TÜKSİAD merceğinden gördüklerim
Türkiye Kuru Yemiş Sanayicileri ve İş Adamları Derneği (TÜKSİAD) Genel Kurullarını 5 yıldır izliyorum. Bu yıl da bahar doğurganlığının olanca coşkusunun yaşandığı nisan ayının son günlerini Antalya’da TÜİKSİAD toplantısında geçirdim.
Son beş yılın genel kurullarında paylaştığım düşünceleri, imkan olsa da işin ehli olanların katıldığı bir ortamda tartışabilsek. Antalya’daki son genel kurulda da bir konuşma yaptım. Kuru yemiş sektöründe faaliyetlerini sürdüren insanların tepkileri umutlarımı güçlendirdi. İnsanımız emek verilen ve kendilerini ilgilendiren sorunların ayrıntı dinamiklerini paylaşan analizlere giderek artan ilgi gösteriyor. TÜKSİAD üyelerinin toplantı sonrasında bir söyleşi ortamında ayrıntı öğrenme meraklarındaki yükseliş umut verici…
Ülkemizde üretim alanlarının çoğunda olduğu gibi, kuruyemiş sektörünün de ciddi sorunları var.
Hep birlikte kaybederiz
Sorunlardan biri, ”kapasite fazlasının” yarattığı düzensizliğin can yakması. Pıtrak gibi ortaya çıkan, hesaba dayanmayan, bir fizibilite çalışmasının rehberliğine başvurmayan işyeri açma hastalığı, sektörde çok yaygın. Sektöre giriş kolaylığı, ürün kalitesinden hizmet kalitesine sağlıklı gelişmenin önünü engeller koyuyor.
Anladığım kadarıyla 2017 yılı sektörde ciddi sıkıntıların yaşandığı bir yıl olmuş. Olumsuzluklar 2018’in ilk çeyreğinde de yaşanmış. Ciddi bir tersine dönüş yaşanmazsa sektör ilgilileri kadar biz tüketiciler de zarar göreceğiz.
Sektörde yetersiz sermayeyle yatırım yapanlar bir süre sonra zorluklarla yüzleşiyor. Ülkemizde sermaye maliyetlerinin yüksekliği, yatırımları pahalı hale getirdiği gibi, işletme sermayesi sağlanmasında da kâr marjlarını aşan yüksek maliyetler oluşturuyor; gereksiz bedeller ödenmesine yol açıyor.
Toplumun genelinde ve meslek örgütlerinde iç görüleri güçlendiren iletişim yeterli olmadığından “bilinçli yatırım” yapma oranını düşürüyor. Rekabet edebilir ölçeklere erişmemiş, rekabet edebilir teknolojik donanımlara sahip olmayan ve rekabet edebilir yönetişim anlayışından yoksun bir yapı oluşuyor. Yetersiz yapılanma belirsizlikler ve risklere karşı alternatif tepkiler gösteremiyor.
Sektörde yerli üretimin miktarının tüketimi karşılamadığı ürünlerde dövizle ithalat, lirayla satış yapılıyor. Döviz kurlarının yüksekliği ya da düşüklüğünden çok “oynaklığı” sektörde iş yapanların işlerini iyice zorlaştırıyor. Kurumsallaşmamış, nakit yönetimi hakkında uzmanlığı olmayan, üstüne üstlük döviz oynaklığıyla da yüzleşen sektör mensuplarının işleri zorlaşıyor.
Perakende sektörü
Arz cephesinin üretim yetersizliği ve ithalat handikapları yanında, ulusal ölçekli ve yerel perakende yapılanmasında hızla artan “ödeme sıkıntıları” da kuruyemiş sektörünün sıkıntılarını büyütüyor. Perakende sektöründen kaynaklanan sorunların yansıması kadar, sektörün kendi içindeki anlamsız rekabet de istikrarsızlığı artırıyor.
