Tokat'ı geleceğe hazırlarken neleri, nasıl yapmalıyız

Tokat'ın gelecek arayışı:1 

İnsanların kim olduklarını, kendilerini nereye ait hissettiklerini değil, ne yaptıklarını öne çıkarmayan algılama kasaba kültürünü aşamaz. Eğer bu ülke için yeni bir uygarlık,yeni bir zenginlik ve refah arayışı içindeysek, doğru olduğunu düşündüğümüz her eylemin yanında olmalıyız, katılmalıyız,paylaşmalıyız ve kapsayıcı bir ruhla sahip çıkmalıyız.

Tokat' da Vali Cevdet Can, Belediye Başkanı Eyüp Eroğlu, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mustafa Şahin ve Tokat Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Ahmet Arat' ın birlikte düzenledikleri "Ekonomi Gazetecileri Tokat Buluşması"nı temel birkaç ilke nedeniyle kutlamak istiyorum: Birinicisi; bir yörenin ekonomik aktörleri birlikte hareket etmiyorsa,orada yeraltı ve yerüstü kaynakları, fiziki sermaye stoku, insan kaynağı ve teknolojik birikim zenginlik üretimine dönüştürülemiyor. İkincisi; bir toplum elinin menzilindeki kaynakları etkin ve verimli kullanamıyorsa, dışarıdan şu da ya da bu nedenle gelen kaynakları israf ediyor. Üçüncüsü; maddi ve kültürel zenginlik üreterek insan yaşamını kolaylaştıracak çabalar söz konusu olduğu zaman kendi öznel düşüncelerini arka plana itemeyen insanlar kasaba kültürünü aşamadıklarından "bende yok sende de olmasın" kıskançlığına tutsak oluyor; kendine de başkalarına da yarar üretemiyor.

Tokat' la ilgili gelişmeleri de bazı ilkeler bağlamında değerlendiriyorum: Babamın beni yönlendiren bir öğüdü yol gösteriyor: İnsanlara darılma hakkınız vardır ama topraklara ve kurumlara darılma hakkınız yoktur. Bir başka ilke Mevlana'nın sözlerinde saklı: "Gerçek dostu olanların aynalara ihtiyacı yoktur". Biz Tokat'ın toprağında aş yemiş insanlar olarak gerçek dostluğa gölge düşürmemeliyiz, diye düşünüyorum.

İlkelerden yola çıkarak, uzmanı olmadığım, yanılabilme olasılığım yüksek olan konularda değerlendirmeler yapacağım. Yanılabilme özgürlüğünü kullanarak burada yaptığım değerlendirmelere "karşı gerekçeler" sunarak itiraz edenler olursa, düşüncelerimi zenginleştirir;kendilerine için teşekkür ederim. Daha da önemlisi yargılarıma ince ayar yapma fırsatı bulurum ki, böyle bir tutumun kaliteli fikir üretmenin "gerek şartı"dır.

Özgür irade her insanda vardır ama "Bir Psikiyatristin Gizle Defteri/En Sıra Dışı Vakalar" kitabının yazarı Gary Small ve Giği Vorgan'ın da vurguladıkları gibi, "özgür iradelerimiz, gözlerimizi geçmişimizin ve bugünümüzün gerçeklerine açtığımız zaman" ondan alabildiğine yararlanabiliriz.

Geçmişe nasıl bakmamız gerektiğini  anlamak için "kültürel bellek" kavramını kültür biliminin temel kavramlarından biri haline getiren Prof. Dr. Aleida Assmann'ın tanımından yola çıkmalıyız: "Tarihteki anma uğrakları kendini tanımanın araçlarıdır. Onlar bize tarihteki yerimiz üzerine düşünmek üzere içe bakış için bir fırsat sunuyor. Anma eylemi muzafferane, pişmanlık yüklü ya da farklı biçimde gerçekleşebilir. Fakat anma insanın ardındaki tarihi yalnızca geride bırakmayıp, onunla yeniden ama bu kez farklı bir bağ kurmasını içerir. Zira insanların kolektif bir eylem olarak şimdiki zamanda hatırladıkları geçmiş daima hareket halindedir ve böylece bu anma edimine dahil olan koşullar ve yüzleşmeler de buna bağlı olarak değişir"

Tokat'ın toprağına nasıl bakalım?

