‘Tüketin’ toplumu

Başlık hemen enflasyonu çağrıştırıyor. Ama başlık, kelime oyunu aslında. Hiz­met kalitesi, fahiş fiyat da konunun parçası tabii. Tüketim var ama tüketiciye yönelik.

Yani tüketen sebep, tüketici sonuç. Kastet­tiğimiz; daha önce de farklı yazılarda dikkat çekmeye çalıştığımız tüketiciyi dolandırma­ya, kandırmaya yönelik olan durumlar. Ra­kamsal olarak ne kadar büyük bir konu ki, bir türlü azalmıyorlar. Çoğu kişi, ya utandı­ğından ya da ne yapacağını bilmediğinden bunları gündeme getirmiyor.

Hisse teknik analizinde bile retro

Sanal dolandırıcılıklar, maalesef inter­net dünyasının tüketiciye verdiği en önem­li zarar. Sahte yatırım danışmanlıkları, tav­siyeleri. Yapay zekânın ‘deep fake’ videoları ile tanınan isimlerce kurulmuş gibi gösteri­len fonlar veya yatırım fırsatı diye sunulan kandırmacalar.

Kişisel verilerin elde edil­mesinin yanında parasal aktarımlara da açık olan nitelikli dolandırıcılık vakaları. Kapa­lı sosyal medya platformlarında ve iletişim gruplarında lisans ve izin olmadan yapılan yatırım tavsiyeleri ve danışmanlığı bunlar­dan ayrı. Yıldızların retrosuna bakıp hisse­nin teknik analizinde bile retro var mı ana­lizi yapanı var.

Markanızı tescil ettirdiniz, yenileme dönemi geldi. Marka, patent büro­sundan arıyoruz diyerek, hatta aracı şirke­tin adını vererek harç parasını tahsil edenler var. Bir anlık boşluktan veya dikkatsizlikten faydalanan durumlar bunlar. Bankadan arı­yoruz diyeni, sahte web sitesi, bilgileri şifre­leri ele geçirme amaçlı linkler, SMS’ler. Kre­dinizi garantili çıkarıyoruz, dosya masrafı­nı, hesap ve kart aidatını iade ediyoruz diyen sahte reklamlar.

Mobil ödemeniz açıksa far­kında bile olmadığınız abonelikler. Kimden geldiği belli olmayan çağrı merkezi arama­ları. Taahhüt süresine yakın arayıp kafasına göre kampanya yapan servisler, hatta çoğu zaman servis bile olmayanlar. Uyduda dijital yayına geçiliyor, mecburen bu yayın parasını ödemeniz gerekiyor diyenler. Abonelik bil­gilerinizi, taahhüt sürenizi biliyorlar. Mer­sis no sorduğun zaman kızıyorlar, suratına kapatıyorlar ama başkaları ile aynen devam.

Yerlisi de yabancısı da şansını deniyor

Whatsapp’tan dünyanın bir ucundan ara­yan numaralar, Irak’ta Saddam’ın paraları bana kaldı hadi kırışalım ama önden bir 3-5 cent ateşlemen lazım e-postaları, uluslara­rası organizasyon başkanı veya yatırım ban­kası CEO’su olduğunu iddia edenler, Uzak Doğu’dan sipariş almamız için şu pdf dos­yayı doldur deyip virüs gönderenler. Şu he­saba Bitcoin göndermezsen seni ifşa ederiz diyenler.

Yerlisi kadar yabancısı da sürekli şansını deniyor. Ve ilginç olan, hep bir adım önde olmaları ve açıkları bulmaları. Bunlar için Hollanda güzel bir uygulama yapmış. https://www.fraudehelpdesk.nl/ adresinde bu tarz dolandırıcılık, kandırma, sahteci­lik, oltalama, tehdit ve şantaj türündeki me­saj, gönderi ve içerikleri güncel olarak kont­rol etme şansına sahipsiniz. Yeni bir taneye denk geldiniz diyelim, bildirim yaptığınızda hemen doğruluğu kontrol ediliyor ve gere­kirse siteye konuluyor. Özel bir oluşum. An­cak bu tarz kamu veya özel oluşumlara daha fazla ihtiyaç var. Tüketicinin teyitli bilgiye ihtiyacı çok var.

Enflasyon, faiz, kur üçgeni

Yılsonu enflasyon verisi hedefe yakın gel­di. Linkler sene içindeki üçüncü revizyonun sonunda bağlandı. Mayıs 2023 seviyesine göre 1,5 yıl sonunda yüzde 12 oranında 2024 başındaki yüzde 33 hedefine göre yüzde 34,5 varyans ile güven aralığının üstünde.

Oysa 2024 yılında sürünen kur sisteminde asga­ri ücrete de herhangi bir artış yoktu, küre­selde emtia fiyatları da sakindi, kaldı ki ÜFE uzun zamandır TÜFE’nin altında seyredi­yor. Faiz de neredeyse yılın dörtte üçünde sabit ve yüzde 50 iken. Hizmet enflasyonu yüksek, atalet var söylemi dışında ana akı­mın ortodoks para politikasının savunduğu tüm argümanlar ters köşe yaptı.

TÜİK’ten sonra geçen hafta TCMB bloğundaki maka­le ile enflasyonda şirket kâr marjlarının et­kisi kabul edildi. Faiz indirim döngüsüne girişi, bu şekilde talep enflasyonundan çok şirket kâr güdümlü (satıcı) enflasyonun ka­bulünün yansıması olarak mı görmeli? Yok­sa endojen bir değişken faiz, mevcut enflas­yonun hedeften sapmasının bir fonksiyonu mu hâlâ? Sieron (2019) Research in Econo­mics makalesinde paranın farklı durumlara göre hem eksojen hem endojen olabileceği­ni yazıyor. Ekonomide ve finansta dogmalar üzerine Fama, Nobel ve Friedman örnekleri bildirim çıkıyor.