Tüketim harcamasında en yoksul beşte bir yüzde 9, en zengin beşte bir yü

Türkiye, son yıllarda milli gelirini hızla artırdı. Bu artışta, iki etken önemli rol oynadı. Etkenlerden biri, 2001 kriziyle birlikte dibe vuran ekonominin kendini toparlaması, üretimin canlanmasıydı. Bu artık biraz geride kalmışa benziyor. İkinci ve halen etkisi süren etken ise, bu süreçte gelen döviz sayesinde Türk parasının çok değerli seyrediyor olması. Türk parası cinsinden hesapladığımız milli geliri dövize çevirirken kullandığımız dolar kuru çok değersiz olunca, milli gelirimiz de, buna bağlı olarak kişi başına gelirimiz de çok büyük görünüyor. Yüksek görünen ve biraz da kağıt üzerinde kalan bu değerler, ortalamayı gösteriyor. Milli geliri hızla büyüyen bu ülkede gelir dağılımı nasıl seyrediyor ya da daha farklı ifade edersek, bu gelir dağılımının bir göstergesi olarak haneler, harcamalardan nasıl pay alıyor?

Yüzde 9'a yüzde 36.5

Türkiye İstatistik Kurumu'nun geçen hafta içinde açıkladığı 2007 yılı hanehalkı tüketim harcamaları verilerine göre, nüfusun en yoksul yüzde 20'lik kesimi, tüketim harcamalarından ancak yüzde 9 pay alabiliyor. Bu oran, 2006'daki yüzde 9.2'ye göre az da olsa azaldı.

İkinci yüzde 20'lik kesimin harcamalardan aldığı pay yüzde 13.4, üçüncü yüzde 20'lik kesimin payı ise yüzde 17.7 düzeyinde.

Dördüncü yüzde 20, nüfustaki payının üstüne çıkarak gelirden yüzde 23.3 pay alıyor. Son ve en zengin yüzde 20'nin payı ise yüzde 36.5 düzeyine çıkıyor.

Nüfusun en yoksul yüzde 20'lik kesimi ile en zengin yüzde 20'lik kesimi arasında, gelirden aldıkları yüzde 9 ve yüzde 36.5'lik paya göre 1'e 4'lük bir denge oluşmuş bulunuyor.

Harcama gruplarındaki fark

İlk ve son yüzde 20 arasında toplam harcamada 1'e 4 olan makas, bazı harcama gruplarında kapanıyor, bazılarında ise çok daha fazla açılıyor. En zengin ve en yoksul yüzde 20 arasında farkın en az olduğu harcama grubu, gıda ve alkolsüz içecekler. Bu harcama grubunda en yoksul yüzde 20'nin payı yüzde 13.3, en zengin yüzde 20'nin payı ise yüzde 28.2 düzeyinde. Yani, neredeyse 1'e 2 gibi bir denge var. Alkollü içecek, sigara ve tütünde de 1'e 2.4 gibi bir denge söz konusu.

Konut ve kira ile sağlık harcamalarındaki denge de 1'e 3.7 ve 3.8 ile hemen hemen aynı düzeyde bulunuyor.

Ulaştırma ile kültür ve eğlencede en yoksul ve en zengin gruplar arasındaki makas belirgin bir şekilde açılmaya başlıyor. İlk yüzde 20'lik grup, ulaştırma ile kültür ve eğlencede yüzde 5 pay alırken, en zengin yüzde 20'nin payı ulaştırmada yüzde 48'i, kültür ve eğlencede yüzde 49'u buluyor. 

Eğitimdeki fark 28 kat

TÜİK verilerinin en çarpıcı sonucu eğitim harcamalarında gözleniyor. Eğitim için yapılan harcamadan nüfusun en yoksul yüzde 20'lik grubu ancak yüzde 2.1 pay alabiliyor. İkinci yüzde 20'nin payı yüzde 5.1, üçüncü yüzde 20'nin payı yüzde 13.9, dördüncü yüzde 20'nin payı ise yüzde 17.3 düzeyinde. Nüfusun en zengin yüzde 20'lik kesimi ise, eğitim harcamalarından tam yüzde 61.5 pay alıyor.

