TÜFE’de söz Türkiye İstatistik Kurumu’nda

Herhangi bir aydaki fiyat artışı örneğin yüzde 1 açıklansa, vatandaş genel olarak "Ne yüzde 1'i, en az yüzde 5" der. Hele hele son iki ayda olduğu gibi negatif oran açıklandı mı, buna inanan adeta neredeyse hiç çıkmaz.

Tüketici fiyatları endeksi tüm hanelerin harcamasını bire bir ölçebilen bir endeks değil, olamaz da. TÜİK tarafından son dönemdeki eleştiriler üstüne önceki gün yapılan açıklamada da değinildiği gibi 2018 itibarıyla TÜFE'de 407 mal ve hizmet kapsandı.

Bunların içinde hanelerin çok az kullandığı, bazı hanelerin hiçbir zaman kullanmadığı mal ve hizmetler de var. Örneğin otomobil gibi, örneğin uçak bileti gibi ve örneğin kira harcaması gibi. Kendi evinde oturup hiç kira ödemeyen de var ama biliyoruz ki kira Türk halkı için önemli bir gider kalemi.

Tüketici fiyat endeksi her hanenin ayrı ayrı harcamasının fiyatındaki değişimi değil, Türkiye'deki tüm hanelerin toplam harcamasındaki değişimi ölçüyor

TÜİK'in açıklaması

Tüketici fiyatlarının kasım ve aralık aylarında peş peşe gerilemesi, TÜFE'ye daha bir kuşkuyla bakılmasına, hesaplamayı yapan TÜİK'in de giderek çok tartışılmasına yol açtı.

Ekonomi yönetimin de bu tartışmalara tuz biber eken hataları yok değil. O konuya da ayrı bir başlıkta değineceğiz.

Fiyatlardaki gerilemeyle başlayan eleştiriler karşısında TÜİK sonunda sessizliğini bozdu ve önceki gün bir açıklama yaptı. Açıklamada TÜFE'nin hesaplanma yöntemine değiniliyor ve eleştirilerle ilgili olarak şu görüşlere yer veriliyor:

"2018 yılında endeks sepetinde yer alacak ürünler ve ağırlıklara ilişkin çalışmalar 2018'in ocak ayında tamamlanmıştır. 2018 sepetinde takip edilen iş yerlerinin ekim ayında Kurum Başkanlığı tarafından değiştirilmesi ve iki firmaya kaydırılması gibi bir durum kesinlikle söz konusu değildir. 2018 ocak ayında belirlenen sepet, ağırlıklar ve iş yeri seçimine yönelik metodolojide herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.

TÜFE hesaplamalarında iş yerlerinin tespitinde yoğun alışveriş yapılma kriteri esastır. 2019 yılına kadar iş yeri tespiti bölge müdürlüklerimizin gözlemlerine dayanmaktaydı. Ancak 2019 yılı TÜFE hesaplamalarında kullanılacak iş yerlerinin belirlenmesinde perakende sektöründe yer alan marketler ve giyim mağazalarının Gelir İdaresi Başkanlığı'ndan alınan ciro payları kullanılmış; bu şekilde en çok satış yapan iş yerlerinden fiyat derlenmesi planlanmıştır. Böylece tüketicilerin yoğun olarak tercih ettiği iş yerleri uluslararası normlara daha uygun bir şekilde ciro büyüklükleri dikkate alınarak belirlenmiştir. Bu kapsamda 2019 yılında fiyat derlenecek iş yeri sayıları ciro tabakalaması ile belirlemiş ve iş yeri sayısı ve fiyat sayısı (örnek hacmi) artırılmıştır. Bu iş yerlerinden 2019 sepetine temel oluşturacak şekilde aralık ayında fiyat derlenmeye başlanmıştır.

TÜFE kapsamında fiyat derleme sıklığı piyasadaki fiyat gelişimini yansıtacak şekilde yapılmaktadır. Fiyat hareketliliği yüksek olan ürünlerde daha sık aralıklarla fiyat derlenmektedir. Buradaki amaç düşük fiyatı kaydetmek olmayıp yükselen ya da düşen bütün fiyatları kaydetmektir. Uygulama zorlukları olmazsa ayın tüm günlerinin ve işlemlerinin (alışverişlerin) kapsanması hedeflenmektedir. TÜFE hesaplamalarının modernleştirilmesi çalışmaları kapsamında fiyat hareketliliğini daha duyarlı bir şekilde verebilmek için ayın tüm günlerini ve tüm satışları içeren barkod verisi kullanılarak işlem hacmine göre ağırlıklandırılmış fiyatların kullanımı TÜİK tarafından bir ARGE projesi olarak yürütülmektedir.

