Traktörde yeni dönem, yeni yatırımlar
Tarımsal üretimin vazgeçilmez üretim aracı olan traktör sektöründe hareketli günler yaşanıyor. Yapılan mevzuat değişiklikleri ile 2018’de sektörde yeni bir dönem başlayacak.
Türkiye, traktörde dünyanın en büyük dördüncü pazarı. Son dönemde dünyanın dev firmaları Türkiye’de traktör üretmek için yatırım kararlarını peş peşe açıkladı. Sektörde yeni satış ve işbirlikleri bekleniyor. Yaşanan gelişmeler ışığında traktör pazarı yabancı sermayenin eline mi geçiyor? yorumları yapılıyor.
Bu soruya yanıt vermek için traktör sektörünü ve son dönemde yaşanan gelişmelere bakalım:
1- Modern tarıma geçişin ve tarımsal üretimin vazgeçilmez aracı olduğu kadar,diğer ülkelerden farklı olarak kırsalda statünün, gücün simgesi ve aynı zamanda en önemli ulaşım aracı. Bu nedenle Türkiye’de traktörün kullanım süresi bir çok ülkeden yüksek.
2- Traktör sadece tarımsal üretimde kullanılmıyor. Aynı zamanda yerel yönetimler tarafından taşıma, çöp toplama,yol yapımı ve benzer hizmetlerde de kullanılıyor. Yapılan tahminlere göre, kullanımda olan 1 milyon 700 binden fazla traktörün 1 milyon 200 bini tarımda kullanılıyor. Diğerleri yerel yönetimler veya başka sektörler tarafından kullanılıyor.
İlk traktör Adana’ya geldi
3- Türkiye’de ilk traktör Adana Belediyesi tarafından 1907’de İngiltere’den satın alındı. Türk Tarım Alet ve Makinaları İmalatçıları Birliği (TARMAKBİR) verilerine göre, 1914 yılında Türkiye’de sadece 4 traktör vardı ve üçü Adana’daydı.
4- Henüz cumhuriyet ilan edilmeden 17 Şubat 1923’te İzmir’de yapılan İktisat Kongresi’nde Mustafa Kemal Atatürk tarımda makineleşmenin önemine dikkat çekti. Kongrede ziraat alet ve makinelerine yönelik imalathanelerin açılması, traktör ve diğer tarım alet ve makinelerine gümrük vergisi uygulanmaması gibi esaslar kabul edildi. Kongre sonrası 1926’da Resmi Gazete’de yaymlanan kanunla çiftçiler traktör, motorlu pulluk, biçerdöver, kamyon, ve sarf edecekleri petrol, benzin, kömür için vergiden muaf tutuldu. Bu çerçevede 1924 yılında Tarım Bakanlığı tarafından 221 adet traktör ithal edilerek üreticilere dağıtıldı.
5- Tarımda kullanılan her türlü alet ve makineleri yurt içinden ve yurt dışından temin etmek, yurt içinde imal etmek, sanayi tesisleri kurmak için 1943 yılında Türkiye Zirai Donatım Kurumu (TZDK) kuruldu. Bir yıl sonra kanunla iktisadi devlet kuruluşu haline getirildi. Bu çalışmalar kapsamında “Başak” adlı yerli traktör üretiminin yanı sıra, çok çeşitli tarım makinaları imalatı yapan TZDK, 2003 yılında özelleştirildi.
Marshall yardımı ile traktör sayısı hızla arttı
6- Amerika Birleşik Devletleri tarafından 2. Dünya Savaşı sonrası 1947 yılında önerilen “Avrupa Kalkınma Program” kapsamında “Marshall Planı” uygulanmaya başlanması ile tarım alet ve makineleri sayısı hızla arttı. Marshall yardım programı ile 1948 yılında 1.756 adet olan traktör sayısı, 1949 yılında 9 bin 170’e (bazı kaynaklara göre 11 bin 729), 1952 yılında 31 bin 415’e, 1965 yılında 54 bin 668’e yükseldi. Marshall Planı çerçevesinde getirilen ilk traktörler Koç Ticaret tarafından getirilen Oliver marka traktörlerdi.
