Tüketim harcamalarında krizin öncü izleri

Türkiye İstatistik Kurumu’nun hanehalkı tüketim harcamaları istatistiklerine göre farklı kesimlerden ailelerin harcama miktar ve kalıplarında geçen yıl ortaya çıkan değişimleri incelemeye devam ediyoruz. Geçen hafta yüzde 20’lik gelir dilimlerine göre farklılıkları ele almıştık. Bugün hanehalkı sorumlusunun temel gelir kaynağına göre harcamaların nasıl değiştiğine bakacağız.

Temel geçim kaynağına göre farklı kesimlerden hanelerin tüketim miktar ve kalıplarında 2018’de ortaya çıkan değişimler, yılın ikinci yarısında etkisini göstermeye başlayan ekonomik daralmanın etkilerini yansıtıyor.

Verileri bu gözle incelediğimizde öne çıkan sonuçlar şunlar:

* Hane başına ortalama tüketim harcaması en yüksek kesim, kira, faiz ve menkul kıymet geliriyle geçinen rantiyeler. Bu kesimde hane başına ortalama harcama Türkiye ortalamasının 1.5 katından fazla. Rantiyeleri, ortalamanın yüzde 30 üzerinde harcama yapan müteşebbisler izliyor. Ücretlilerin harcama düzeyi ortalamanın yüzde 6 üzerinde. Emekliler ise ortalamanın yüzde 82.5’i kadar bir harcama düzeyine sahip.

* Toplam hanehalkı tüketim harcamalarında hem emekçilerin hem de müteşebbislerin payı azalırken, emeklilerle rantiyelerin payı artmış. Emekçi hane sayısı ortalamanın üzerinde artarken, toplam tüketimden aldığı payın azalması, ücretler genel düzeyinde bir gerilemenin işareti. Müteşebbis geliriyle geçinenlerin tüketimden aldığı payın azalması ise iflaslar ve kepenk kapatmalar ile bu kesimdeki hane sayısının azalmanın bir sonucu. Emeklilerin tüketim payındaki artış ise artan işsizlik karşısında emekli geliriyle geçinmek durumunda kalan ailelerin sayısındaki artışı yansıtıyor.

* Hanehalkı başına ortalama tüketim harcamasındaki reel değişimlere baktığımızda en dikkat çeken gelişme ücret, maaş ve yevmiye ile geçinen hanelerin ortalama tüketiminin reel olarak yüzde 2.34 küçülmüş olması. Ekonomi yüzde 2.57 büyürken hane başına tüketim harcaması reel olarak daralan tek kesim emekçiler. 12 aylık ortalama enflasyona göre hane başına tüketim harcaması en fazla artan kesim ise yüzde 4.43 ile müteşebbisler.

* Müteşebbis geliriyle geçinen hanelerin harcamalarının, diğer toplum kesimlerinden çok daha hızlı artması gerçeği, sayfadaki grafikte de görüldüğü gibi özellikle 2011 sonrasında aşırı boyuta ulaşmış. Ekonomideki kırılganlıkların arttığı yıllarda, diğer kesimlerin harcamalarındaki artış hızı kesilirken, hatta durgunluk yaşarken, müteşebbis geliri ile geçinen hanelerin harcamalarındaki reel artış vites yükselterek hızlanmış.