Tüketiciler 2024’ün de vergi rekortmeni

Uygulanan ekonomik program kapsamın­da çeşitli düzenleme­lerle “vergiyi tabana yayma” çalışmalarına devam edilen 2024 yılında 7 trilyon lirayı aşan vergi gelirinin üçte iki­lik bölümü, dar ve sabit gelir­lilerden oluşan tüketiciler­den elde edildi. Geçen yıl de­vam eden vergi artırımları ve tahsilatta artan etkinliğe rağ­men rekor bütçe açığı verilir­ken, bütçenin ana gelir kayna­ğı olan vergi pastasında terazi tüketiciler aleyhine; gelir, kar ve servet sahibi kesimler lehi­ne biraz daha bozuldu.

Hazine ve Maliye Bakanlı­ğı’nın açıkladığı verilere gö­re 2024 yılında vergi tahak­kuku yüzde 55,9 artışla 8 tril­yon 367,6 milyar lira olurken, tahsilat ise yüzde 62,3 ile daha yüksek oranda artarak 7 tril­yon 304,9 milyar lirayı buldu. 2023’te yüzde 83,9 olan tahsi­latın tahakkuka oranı 2024’te 3,4 puan artarak yüzde 87,3’e çıktı.

Geçen yıl tahsil edilerek Maliye’nin kasasına giren ver­ginin 4 trilyon 807,2 milyar li­ralık bölümü, satın alınan mal ya da hizmetin fiyatının için­de yer alan, yüklenicisi nihai tüketiciler olan ve devletin başlıca finansman kaynağını oluşturan “dolaylı” vergiler­den elde edildi. Gelir, kar ve servet sahiplerinden alınan “doğrudan” vergilerde yıl­lık tahsilat ise 2 trilyon 496,8 milyar lira olarak gerçekleşti.

Buna göre geçen yıl vergi pastasının yüzde 65,8’ini do­laylı, yüzde 34,2’sini doğru­dan vergiler oluşturdu. Başka deyişle toplanan her 100 TL verginin 65,80 TL’sini KDV, ÖTV vb. adlar altında tüketi­ciler, 34,20 TL’sini gelir, kar ve servet sahipleri ödedi. Do­laylı vergilerde yıllık tahsilat önceki yıla göre yüzde 63,7 ar­tarken, doğrudan vergilerde yüzde 60,4’le daha düşük bir artış yaşandı.

Gelir düzeyine bakılmak­sızın herkesten aynı tutar­da alındığı için vergi adale­tini bozan dolaylı vergilerin 2022 yılında yüzde 61,8 olan, 2023’te yüzde 65,2’e yükselen pastadaki payı, 2024 yılında 0,6 puan daha artarak yüzde 65,8’e çıktı.

Pastanın yarısı iki tüketim vergisinden

2024 yılı boyunca; dahilde üretilip satılan ürünlerin tü­ketiminden elde edilen KDV, önceki yıla göre yüzde 96,4 artışla 992,6 milyar ve ithal ürünlerden alınan KDV de yüzde 40,5 artışla 1 trilyon 333,9 milyar lira oldu. Dahilde ve ithalden alınan KDV tahsi­latı yıllık toplam vergi geliri­nin üçte birini oluşturdu.

Lüks ve sağlığa zararlı ola­rak tanımlı ürünlere uygula­nan, ancak halkın büyük bö­lümünün günlük yaşamında tükettiği birçok ürünün fiya­tının içinde yer alan ÖTV’de 2024 yılı tahsilat tutarı da yüzde 56,4 artışla 1 trilyon 451,3 milyar liraya ulaştı. Böylece KDV ve ÖTV olmak üzere iki dolaylı vergi kale­minden bir yılda elde edilen gelir 3 trilyon 777,8 milyar li­raya ulaşarak, toplam vergi gelirinin yüzde 51,8’ini mey­dana getirdi.

ÖTV’nin kaynağı otomotiv

Sıfır motorlu taşıt satışla­rından yapılan tahsilat tuta­rı, önceki yıla göre artış ora­nı yüzde 21,8’de kalmakla bir­likte ÖTV gelirinin en büyük bölümünü oluşturmaya de­vam etti. En hızlı artış ise yüz­de 130,3’le akaryakıt ve doğal gazdan alınan ÖTV’de gerçek­leşti.

2024 yılında ÖTV’de ürün bazında tahsilat tu­tarları şöyle:

-Sıfır motorlu taşıt satışla­rından 537,6 milyar TL

-Akaryakıt ve doğal gaz tü­ketiminden 398 milyar TL

-Sigara ve diğer tütün ma­mulleri tüketenlerden 309,3 milyar TL

-Alkollü içki tüketenler­den 105 milyar TL

-Kolalı gazoz satışlarından 11,9 milyar TL

-Dayanıklı tüketim malla­rı ve diğer ürünlerden toplam 89,5 milyar TL.