Tokat'ın yönetiminde sorumluluk almış atanmış ve seçilmiş insanların,STK yetkililerinin çabalarına "değer katmak" için, önce elimizin menzilindeki en büyük zenginliğimiz olan topraklarımızla ilgili "strateji geliştirme" konusunu ele alalım:

1. Tokat' da geliştirilmesi gereken ilk proje, toprakların "rekabet edebilir ölçekteki işletmelere" dönüştürülmesi olmalıdır. Çok küçük parçalara bölünmüş, mülkiyet sahiplerinin çoğunun toprak-odaklı geçinmediği yapıyı dönüştüremezsek, çabalarımız bizi yaratmak istediğimiz sonuca götürmez.

2. Ülkemizde siyasi iradelerin iyi niyetle çıkardıkları "toplulaştırma düzenlemeleri" beklenen sonucu yaratmıyor. Tarım ve hayvancılık alanındaki desteklemeleri "mülkiyette birleşmeyi yaratamadığına göre hizmette birleştirme" merkez düşüncesini esas alarak tasarlamalıyız. Bu yöntem mülkiyetleri koruduğu gibi, verimli işletmelerin temelini oluşturan rekabet edebilir ölçekleri yakalayabiliriz.

3. Ürün desenini gözden geçirelim: Yörenin geleneksel ürünlerini daha yüksek verimli hale getirmek ilk adım olmalı. Toprak özellikleri, iklim koşulları ve yöre insanının kültürünü dikkate alan "ürün farklılaştırması" konusunda elimizin altında "net bilgi" yoksa "etkin koordinasyon" yapamaz, koordinasyon yapamayınca de öncelikleri belirleyemez gücümüzü ve enerjimizi "odaklayamaz" sarkacın bir ucundan ötekine salınarak kaynaklarımızı israf eder, yıllarca konuştuğumuz sorunları bir türlü çözemez,kendimize olan öz güveni yitiririz.

4. Tarımsal üretimde çok temel girdiler olan " ilaçlama ve gübreleme yönetimi", toprağın özelliklerini, iklim koşullarını iyi bilerek yapılırsa etkili olur. Önce toprak ve iklim özelliklerimizi analiz etmeliyiz, sonra da "gübreleme ve ilaçlama yönetiminin ilkelerini" belirlemeliyiz.

5. Ülkemiz su kaynakları bakımından zengin değildir. Bu nedenle Cumhuriyet Dönemi'nin ilk sulama kanallarına sahip olan Kazova'nın, öte yanda Niksar ve Erbaa Ovaları'nın, diğer sulama potansiyellerini bilerek "sulama yönetimi" konusunda iç bütünlüğü olan tutarlı bir stratejiye sahip olmalıyız.

6. Binlerce yıldır ekolojik sistemde kendini kanıtlamış geleneksel ürünlerimizi, çağdaş tekniğin gelişmeleri odağından bakarak ele almalıyız: Narince üzümünün geliştirilmesi, öz niteliklerinin korunması,değerlendirme olanaklarının analiz edilmesiyle işe başlamak, üzümünden yaprağına bu değerli varlığı bir basamak yukarı taşımanın koşullarını netleştirmek gerekiyor. Öte yandan Niksar ceviz işlemeciliğinin merkezidir; sesi duyulmayan bir markadır. Yörede uygun alanlarda "kapama ceviz bahçelerinde" donmalara karşı dayanıklı ve uluslararası piyasalarda alıcısı olan ceviz türlerinin ıslahı,fidan yetiştirmenin gözetim ve denetim altında tutulması başlı başına bir projedir. Zile pekmezi bir başka geleneksel üründür. Geleneksel ürünlerini bir dökümü yapılarak, ticari niteliklerine göre projelendirilmesi, hedeflediğimiz sonuca bizi götürecek yol olabilir.

7. Kelkit Oluğu, Tozanlı Vadisi, Kazova ve diğer özel iklime sahip toprakların endemik bitkileri ve "tıbbı bitkiler potansiyeli" hakkında akademik ifadeleri aşan fizibilite çalışmalarına gereksinim var. Potansiyelin olduğunu saptamak kadar, onların ticari olarak üretilmesini netleştirmek önemli. Çalışmalar akademik düzlemden,uygulama alanına taşınabilmeli.