Buna göre, en yoksul ve en zengin yüzde 20'lik grupların eğitim harcamalarından aldıkları pay arasında tam 28 kat fark bulunuyor.

2006 yılıyla kıyaslandığında, ilk yüzde 20'nin eğitim harcamalarındaki payının değişmediği, ancak son yüzde 20'lik grubun payının yüzde 53.9'dan yüzde 61.5'e fırladığı dikkati çekiyor.

Nüfusun en zengin yüzde 20'lik kesiminin, harcama grupları içinde en yüksek pay aldığı alan eğitim. Bu kesimin payı, yalnızca eğitim harcamalarında yüzde 50'yi aşıyor.

Yıllara göre durum

Bu köşede 18 Eylül'de gelir grupları itibariyle harcamalara ayrılan paydan söz etmiştik. Örneğin, nüfusun en yoksul yüzde 20'si, harcamasının yaklaşık yüzde 36'sını gıda ve alkolsüz içeceklere ayırmak durumunda kalıyor ve böylece, bu harcama grubunda ortalamada yüzde 24 olan oranın çok üstüne çıkıyordu.

Peki, geçmiş yıllara göre başlıca harcama grupları açısından nasıl bir gelişme oldu? Hemen belirtmek gerek, yüzde 20'lik grubun harcamalarında 2007 itibariyle yüzde 36 olan gıda ve alkolsüz içeceklerin payı, geçmiş yılların altında seyrediyor. Söz konusu pay, 2003 yılında yüzde 40.6'ya çıktıktan sonra düzenli olarak gerileme eğilimine girdi. Pay, 2004 yılında yüzde 40, 2005'te yüzde 37.8, geçen yıl yüzde 36.5, bu yıl da yüzde 35.8 oldu.

Gıda ve alkolsüz içeceklerin tüm hanelerin harcamalarındaki payında da 2003 yılından beri azalma gözleniyor.

Dilimler küçültülmeli

Harcamalardan hanelerin aldıkları payla ilgili verileri yüzde 20'lik gruplara göre izlemek, mutlaka bir fikir veriyor, ancak tabloyu daha gerçekçi görebilmek için yüzde 10'luk, hatta yüzde 5'lik gruplara göre de veri açıklanması gerekiyor. TÜİK'in 2007 verilerine göre, Türkiye'de 18 milyon 504 bin hane bulunuyor ve her yüzde 20'lik grupta 3 milyon 701 bin hane yer alıyor. Örneğin yüzde 5'lik gruplar anlamına gelen 925 binlik haneler üzerinden yapılacak bir çalışma, hanehalkı tüketim harcamalarına ilişkin daha doyurucu ve daha sağlıklı sonuçlar verecek. 

Gelire göre sıralı %20'lik gruplar itibariyle tüketim harcamalarının dağılımı, 2006-2007, Türkiye       (dikey %)

Harcama türleri       Gelire göre sıralı hanehalkı yüzdeleri

 Toplam    1. %20    2. %20    3. %20    4. %20    5. %20

 2006 2007   2006 2007   2006 2007   2006 2007   2006 2007   2006 2007

Toplam  100,0 100,0  100,0 100,0  100,0 100,0  100,0 100,0  100,0 100,0  100,0 100,0

Gıda ve alkolsüz içecekler 24,8 24,4  36,5 35,8  31,4 30,5  26,9 27,1  24,5 23,1  18,6 18,8

Alkollü içecek, sigara ve tütün 4,1 4,3  5,6 5,7  4,9 5,1  4,5 4,9  4,1 4,3  3,2 3,5