7- İlk traktör fabrikası 1955 yılında Ankara’da Minneapolis-Moline Türk Traktör ve Ziraat Makineleri adı altında açıldı. Amerikan yardımları çerçevesinde Türkiye’de Ankara Gazi’de Atatürk tarafından kurulan uçak üretim ve bakım fabrikasının kapatılarak yerine kurulan bu fabrikada Minneapolis-Moline firmasının traktörlerinin montajı yapılmaya başlandı. 1960’lı yıllardan itibaren traktör üretiminde,satışında önemli gelişmeler kaydedildi.
8- Günümüzde Türkiye, 30 firma ve 40 markanın olduğu dünyanın en büyük 4. pazarı konumuna geldi. Resmi verilere göre, kayıtlı traktör sayısı 1 milyon 758 bin. 2016 yılında 66 bin 915 adet traktör üretimi ile rekor kırıldı. Aynı yıl 110 ülkeye 339 milyon dolar değerinde traktör ihraç edildi. Bu ihracatın yaklaşık yarısı traktör sanayinin en gelişmiş ülkesi Amerika Birleşik Devletleri’ne yapıldı. İhracatın yaklaşık yüzde 15’i de İtalya’ya gerçekleşti. Türkiye’ye 2016 yılında yapılan traktör ithalatı ise 390 milyon dolar oldu. Aynı yıl Türkiye’de 70 binin üzerinde traktör satışı gerçekleşti.
Yeni dönem yeni yatırımlar
9- Yapılan mevzuat değişiklikleri ve getirilen ek vergiler nedeniyle Türkiye’de traktör sektörü için 2018’de yeni bir dönem başlıyor. İthalata yönelik alınan tedbirle, traktör ithalatında tip onayı yerine ithal edilen ülkedeki emisyon seviyesi şartı uygulanacak. 1 Ocak 2018 itibariyle örneğin Avrupa Birliği’nden ithal edilecek traktörün emisyon seviyesi Avrupa’daki emisyon seviyesi ile aynı olması gerekiyor.
10- İthalatı zorlaştıran üretimi cazip kılan yeni uygulamalar, ithalatçıları Türkiye’de yatırım yapmaya yöneltti. Türkiye gibi büyük bir pazarı kaybetmek istemiyorlar. Bu çerçevede, İtalya’nın 135 yıllık traktör şirketi Argo Tractors, Landini traktörlerini üretmek için Anadolu Grubu ile anlaştı. Uzun yıllardır Landini markasının Türkiye distribütörü olan Anadolu Motor, Argo Tractors ile birlikte 50-75 beygir arası yeni modelleri Türkiye’de üretecek. İlk yıl bin adet traktör üretilmesi planlanıyor. Hindistan merkezli ve sayı olarak dünyanın en büyük traktör üreticisi Mahindra, Eskişehir’de faaliyet gösteren tarım makinaları üreticisi Hisarlar’ı aldı. Eylül ayında ise Erkunt Traktör’ün yüzde 100 hissesini aldı. Dünyanın en büyük traktör firmalarından biri olan ve Türkiye’de de 1956 yılından bu yana kullanılan Massey Ferguson’un üreticisi AGCO Grubu Türkiye’deki yatırımlarını artırma kararı aldı. Japon Yanmar, İzmir’e yatırım kararı aldı. Sanko Holding iş ve tarım makinaları şirketi ASKO, Alman CLAAS ile distribütörlük anlaşmasını bugün Bursa Tarım Fuarı’nda açıklıyor.
Özetle, traktör sektöründe çok hareketli günler yaşanıyor. Önümüzdeki günlerde daha çok traktör yatırımcısının Türkiye’ye doğrudan veya yerli bir üretici ile işbirliği yaparak yatırım yapması bekleniyor. Başlangıcından bu yana yabancı ortaklı yatırımlarla büyüyen traktör sektöründe tam olarak yabancı sermaye egemenliğinden söz edilemez. Ancak yeni yatırımlar pazarda yabancı sermayenin payını artıracak.
Traktör sektöründeki gelişmeleri, yatırımları, dış ticaret verilerini,finansman ve diğer konuların hepsini ayrıntılı olarak DÜNYA’nın yayınladığı 4 Mevsim Tarım Dergisi’nin Eylül sayısında okuyabilirsiniz.