Etkin bir STK olan TÜKSİAD yönetiminin çabaları ve kamu yetkilerinim işbirliğiyle ithalat düzenlemeleri önemli sonuçlar yaratmış.31 Aralık 2017’ de yayınlanan “ İthalat Rejimi Kararına Ek Karar” badem, ceviz ve kaju alanında sistem dışı girişleri azaltmış, ithalatçı rahatlamış ve kamu da kazançlı çıkmış. Son bir yılda sektör ve kamu yetkililerinin ortak akılla hareketleri olumlu bir adım. Sektörün daha sağlıklı hale getirecek yeni adımlara ihtiyaç var.
Piyasa sistemini “başıbozuklukla” karıştıran anlayışın silinememiş olması, ülkemiz yönetişiminde temel sorunlarımızdan biri. Piyasa sisteminin güven yaratan bir hukuk zemini üzerinde hayat bulduğunu hepimiz içselleştirmeliyiz. İlke, kural ve yasaya uygun davranma gelişmişliğin temel bir göstergesi olduğunu hepimiz bilmeliyiz. Bu açıdan bakıldığında TÜKSİAD yetkililerine düşün görev, 10 yılık birikimlerini daha da geliştirerek, sadece ne olduğunu söylemek yerine, ne yapılması gerektiğine ilişkin somut, gerekçeli önerilenini artırmadır.
Deneyimlerim ve gözlemlerim bana, TÜKSİAD’ın “saha araştırmaları” yaptırarak, üretici, aracı, tüccar, sanayici, ihracatçı, ithalatçı ve tüketici yararlarını dengeleyen stratejik, taktik ve operasyonel önlemler önermesi gerektiğini söyletiyor. Sektörün aktörleri, kendi içlerinde bu dengeleri berraklaştıran bir uzlaşma zemini yaratırlarsa, bürokrasi ve siyasi irade nezdinde de etkileri artacaktır.
Kuruyemiş sektörünün de en ivedi sorunu “sağlıklı veriye” sahip olmamasıdır. Sektörde ne kadar işyerinin olduğu konusunda değişik rakamlar veriliyor; aradaki farklara insanın inanası gelmiyor. Sağlıklı veri olmadan gelecek planlanamaz, sağlıklı beklenti yaratılamaz, öncelikler belirlenemez, odaklanarak etkin sonuçlar alınamaz. Veri konusundaki eksiklik üzerine hemen herkesin ortak inancı varken, neden bu sorunu çözemediğimizi anlamlandırmak zor.
Artan maliyetler ve artmayan verimlilikler, istikrara kavuşmayan döviz kurları, ulusal ve yerel perakende sektöründe çözülmelerin yarattığı sorunlar, piyasada agresif fiyat politikası uygulayan büyüme iddiasındaki firmalar sektörde çok sık dillendirilen sorunlar... Herkesin çözüm arayışları böylesine odaklanmışken, hangi iç dinamik çözümleri engelliyor? Soru üzerinde enine boyuna düşünmenin, bir ortak karara ulaşmanın ve harekete geçmenin zamanıdır.
TÜKSİAD Yönetim Kurulu Başkanı çok samimi bir insan. Sözü yamultarak, hatır ve gönüle gerçeği mahkum ederek iş yapmış gibi görünenlerden değil. Düşündüğünü, bildiğini ve inandığını doğrudan söyleme özgüveni olan biri... Yönetim Kurulu Başkanı Hüsamettin Karaman’ı yürekten kutluyorum. Başkan Yardımcıları İbrahim Türkkan, Süleyman Saraçoğlu, Aykut Dinler, muhasip üye Gökyay Kepenek, üyeler Onur Balcı, Murat Canat, İsmail Danacı, Bülent Elbeyli, Mehmet Kavsara, Mehmet Yayan, Mehmet Mesut Yediler, Mustafa Yılmaz, Denetçi Mehmet İştahlı, Mustafa Pirlioğlu ve Ali Yüksel, Disiplin Kurulu Üyeleri Nihat Avcı, Şerafettin Bulut, Salih Erbil. Ümit Filiz ve Halil Kurt’u uyumlu çalışmaları için de içtenlikle kutluyorum. TÜKSİAD’ın açık, ilkeli, tutarlı, küçük hırslardan uzak yönetimi, gerçek bir sivil inisiyatif olma yolunda ilerlemesini ülke için değerli bir gelişme olarak değerlendiriyorum.