8. Bilim ve teknolojik gelişmelerin fırsat yarattığı, örneğin  "Acı Bakla Projesi" ve "Saanen Keçisi Yetiştirme" gibi  önerilerin Tokat özelinde ne ölçüde hayata taşınabileceğini proje-odaklı ve fizibiliteye dayalı olarak ele almalıyız.

9. Modern topraksız seracılık potansiyelleri için önce Jeotermal kaynaklardan başlayan analizle Tokat' in olanak ve kısıtlarını tanımlamalıyız. Niksar' da yatırım kararı verilen seralar bir kaldıraç olarak kullanabilmeliyiz.

Tokat'da hayvancılık konusuna nasıl bakmalıyız?

Ekoloji ile evrimi birlikte değerlendiren bilimsel ve teknolojik araştırmalar hayvan performanslarında çok önemli gelişmeler yaratıyor. Birim süt ve et verimleri artıyor. Besleme sistemleri değişiyor. Hayvancılık alanında atadan dededen aktarılan bilgileri köklü biçimde değiştirmek gerekiyor Bu açıdan bakıldığında Tokat' da da hayvancılık potansiyelini irdelerken bazı temel değişkenlere dikkat etmek gerekiyor:

1. Et ya da süt hayvancılığından biri üzerinde odaklanmak,hayvancılığı bir ana iş olanak görmek,bir zenginlik üretimi olarak algılamak ilk adımı oluşturuyor. Yan iş olanak algılanan geçimlik işletmeler değer katmıyor, zenginlik üretmiyor.

2. Ülke ve yöre koşullarına göre ırk seçimi yapılması,ırk ıslahı ve damızlık konusunda yatırım öncesinden net kararlara ulaşılmak gerekiyor.

3. Hayvan beslemede kaba ve karma yemin önemi, ülkemizi ve yörenin özellikleri çok kritik değişkenlerden birkaçı. Kaba yemin yüzde 70' ini kendi inisiyatifi ile üretmeyenlerin sürdürülebilir bir işletmecilik yapması çok zor. Ayrıca, ülke mera sisteminin,mera veriminin,mera ıslahının da günün koşullarına göre yeniden ele alınması yatırım yapmak isteyenler için hayati önemde sorunlardır.

4. Turhal Şeker Fabrikası'nin yarattığı birikimi ile Vasfı Diren Tarım İşletmesi' nin öncülüğü önemli ama yatırım aşamasında bu birikimlerin iyi sorgulanması,ön araştırmaların yapılması, başlangıç noktasına hassas bağlılıkların özenle analiz edilmesi şart.

5. Diğer tarımsal üretimlerde olduğu gibi, hayvancılık da da piyasa ve pazar koşullarına uyumlu tasarlanmazsa öngörülen sonuçlara ulaşılamaz.

6. Van' da, Van Et Fabrikası deneyimi ile Amasya' da. Fersu örneği hayvancılık ve tarımsal yatırımı yapmadan önce iyi incelenirse sayısız ders çıkarılabilir. Sistemin bütününü dikkate ulaşmayan yatırımlar başarılı olamıyor; zihni kelepçeleme yaratarak girişimciliği, ortaklık yapmayı da zorlaştırıyor.

7. Hayvancılık yatırımları ve desteklemeleri ciddi fizibiliteye dayanan işletmelere yönelmelidir. Irk seçimi, kaba ve karma yem,bakım sistemleri,sağlık koşulları, pazar olanakları damızlık ve ıslah çalışmaları birlikte ele alınmadığında başarısızlıklar yaygınlaşıyor. Amacımız üzüm yemekse, iş yapma tarzımızın metodu çok önemli.

8. Meraya dayalı hayvancılık algısı sorgulanmalı,küçük baş ve büyük baş hayvanların otlama şekillerine göre uygun meralar belirlenmeli,mera ıslahı dikkate alınmalı. Mera-odaklı hayvancılığın azalma eğiliminin etkileri mutlaka fizibilitelerde değerlendirilmeli.