Otomobil ve elektronik eşyalar TÜFE sepetinde 2003 yılından bu yana kapsanmaktadır. Fiyatı 2018 ve öncesinde sadece Ankara'dan derlenen bu ürünlerin, bölgesel fiyat farklılığını yansıtmak amacı ile 2019 yılında tüm Bölge Müdürlükleri tarafından derlenmesi planlanmıştır. Bu kapsamda 2019 yılı endeks hesaplamalarına baz oluşturmak üzere aralık ayı fiyatları derlenmiştir. Yani 2018 yılında sepette yer alan, 2019 yılında da yer alması öngörülen bu ürünlerin fiyatlarının tüm Bölge Müdürlüklerinden derlenmesi amaçlanmıştır.

2019 yılı çalışmaları kapsamında yapılan yenilikler; ciro büyüklükleri gibi daha objektif kriterler kullanılarak iş yeri seçiminin yapılması, otomobil ve elektronik eşya gibi sadece Ankara'dan derlenen maddelerin fiyatlarının Bölge Müdürlüklerinin tamamına dağıtılması, iş yeri sayısının ve fiyat sayısının bu çerçevede artırılmasıdır. 2019 yılında kullanılacak sepet için aralık ayında fiyat derleme çalışmaları da bu kapsamda yürütülmüştür.

TÜFE bu alanda dünyada yayımlanan en şeffaf veriler arasında yer almaktadır. Bu kapsamda yayımlanan verilere bakıldığında kasım ve aralık aylarında enflasyonun ana belirleyicisi vergi düzenlemesi ve döviz kurundaki iyileşmedir.

Başkan yardımcısı atamasında büyük zamanlama hatası

Düşük gelirli vatandaşın harcamasında gıda tabii ki ön planda. Sonra zorunlu kılık kıyafet, elektrik, su, barınma ve ısınma gibi harcamalar geliyor.

Ne var ki vatandaş, hesaplamada bir sorun olmadığı halde, TÜFE'nin vergi indiriminden kaynaklanan otomobil, beyaz eşya ya da mobilyadaki ucuzlamanın etkisiyle geriliyor olmasını inandırıcı bulmuyor. Aynı şekilde benzin fiyatı düştüğü için ortaya çıkan gerilemeye "Benzin mi içiyoruz" diye yaklaşabiliyor.

Ama sanki bu eleştiriler yetmiyor, ekonomi yönetimi de öyle zamanlama hataları yapıyor ki, eleştirilerin üstüne adeta benzin döküyor.

Bu köşede 10 Eylül'de yazmıştık, TÜİK'teki şu başkan yardımcısı değişikliğindeki zamanlama hatasını. TÜFE'nin Eylül ayında yüzde 6.30, YİÜFE'nin yüzde 10.88 arttığının açıklandığı 3 Ekim’de tutup başkan yardımcısını değiştirmekten daha büyük bir hata olabilir mi?

Görevden alınan "enflasyonu doğru açıklayan kahraman" oluyor, yerine gelen de anında "enflasyona müdahale edecek kişi" olarak görülmeye başlanıyor.

Daha önce de vurgulamıştık. Hani davul kabinenin boynunda, tokmak başkalarının, örneğin muhalefetin elinde olsa ancak bu kadarı yapılabilir; ancak böylesine kötü bir zamanlamayla hareket edilebilirdi.

Yeni başkan yardımcısının Enerji Bakanlığına bağlı bir genel müdürlükten gelmesi de işin tuzu biberi adeta.

Eski Enerji Bakanı Berat Albayrak'tı, TÜİK nereye bağlı, Hazine ve Maliye Bakanlığına, yani bir anlamda Berat Albayrak'a.

"Demek ki" deniliyor, "Berat Albayrak TÜİK'in fiyat endeksleri biriminin başına kendi adamını getirdi, artık bundan sonra fiyat endeksleriyle oynanacak"...

Yeni başkan yardımcısı göreve geldikten sonra ekim ayında TÜFE'nin yüzde 2.67 arttığının üstünde kimse durmuyor. Herkes daha düşük oranlara dikkat kesilmişti, düşük oran ne ki, bir de iki ay peş peşe negatif oran gelince TÜİK tümden zan altında kalmış oldu.