Toplam dış borç 400 milyar doları da aştı

Benzer bir örneği daha önce de vermiştik; ama bir kez daha bu örneğe başvurmak gerekiyor. Kimi ailelerin fertleri birbirlerinden borç almakta sakınca görmezler. Baba çocuğundan ya da çocuklar ebeveynlerinden borç alabilirler. Bu bir kültürdür, bazı ailelerde ise böyle bir şey söz konusu değildir; kazanç da, harcama da ortaktık, aynı havuzdandır. Bizim konumuz, fertleri birbirinden borçlanan ailelerle ilgili. 

Bir baba işi için kazanç elde eden oğlundan 10 bin lira borçlanmış olsun; babasına 10 bin lira borç veren oğul da varsayalım ablasından 15 bin lira borç alsın. Şu durumda ailede toplam borç 25 bin liradır. Ama dikkat edelim, alacak toplamı da 25 bin liradır. Baba net 10 bin lira borçludur, oğlu 10 bin lira alacaklı, 15 bin lira borçlu, yani net 5 bin lira borçlu durumdadır. Ablanın ise net 15 bin lira alacağı vardır. İster brüt borç ve alacağı kıyaslayalım, ki 25'er bin liradır, yani borç ve alacak birbirine eşittir; ister net alacak ve borcu kıyaslayalım, o da 15 bin liradır ve birbirine eşittir. 

Yani aile içinde alınan ve dolayısıyla verilen borçlar her zaman için birbirine eşittir. Bu aile, ancak komşusuyla bir alacak-borç ilişkisi yaşarsa ancak o zaman net alacaklı ya da borçlu konumuna geçer.

İç borç, iç alacak yaratır ve her zaman için birbirine eşittir. İç borçlanma aracı olarak çıkarılan ve yurtdışında yerleşiklere satılan kıymetler elbette farklı bir durum yaratır, o konumuz dışında. Ayrıca, iç borçlanma aynı miktarda alacak yaratıyor, diye bunun hiç sakıncası olmadığı elbette söylenemez. Kaynakların belli ellerde toplanması ve borcun kime karşı ve niye verildiği gibi yanıt aranması gereken bir dizi soru oluşur. Bizim vurgulamak istediğimiz, iç borçla çok sık yapıldığı gibi dış borcu kıyaslamanın yanlışlığıdır. Yüksek enflasyonu göze aldığınız sürece iç borçla baş etme şansı her zaman için olabilir; çok maliyetliyse de olabilir. Ama bizim banknot matbaamızın dolar basma olanağı yoktur.

Dış borçta yeni bir eşik aşıldı 

Ama dış borç, aile bireylerinden değil, komşudan, komşulardan alınan borçtur. Üstelik onlardan başka para cinsinden, döviz cinsinden borçlanmışsınızdır. Siz TL kazanırken, TL'yi denkleştirip dövize çevirip dış borcunuzu ödemeye çalışırken, bir de döviz kuru yükselirse işler iyice sarpa sarar. 2 lira ile 1 dolar alıp 1 dolarlık borcunuzu kapatma şansınız, kur yükseldiğinde 2.2 lira ile 1 dolar alma noktasına getirir sizi. Ve panik başladı mı da çığ gibi önüne katar götürür sağlam görünen çoğu kişi ve kurumu.

Türkiye'nin dış borç stoku haziran sonu itibariyle 400 milyar dolar eşiğini aştı. Dış borç toplamı haziran sonunda 401.7 milyar dolar oldu. Borç, yılın ilk yarısında yüzde 3.2 oranında 12.4 milyar dolar arttı.

Aslında altı ay için çok hızlı bir artış yok. Ama kabul etmeli ki belli eşikleri aşmak psikolojik bir etki yaratıyor. Yoksa dış borç 2013 yılının tümünde 50.6 milyar, 2012 yılında 35.1 milyar dolar artmıştı.

Yani dış borcun artışı hız kesti aslında. Haziran sonrasında da yukarı yönlü bir hareket yok. Merkez Bankası tarafından açıklanan verilere göre özel sektörün ağustos sonundaki dış borç stokunu biliyoruz ve hazirana göre yaklaşık 2 milyar dolarlık bir azalma var. Haziran sonrasındaki dönem için kamunun borç stoku verilerini bilmiyoruz. Yani, eğer kamunun dış borcunda bir artış olmamışsa, stok en azından ağustos itibariyle yeniden 400 milyar doların altına inmiş durumda. Yılsonuna kadar nasıl bir gelişme yaşanır, dış borç hangi düzeyde oluşur, elbette onu bilmek mümkün değil.