Giyim ve ayakkabı  5,9 6,0  5,3 5,0  5,3 4,8  5,9 5,7  5,9 5,6  6,2 7,0

Konut ve kira 27,2 28,4  28,3 27,7  29,5 31,1  29,4 29,8  28,0 30,6  24,4 25,5

Ev eşyası 6,2 6,0  5,4 5,6  5,9 5,6  6,7 5,8  6,8 6,1  5,9 6,2

Sağlık 2,2 2,3  2,4 2,5  2,2 2,5  2,1 2,2  2,0 2,2  2,3 2,3

Ulaştırma 13,1 11,0  5,5 6,2  7,0 7,6  9,1 8,9  12,2 11,2  19,7 14,2

Haberleşme 4,2 4,5  3,6 3,7  4,0 4,1  4,3 4,4  4,2 4,7  4,4 4,8

Kültür, eğlence 2,2 2,1  1,5 1,2  1,8 1,3  1,9 1,8  2,3 1,9  2,6 2,8

Eğitim hizmetleri 2,1 2,6  0,5 0,6  1,5 1,0  1,6 2,0  2,0 1,9  3,1 4,4

Otel, lokanta, pastane 4,2 4,3  2,6 2,8  3,5 3,2  3,8 4,1  4,2 4,1  4,9 5,4

Çeşitli mal ve hizmetler 4,0 4,2   2,8 3,3   3,1 3,2   3,9 3,4   3,9 4,2   4,7 5,1

Grubun en düşük aylık ortalama geliri (YTL) -  -  -  -  637 687  920 1015  1282 1424  1842 2043

Grubun en yüksek aylık ortalama geliri (YTL) -  -   637 687   920 1015   1282 1424   1842 2043    -  -

Gelire göre sıralı %20'lik gruplar itibariyle tüketim harcamalarının dağılımı, 2006-2007, Türkiye       (yatay %)

Harcama türleri       Gelire göre sıralı hanehalkı yüzdeleri

 Toplam    1. %20    2. %20    3. %20    4. %20    5. %20

 2006 2007   2006 2007   2006 2007   2006 2007   2006 2007   2006 2007

Toplam  100,0 100,0  9,2 9,0  13,3 13,4  17,8 17,7  23,2 23,3  36,7 36,5

Gıda ve alkolsüz içecekler 100,0 100,0  13,5 13,3  16,8 16,7  19,3 19,7  22,9 22,1  27,6 28,2

Alkollü içecek, sigara ve tütün 100,0 100,0  12,6 12,0  16,1 15,7  19,5 20,0  23,3 23,0  28,5 29,3

Giyim ve ayakkabı  100,0 100,0  8,3 7,5  11,9 10,8  17,7 16,8  23,1 21,9  39,0 43,0

Konut ve kira 100,0 100,0  9,5 8,8  14,4 14,6  19,2 18,6  23,9 25,1  32,9 32,8

Ev eşyası 100,0 100,0  8,0 8,4  12,7 12,5  19,1 17,1  25,5 23,9  34,7 38,1

Sağlık 100,0 100,0  10,2 9,6  13,5 14,3  17,4 17,1  20,8 22,5  38,1 36,5

Ulaştırma 100,0 100,0  3,9 5,1  7,1 9,2  12,3 14,4  21,5 23,8  55,3 47,5

Haberleşme 100,0 100,0  7,8 7,5  12,6 12,2  18,1 17,2  23,1 24,4  38,4 38,7

Kültür, eğlence 100,0 100,0  6,3 5,1  10,8 8,5  15,7 15,6  24,2 22,0  43,0 48,9

Eğitim hizmetleri 100,0 100,0  2,1 2,1  9,5 5,1  12,9 13,9  21,6 17,3  53,9 61,5

Otel, lokanta, pastane 100,0 100,0  5,8 5,7  11,1 9,9  16,4 16,7  23,7 22,1  43,0 45,7

Çeşitli mal ve hizmetler 100,0 100,0   6,3 7,1   10,3 10,3   17,4 14,6   22,6 23,3   43,4 44,7