Trilyonluk vergi davasını Apple niçin kaybetti?

Geçtiğimiz hafta, Avrupa Birliği Adalet Divanı (ABAD), İrlanda’nın Apple’a devlet yardımı yasağına aykırı şekilde vergi avantajı sağladığına karar verdi (C-465/20, t.10.09.2024). Karar neticesinde, Apple İrlanda’da 13 milyar euro vergi ödeyecek.

Devlet yardımı yasağı nedir?

AB kendi içinde tek pazar olduğundan, temel kural bu iç pazarda bütün işletmelerin eşit koşullarda yarışmasıdır. Avrupa Birliği’nin İşleyişine Hakkında Antlaşma gereğince, “bir üye devlet tarafından veya devlet kaynakları vasıtasıyla herhangi bir şekilde verilen ve belirli teşebbüsleri veya belirli ürünlerin üretimini kayırarak rekabeti bozan veya bozma tehlikesi yaratan her türlü destek, üye devletler arasındaki ticareti etkilediği ölçüde, iç pazarla bağdaşmaz”. Devlet tarafından veya devlet kaynaklarıyla verilen desteklerin başında ise, “vergi” gelir. Daha az ya da hiç vergi yoluyla belli bir işletmenin ya da belli bir ürünün üretiminin kayrılması, eşit koşullar altında yapılması gereken rekabeti bozar. Neticede, işletme bakımından vergi bir maliyet unsurudur, bir işletmenin diğerlerinden daha az vergi ödemesine yönelik kurallar haksız rekabet yaratırlar. Bu nedenle de, kural olarak yasaktır (devlet yardımı yasağı). Yasağın söz konusu olması için desteğin; (i) “seçici” olması, (ii) devlet tarafından verilmesi ya da devlet kaynaklı olması, (iii) üye devletler arasındaki ticareti olumsuz etkilemesi, (iv) iç pazardaki rekabeti bozması, yani haksız rekabet yaratması gerekir. Burada, özellikle “seçicilik” unsuru çok önemlidir.

Apple Şirketler Grubu’nun yapısı ve aralarındaki işlemler

ABAD’ın kararını iyi anlayabilmek için, öncelikle olayların geçtiği dönemde Apple Grubu’nun hukuki yapısına ve grup içindeki ilişkilere bakmak gerekir. 1976 yılında Cupertino’da (ABD) kurulan Apple Grubu, Apple Inc. ve bu şirket tarafından kontrol edilen tüm kuruluşlardan oluşmaktadır. Grup içinde, Apple Operations International Ltd (AOI) Apple Inc.’in, Apple Operations Europe Ltd (AOE) AOI’nin, Apple Sales International Ltd (ASI) ise AOE’nin %100 bağlı ortaklığıdır. ASI ve AOE İrlanda’da kurulmakla birlikte orada vergi mükellefi değildir, İrlanda’da şubeleri bulunmaktadır. ASI ve AOE’nin yönetim kurulu üyelerinin çoğunluğu Apple Inc. çalışanı olup, Cupertino’da görev yapmaktadır. Apple Inc. ile ASI ve AOE arasında bir maliyet paylaşım anlaşması vardır. Anlaşma özellikle Apple Grubu’nun ürünlerinin teknolojik araştırma ve geliştirme masraflarını kapsamaktadır. Fikri mülkiyet hakları dahil olmak üzere anlaşmaya konu gayrimaddi varlıkların resmi sahibi Apple Inc.’dir. Ancak Apple Inc., Apple Grubu’nun fikri mülkiyet haklarıyla ilgili olarak, başta Amerika kıtası dışındaki bölgelerde ürünlerin üretimi ve satışı olmak üzere ASI ve AOE’ye ücretsiz lisanslar vermiştir. Ayrıca, Apple Inc. ile ASI arasında bir pazarlama hizmetleri anlaşması vardır: Apple Inc., ASI için pazarlama stratejileri oluşturup, satış hizmetleri vb. sağlayacak, karşılığında kendisine, “oluşan makul masraflarına” kâr marjı eklenmiş bir yüzde üzerinden bir ücret ödenecektir.

ABAD kararı: Seçici devlet yardımı var!

İrlanda Vergi İdaresi, 1991 ve 2007 yıllarında, ASI ve AOE’nin İrlanda’daki şubelerinin ticari faaliyetlerinden elde edilen kârın vergilendirilmesinde kullandıkları yöntemleri onaylar. Böylece, ASI ve AOE tarafından tutulan fikri mülkiyet lisanslarının kullanımından elde edilen kazançlar, bu şirketlerin yönetim merkezlerinin İrlanda dışında bulunması ve fikri mülkiyet lisanslarının yönetiminin Apple Grubu’nun ABD’deki kararlarına bağlı olması gerekçesiyle vergi matrahından çıkarılır. Ancak ABAD, 2016 tarihli Avrupa Komisyonu kararına paralel şekilde, İrlanda’nın bu kararlarıyla 1991’den 2014’e kadar Apple Grubu’na ait şirketlere “seçici” vergi avantajı sağladığına ve bunun bir devlet yardımı olduğuna karar verdi. ABAD’a göre, ASI ve AOE’nin İrlanda’daki şubelerinin faaliyetleri, İrlanda Hukuku gereğince, Apple Grubu’nun diğer şirketleriyle (örn. ABD’deki ana şirketle) değil, ASI ve AOE’nin diğer birimleri, özellikle İrlanda’da bulunmayan yönetim merkezlerinin faaliyetleriyle karşılaştırılmalıdır. ABAD’a göre, ASI ve AOE tarafından tutulan fikri mülkiyet lisansları ve Apple ürünlerinin ABD dışındaki satışlarından elde edilen kazançlar, vergisel olarak İrlanda’daki şubelere aittir. İrlanda’nın kararlarıyla İrlanda’daki vergi matrahı normal vergilendirmede olması gerekenden aşağıya indirilmiştir.

ABAD kararı, bir ABD devine karşı vergi yoluyla haksız rekabeti engellemeye yönelik ciddi darbe vurması bakımından oldukça önemlidir