Torba kanun tasarısı ile fiili hizmet süresi zammında yapılan değişiklik

CELAL ÖZCAN

Fiili hizmet süresi zammı, insan sağlığını bedenen ve ruhen olumsuz olarak etkileyen ağır, riskli ve tehlikeli işyerlerinde/işlerde çalışan kişilerin diğerlerine göre daha fazla yıprandığı ve buna bağlı olarak da ortalama yaşam ömürlerinin daha düşük olduğu kabul edilerek, sosyal güvenlik yönünden bu kişilerin normal çalışma sürelerine farazi/varsayımsal olarak belli oranlarda (60, 90 veya 180 gün) süre eklenmek ve normal emeklilik yaşlarından indirim yapılmak suretiyle daha erken emekli olmalarına imkan sağlayan bir uygulamadır. 

Fiili hizmet süresi zammından yararlananlar 
Sosyal güvenlik yönünden hangi işyerlerinin fiili hizmet süresi zammı kapsamında olduğu ve kimlerin yararlanacağı ve normal çalışma sürelerine ne kadar süre ekleneceği 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 40’ıncı maddesinde tek tek belirtilmiştir. Bu çerçevede, anılan kanunun 2008/Ekim ayında yürürlüğe giren ilk düzenlemesinde kurşun ve arsenik işleri, cam fabrika ve atölyeleri, cıva üretimi işleri sanayi, çimento fabrikaları, kok fabrikalarıyla termik santraller, alüminyum fabrikaları, demir ve çelik fabrikaları, döküm fabrikaları, asit üretimi yapan fabrika ve atölyeler, yeraltı işleri, radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yapılan işler, su altında veya su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işler, Türk Silâhlı Kuvvetleri’nde, emniyet ve polis mesleğinde, milli istihbarat teşkilatında, itfaiye veya yangın işlerinde çalışanlar fiili hizmet süresi kapsamında alınmış, daha sonra 2013/Ocak ayında yapılan yasal değişiklikle basın ve gazetecilik mesleğinde basın kartı sahibi olmak suretiyle fiilen çalışanlar, TRT’de basın kartı sahibi olmak suretiyle haber hizmetinde fiilen çalışanlar ve TBMM yasama organı üyeleri ile dışardan atanan bakanlar da kapsama alınmıştır. 

Yararlanma şartları 
Çalışmanın fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilebilmesi için, sigortalıların kapsamdaki işyerleri ile birlikte belirtilen işlerde fiilen çalışması ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalması gerekmektedir. Bu çerçevede, 

• Kısa vadeli sigorta kollarına tabi çalışanlar , 
• Sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar (SGDP’liler), 
• Fiili hizmet süresi zammındaki işyerlerinde çalıştıkları halde, söz konusu işleri/görevleri fiilen yapmayanlar, 
• Fiilen fiili hizmet kapsamındaki işleri/görevleri yaptıkları halde, çalıştıkları işyeri fiili hizmet zammı kapsamında olmayanlar, 
• Kontrol, denetim ve idareciliğin gerektirdiği gözlem ve benzeri amaçlarla süreklilik arz etmeyen kısa süreli çalışmalar, 
• Bu işlerin fiilen yapılmayıp, sadece işin yönetim görevini yapanlar,
 • Söz konusu işleri yapmakla birlikte işin otomasyonla yapılması, ileri teknolojilerin kullanılması gibi sebeplerle iş sağlığı ve iş güvenliği tedbirleri alınarak, riskin ve zararlı faktörlerin etkilerinin ortadan kaldırıldığı durumlar, Fiili hizmet süresi zammı kapsamı dışında tutulduğundan, bu çalışanların fiili hizmet süresi zammı kapsamında SGK’ya bildirilmemesi gerekmektedir. 

Fiili hizmet süresi zammı prim tutarı 
Fiili hizmet süresi zammı uygulamasında çalışanların normal çalışma sürelerine belli süreler eklenmek ve emeklilik yaşından indirim yapılmak suretiyle erken emekli olmaları şeklinde avantaj sağlanırken, bunun prim yükü işverenlere verilmiştir. Bu çerçevede, fiilî hizmet süresi zammı uygulanan işlerde %20 oranındaki normal malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranına, 60 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 1 puan, 90 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 1.5 puan, 180 fiilî hizmet gün sayısı eklenecek işlerde 3 puan eklenmekte ve bu ilave primlerin tamamı işverenler tarafından ödenmektedir. 

Yapılan düzenleme 
Fiili hizmet süresi zammı ile ilgili ikincil mevzuat düzenlemeleri uyarınca, fiili hizmet süresi zammı kapsamında bulunan işyerinde çalışacak sigortalıların; çalışılan ayın bazı günlerinde kapsam dışı işlerde geçen süreleri, fiilen çalışılmayan (riske maruz kalınmayan) 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’da belirtilen tatil günleri, yıllık izin, ücretsiz izin, ücretli izin, sıhhi izin (raporlu olunan süreler), eğitim ve kurs süreleri fiili hizmet süresi zammı kapsamı dışında tutulmuştur. 

Ancak, TBMM Genel Kurulu’nda görüşülmekte olan Torba Kanun’la yapılan düzenlemenin yasalaşması halinde maden ocakları (elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç), kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında yapılan işlerde çalışanlar fiili hizmet süresi zammından yararlandırılacakları dönem içerisinde kalan; yıllık ücretli izin, sıhhi izin, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri ile eğitim ve kurs sürelerinde fiilen çalışma ve söz konusu işlerin risklerine maruz kalma şartı aranmadan fiili hizmet süresi zammından yararlandırılacaktır.