Bir gazete yazısı çerçevesinde kısa değinmelerle aktardığım her bir konunun "ayrıntı özeni ile tartışılması" gerektiğini biliyorum. Tarım alanında bu yazdıklarımın "hatırlatma kültürü" bağlamında değerlendirilmesi çağrısını yapıyorum. Şeytanın ayrıntıda saklı olduğunu unutmadan bu konuları taratışmamız gerektiğini söyleyerek  turizm alanında yapılması gerekenleri sıralamaya çalışacağım.

Tokat'da turizm olgusu

Tokat'ın turizm potansiyeli Tokat' ı yönetenlerin ve Tokat' da yaşayanların umut bağladıkları alanlardan biridir. Ülkemizin hemen hemen her ilinde,her bölgesinde hatta ilçesinde "turizm hizmetiyle zenginleşme" umudu vardır. Tokat özelinde turizm konusunda abartılı beklenti yaratmamak için nelere dikkat edilmesi gerektiğine de kısa değinmeler yapacağız:

1. Bir ülkede turizmin gelişmesi sadece yabancı ülkelerden gelenlere dayandırılmıyor. Ülkedeki "harcanabilir gelir düzeyinin yükselmesi", kendi yurttaşlarının "orta sınıf" haline gelmesi önemli bir aşama. Ülkemizde Tokat gibi yerler doğa ve kültür turizminde çok zengin kaynaklara sahip olsa da gelişme akşamdan sabaha olmayacaktır. Konunun gündemde sürekli canlı ve diri tutulması gerekiyor. Tokat' da sorumluluk taşıyanların Ekonomi Gazetecileri Buluşması  gibi etkinlikleri sistemli biçimde sürdürerek yörenin potansiyellerine ilişkin ilgiyi, bilgiyi diri tutma ve çekiciliği artırmaları gerekiyor.

2. Turizm her şeyden önce altyapı gerektiriyor. Yeterli konaklama tesisleri atılması gereken ilk adım. Konaklama tesisleri konusunda kolektif kaynaklardan yapılan "desteklerin" izlenmesi, onlardan yararlanılması önemli. Dedeman gibi şehir otelciliğinde deneyimli bir firmanın yatırım yapıyor olması olumlu yönde çarpan etkisi yaratabilir. Zaman içinde özel kesim yatırımları yanında, halkın da kendi olanaklarını pansiyonculukla değerlendirmesi için kültürel değerlerde bir dönüşüm yaratılması çabaların yoğun olarak sürdürmeliyiz.

3. Bir yörede turizmin gelişmesini sadece o kent özelinde düşünürsek sonuç alamayız. Çorum,Amasya ve Tokat' ı "Orta Karadeniz Turizm Potansiyeli Stratejisi" çerçevesinde tasarlayarak,tur işletmecileriyle sıkı ilişki kurarak,onlarla etkileşimi artırarak ve eklemlenmelerle işleyen yapılar oluşturarak turizmi geliştirebiliriz. Bu uzun soluklu sorunu, tutarlı bir strateji ile yönlendirirsek hedefe giderken hızımızı artırabiliriz.

4. Turizmin gelişmesi için hane halkının harcanabilir geliri,orta sınıfın güçlenmesi kadar "cazibe yaratan varlıklar" envanterinin elimizin menzili altında olması da önemli. Yoğun tarihi eserlerimiz, doğal varlık olarak mağaralar, ırmaklar, yaylalar, kanyonlar gibi değerlerimizin tanıtımında en önemli etken "rehberlerin"yetiştirilmesidir. Rehber yetiştirmek için önce turizm işinden anlayanları - Halim Bulutoğlu gibi insanları - bir araya getirerek, "Tokat'ın turizm konusu nasıl ele alınmalı" sorusunun yanıtları aranmalıdır.

5. Orta Karadeniz Havzası Turizmini geliştirmek için "sistemli tanıtım tutundurma stratejisi" belirlenmeli, bütün yetkililer, rehberler ve ilgili insanlar "ortak dil kullanmalıdır" ki gelişmelerin hızı artırılabilsin.

Gelecek hafta, yazımızda Tokat'ın kalkınmasına "bütünsel bir bakış" yapacaksak, yeraltı zenginliklerinden biri olan "doğaltaş potansiyelini", var olan üretim tesislerinden hareketle neler yapılabileceğini ve "gündemdeki projelere" ilişkin gözlemlerimizi paylaşacağız.