Tüketim ithalatında aylar sonra ilk düşüş

Geçen yıl ikinci yarıdan iti­baren uygulamaya konu­lan parasal sıkılaştırma esaslı ekonomik program kapsa­mında faiz rekor düzeye yükselti­lirken kurların stabil hale gelme­si ile TL’de yaşanan değerlenme, ekonominin üretim ayağına yö­nelik ara malı ithalatından sonra tüketime yönelik ürünlerin itha­latına da fren yaptırdı.

Merkez Bankası politika fa­izinin kademeli artışlarla yüz­de 8,5’ten yüzde 50’ye çıkarıldığı, TL’de dövize sepetine karşı değer­lenme yaşanan son bir yılda, ara malı ithalatında program öncesi başlamış olan düşüş ivmesi aylar itibarıyla hızlanarak devam etti. Tüketim malı ithalatında ise prog­ram öncesi dönemde aylar itiba­rıyla rekor düzeylerde yaşanan artışlar giderek hız kesti ve söz konusu ithalat ilk kez bu yıl tem­muzda yıllık bazda düşüşe geçti.

TL bir yılda yüzde 29 değerlendi

Son bir yılda toplam ithalat hacmi, en büyük bölümü oluştu­ran ara mallarındaki düşüşe bağlı olarak önceki bir yıllık dönemde­ki hacmin yüzde 8 altında kaldı. Tüketim malı ithalatında ise son aydaki düşüşe rağmen yıllıklan­dırılmış hacimlere göre yüzde 26 dolayında artış bulunuyor.

Merkez Bankası’nın, Türk lira­sının Türkiye’nin dış ticaretin­de önemli paya sahip ülkelerin para birimlerinden oluşan sepet karşısındaki ağırlıklı ortalama değerini nispi fiyat etkilerinden arındırarak elde ettiği Tüketici Fiyatları (TÜFE) bazlı Reel Kur Endeksi’ne göre temmuz ayında yüzde 1,5 değerlenen TL’de son bir yıldaki değerlenme yüzde 29’a ulaştı.

Reel kur endeksinin 2003 itibarıyla 100 kabul edilen, Tem­muz 2023’te 48,76’ya inmiş olan değeri, son 12 ayda sürekli yük­selerek Temmuz 2024 itibarıy­la 62,90’a kadar çıktı. Buna gö­re TL’nin döviz sepeti karşısın­daki değeri hala 2003’ün altında olmakla birlikte son bir yılda önemli oranda arttı.

Reel kur endeksi baz alınarak TL’nin döviz sepeti karşısındaki değeri Temmuz 2023 itibarıyla 100 kabul edilirse, bu yılın tem­muz ayı itibarıyla 129’a çıkmış bulunuyor.

İthalatta değerli TL etkisi

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) geniş ekonomik katego­rilerin sınıflaması (BEC) bazın­daki dış ticaret verilerine göre, üretime yönelik yapılan ve yıllar itibarıyla ithalat faturasında en büyük kalemi oluşturan ara ma­lı (hammadde) dış alımında son bir yılda aylar itibarıyla kesinti­siz olarak düşüş yaşandı.

2023’ün başlarında aylık 27 milyar dolara yakın düzeyleri gö­ren ara malı ithalatı, marttan iti­baren düşüşe geçmişti. Program döneminde ara malı ithalatı Tem­muz 2023 itibarıyla önceki yılın aynı ayına göre yüzde 4,7 düşüş­le 22,4 milyar dolar oldu ve izle­yen aylarda da süren düşüş trendi ile temmuzdaki aylık hacmin hep altında seyretti.

Ağustosta yıl­lık bazda yüzde 16,5 düşüşle 21,6 milyar ve eylülde 24,3’lük sert dü­şüşle 19,6 milyar dolara gerileyen söz konusu ithalatta son bir yılda aylar itibarıyla en sert düşüş ise yüzde 28,9’la bu yıl ocakta yaşan­dı. Söz konusu ithalat bu yıl ha­ziran ayında 17,4 milyar dolarla son üç yıllık dönemin aylık bazda en düşük düzeyine indi, temmuz ayında da yüzde 9,2 düşüşle 20,4 milyar dolar oldu.

Tüketim ithalatında ilk düşüş

Yeni ekonomik politikaların geçerli olduğu 2023’ün ikinci ya­rısından itibaren nihai tüketim mallarının aylık ithalatı ise gi­derek hız kesmekle birlikte, bu yıl temmuza kadar artış ivmesi­ni korudu.

Geçen yıl temmuzda yıllık bazda yüzde 99,6’la rekor bir ar­tış kaydederek 4,7 milyar dolarla en yüksek aylık düzeylerinden birini gören tüketim malı itha­latı, izleyen aylarda artmaya de­vam etti. Önceki yılın aynı ayla­rına göre ağustosta yüzde 44,1, eylülde yüzde 37,2 artan tüketim malı ithalatı, ekimde yüzde 78’le aylar itibarıyla yeni dönemin en yüksek ikinci artışını kaydetti.

İzleyen aylarda ise tüketim ma­lı ithalatında yıllık artışlar kıs­men hız keserek kasımda yüzde 39,7, aralıkta yüzde 26,7, bu yıl ocakta yüzde 13,6, şubatta yüzde 26, martta yüzde 19,4 oldu. Ni­sanda yüzde 34,1 artan tüketim malı ithalatı, yüzde 20,1 arttığı mayısta 5 milyar dolara yakla­şarak son bir yılın en yüksek ay­lık düzeyini gördü. Tüketim ma­lı ithalatında yıllık artış ivmesi haziran ayında yüzde 5’e düştü. Temmuz ayında ise söz konusu ithalat yüzde 3,1’le 25 ay sonra ilk kez düşüş kaydetti.

Ağustos 2023 başı ile bu yı­lın temmuz sonu arasındaki bir yıllık dönemde Türkiye toplam 343,8 milyar dolarlık ithalat ger­çekleştirdi. Toplam ithalat önce­ki bir yıllık döneme göre yüzde 8,1 azaldı. Ağustos 2022-Temmuz 2023 döneminde toplam ithalat 374 milyar dolar olmuştu.

Sanayi başta olmak üzere eko­nominin üretim ayağında kulla­nılan ve toplam pastada en büyük payı alan ara mallarının ithalatı bir yıllık dönemlere göre yüzde 15,8 düşüşle 284 milyar dolardan 239,2 milyar dolara geriledi. Yeni yatırım eğiliminin göstergesi ni­teliğindeki sermaye (yatırım) ma­lı ithalatının yıllık tutarı ise önce­ki bir yıllık döneme göre yüzde 8,1 artışla 52,5 milyar dolar oldu.

Temmuzdaki düşüşe rağmen tüketim malı ithalatının son bir yıldaki hacmi de önceki on iki ay­lık döneme göre yüzde 25,9 artış­la 51,8 milyar dolara ulaştı. Buna göre yıllık bazda tüketim malı it­halatı yatırım mallarını yakala­dı. Tüketim mallarının önceki bir yıldaki toplam ithalatta yüzde 11 olan payı, son bir yılda yüzde 15,1 olarak gerçekleşti.

Tüketim malı ithalatının üçte birden fazlasını ithal otomobiller oluşturuyor. Dayanıklı, yarı daya­nıklı ve dayanıksız tüketim mal­ları ile esası yiyecek, içecek olan işlenmiş ya da işlenmemiş ürün­ler, motor benzini ve hafif yağlar ve sanayiyle ilgisi olmayan araç ve gereçler bu kapsamda yer alıyor.