Bankacılık vergilerinde rekor artış

Dolaylı vergi niteliğindeki tahsilatlar içinde en yüksek oranlı artış ise Banka ve Sigor­ta Muameleleri Vergisi’nde (BSMV) yaşandı. BSMV tah­silatı geçen yıl yüzde 158,8 ar­tışla 343,5 milyar liraya ulaştı. Bütçe başlangıç hedeflerinde 214,1 milyar lira olarak bekle­nen yıllık BSMV tahsilatının bunu yüzde 60,4 oranında aş­tığı dikkati çekti.

Gelir Vergisinin yüzde 93’ü bordroludan

Geçen yıl Türkiye’nin itha­latı hız keserken, nihai yük­lenicisi tüketiciler olan ithal ürünlerdeki Gümrük Vergi­si’nde tahsilat tutarı buna rağ­men önceki yıla göre yüzde 59,6 artışla 227,2 milyar lira oldu. “Dolaylı vergi” niteliğin­deki diğer kalemlerde yıllık tahsilat tutarları da ehliyet, pasaport gibi resmi evraktan alınan harçlarda 207 milyar, Damga Vergisi’nde 147,8 mil­yar, Şans Oyunları Vergisi’n­de 36,7 milyar, Özel İletişim Vergisi’nde 30,7 milyar, Dijital Hizmet Vergisinde 21 milyar, Konaklama Vergisi’nde 11,1 milyar lira olarak gerçekleşti.

Doğrudan vergiler kapsa­mında ise en büyük gelir kale­mini 1 trilyon 527,6 milyar lira ile Gelir Vergisi oluştururken, bunun 1 trilyon 426,6 milyar lira ile tamamına yakınını, me­mur maaşları ve özel sektör ça­lışanlarının ücretleri üzerin­den kaynağından yapılan Ge­lir Vergisi Tevkifatı oluşturdu. Önceki yıla göre yüzde 123,1 artış kaydeden söz konusu tah­silat, Gelir Vergisi’nin yüzde 93,4’ünü, toplam vergi gelirle­rinin ise yüzde 19,5’le yaklaşık beşte birini oluşturdu.

Ticari kazanç, zirai ka­zanç, serbest meslek kazan­cı, menkul sermaye iradı ve gayrimenkul sermaye ira­dı elde edenlerden beyana dayalı, basit usulde ve geçi­ci nitelikte tahsil edilen top­lam Gelir vergisinde ise yıllık tahsilat sadece 101 milyar li­ra oldu ve vergi pastasına sa­dece yüzde 1,4 katkı yaptı.

Şirketlerin ödediği 890 milyar

Doğrudan vergi denince ilk akla gelen Kurumlar Vergisin­de ise 2024 yılında tahakkuk 1 trilyon lirayı aşarken tahsi­lat 890,2 milyar lira düzeyin­de kaldı. Anonim, limitet ve ko­mandit niteliğinde kurulmuş tüm sermaye şirketleri ile koo­peratifler, iktisadi kamu kuru­luşları, yabancı iktisadi kamu kuruluşları, dernek veya vakıf­lara ait iktisadi işletmeler ve iş ortaklıklarının mükellefi oldu­ğu Kurumlar Vergisi tahsila­tı önceki yıla göre sadece yüz­de 13,2 arttı. Bu alandaki tah­silatın 2023’te yüzde 17,5 olan toplam vergi gelirindeki payı geçen yıl yüzde 12,2’ye düştü. 2024’teki Kurumlar Vergisi ge­liri, başlangıçta yılın tümü için öngörülen 1,3 trilyon liralık tahsilat hedefinden yüzde 30 daha düşük gerçekleşti.

 Mülkiyet vergilerinin payı % 1,1’e indi

 Doğrudan nitelikteki “mülkiyet üzerinden alınan” vergilerde 2024 yılında gerçekleşen tahsilat da 79 milyar lira ile önceki yıla göre sadece yüzde 6 arttı. Bu kapsamda; Motorlu Taşıtlar Vergisinde (MTV) uygulanan ek MTV dolayısıyla önceki yıl 70,3 milyar liraya ulaşan yıllık tahsilat 2024’te sadece yüzde 3,2’lik bir artışla 72,5 milyar lira oldu. Veraset ve İntikal Vergisinde tahsilat geçen yıl yüzde 52 artışla 6,4 milyar olurken, Değerli Konut Vergisinde tahsilat 83 milyon lira ile sembolik kaldı. Mülkiyet üzerinden alınan tüm vergilerin toplam pastada 2023’te yüzde 1,7 olan payı 2024’te yüzde 1,1’e geriledi.